Vlerësim i kushtetutshmërisë së nenit 8, paragrafit 2, të Ligjit nr. 04/L-131 për Skemat Pensionale të Financuara nga Shteti lidhur me nenin 5 dhe 6 të Udhëzimit Administrativ (MPMS) nr. 09/2015 për Kategorizimin e Shfrytëzuesve të Pensionit Kontributpagues sipas Strukturës Kualifikuese dhe Kohëzgjatjes së Pagesës së Kontributeve

Aktgjykim

Nr. të lëndës KO190/19

Parashtruesit: Gjykata Supreme e Republikës së Kosovës

Shkarko:

Përmbledhje Vendimi tekst

Prishtinë, më 16 janar 2023

Nr.ref.: AGJ 2113/23

AKTGJYKIM

në

rastin nr. KO190/19

Parashtrues

Gjykata Supreme e Republikës së Kosovës

GJYKATA KUSHTETUESE E REPUBLIKËS SË KOSOVËS

e përbërë nga:

Gresa Caka-Nimani, kryetare

Bajram Ljatifi, zëvendëskryetar

Selvete Gërxhaliu-Krasniqi, gjyqtare

Safet Hoxha, gjyqtar

Radomir Laban, gjyqtar

Remzije Istrefi-Peci, gjyqtare dhe

Nexhmi Rexhepi, gjyqtar

Parashtruesi i kërkesës

Kërkesa është parashtruar nga Kolegjiumi i Gjykatës Supreme të Republikës së Kosovës (në tekstin e mëtejmë: Gjykata referuese) e nënshkruar nga kryetari i saj, Enver Peci.

Ligji i kontestuar

Gjykata referuese ngre dyshime për kushtetutshmërinë e paragrafit 2 të nenit 8 (Kushtet dhe kriteret për njohjen e të drejtës në pension kontributpagues të moshës) të Ligjit nr.04/L-131 për Skemat Pensionale të Financuara nga Shteti lidhur me nenet 5 (Kualifikimi i shfrytëzuesve të pensionit kontributpagues) dhe 6 (Dokumentet e nevojshme për njohjen e të drejtës në pension kontributpagues) të Udhëzimit Administrativ nr.09/2015 për Kategorizimin e Shfrytëzuesve të Pensionit Kontributpagues sipas Strukturës Kualifikuese dhe Kohëzgjatjes së Pagesës së Kontributeve-Stazhit Pensional (në tekstin e mëtejmë: Ligji i kontestuar).

Ligji i kontestuar është miratuar nga Kuvendi i Republikës së Kosovës më 6 maj 2014 dhe ka hyrë në fuqi më 20 qershor 2014, ndërsa, Udhëzimi Administrativ i kontestuar është miratuar nga Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale (në tekstin e mëtejmë: MPMS) më 31 dhjetor 2015 dhe ka hyrë në fuqi më 7 janar 2016.

Objekti i çështjes

Objekt i çështjes së kërkesës është vlerësimi i kushtetutshmërisë së paragrafit 2 të nenit 8 të Ligjit të kontestuar lidhur me nenet 5 dhe 6 të Udhëzimit Administrativ të kontestuar, të cilat pretendohet se janë në kundërshtim me nenet 24 [Barazia para Ligjit] dhe 46 [Mbrojtja e Pronës] të Kushtetutës së Republikës së Kosovës (në tekstin e mëtejmë: Kushtetuta) në lidhje me nenin 14 (Ndalimi i diskriminimit) të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut (në tekstin e mëtejmë: KEDNJ) dhe nenin 1 (Mbrojtja e Pronës) të Protokollin nr.1 të KEDNJ-së.

Baza juridike

Kërkesa bazohet në paragrafin 8 të nenit 113 [Jurisdiksioni dhe Palët e Autorizuara] të Kushtetutës, në nenet 51 (Saktësimi i kërkesës), 52 (Procedura para Gjykatës) dhe 53 (Vendimi) të Ligjit nr.03/L-121 për Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Kosovës (në tekstin e mëtejmë: Ligji), si dhe në rregullin 77 [Kërkesa në pajtim me nenin 113.8 të Kushtetutës dhe me nenet 51, 52 dhe 53 të Ligjit] të Rregullores së punës së Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Kosovës Nr. 01/2018 (në tekstin e mëtejmë: Rregullorja e punës).

Procedura në Gjykatë

Më 22 tetor 2019, Gjykata referuese e dorëzoi kërkesën në Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Kosovës (në tekstin e mëtejmë: Gjykata).

Më 29 tetor 2019, Kryetarja e Gjykatës caktoi gjyqtarin Nexhmi Rexhepi gjyqtar raportues dhe Kolegjin shqyrtues, të përbërë nga gjyqtarët: Arta Rama-Hajrizi (kryesuese), Gresa Caka-Nimani dhe Safet Hoxha (anëtarë).

Më 6 nëntor 2019, Gjykata njoftoi për regjistrimin e kërkesës Gjykatën referuese, Presidentin e Republikës së Kosovës, Kryeministrin në detyrë të Republikës së Kosovës, Avokatin e Popullit dhe Sekretarin e Përgjithshëm të Kuvendit të Republikës së Kosovës.

Të njëjtën ditë, Gjykata njoftoi edhe avokatin e palës së interesuar M.A., të cilit i ofroi mundësinë e paraqitjes së komenteve brenda 15 (pesëmbëdhjetë) ditëve nga dita e pranimit të kësaj shkrese.

Më 10 qershor 2020, Gjykata referuese dorëzoi për njoftim në Gjykatë, edhe Aktvendimin [ARJ-UZVP.nr.10/2020] e 14 janarit 2020, përmes të cilit e kishte ndërprerë procedurën e ngjashme të parashtruar nga pala e interesuar Sh.G., kundër MPMS-së.
Më 16 qershor 2020, Gjykata referuese dorëzoi për njoftim në Gjykatë, edhe Aktvendimin [ARJ-UZVP.nr.41/2020] e 11 qershorit 2020, përmes të cilit e kishte ndërprerë procedurën e ngjashme të parashtruar nga pala e interesuar K.B., kundër MPMS-së.

Më 15 janar 2021, Gjykata njoftoi MPMS-në për regjistrimin e kërkesës KO190/19 dhe nga e njëjta kërkoi, ndër të tjera, që të ofrojë komentet e saj lidhur me pyetjet si në vijim:

Cili është qëllimi i kufizimit të së drejtës së fitimit të pensionit kontributpagues të moshës, vetëm nëse konfirmohet përvoja e punës dhe dhënia e kontributeve për 15 vite deri në 1 janar 1999?;

A ka Republika e Kosovës qasje në kontributet e mbledhura në ish fondin pensional? Nëse jo, mbi çfarë baze është bërë dallimi në trajtim i kategorisë I (personave që kanë 15 vite kontribute para vitit 1999) dhe kategorisë II (personave që nuk i kanë 15 vite para 99-tës, mirëpo në total të përvojës së tyre kanë 15 e më shumë vite përvojë pune, p.sh. 33 vite) në aspektin e ndarjes së periudhës kohore para 1 janarit 1999 dhe pas kësaj date?;

Cilat janë të drejtat e atyre personave që ofrojnë dëshmi për kontribut nën 15 vite përvoje pune para 1 janarit 1999 dhe si mund të realizojnë këtë të drejtë në rrethanat aktuale?;

A konsideroni që punëtorët e të gjithë sektorëve tjerë janë në pozitë më të pa-favorshme se punëtorët e arsimit, shëndetësisë dhe të tjerëve që kanë punuar në sistemin e RKS-së (të cilëve iu njihet stazhi për periudhën 1989-1999, sipas nenit 8.6 i Ligjit) e të cilëve u njihet e drejta e pensionit kontributpagues përmes dispozitave të Ligjit?; dhe

A kanë Institucionet e Kosovës qasje në regjistrin e marrëdhënies së punës të punëtorëve në periudhën 1990-1999? Si është e rregulluar çështja e barrës së provës për ofrimin e dëshmive të tilla me rastin e aplikimit për pension kontributpagues të moshës?.

Më 27 janar 2021, MPMS-ja i dorëzoi komentet e saj ku janë dhënë shpjegime për: (i) historikun e sistemit pensional dhe invalidor të Republikës së Kosovës; (ii) përshkrimin e shkurtër të etapave të zhvillimit të sistemit pensional dhe invalidor në Republikën e Kosovës; dhe (iii) sistemin pensional dhe invalidor të reformuar në Republikën e Kosovës duke filluar nga viti 2002 e tutje. Të dhënat relevante të opinionit/përgjigjeve të MPMS-së reflektohen në pjesën arsyetuese të këtij Aktgjykimi.

Më 29 janar 2021, Gjykata referuese dorëzoi për njoftim në Gjykatë, edhe Aktvendimin [ARJ-UZVP.nr.45/2020] e 27 korrikut 2020, përmes të cilit e kishte ndërprerë procedurën e ngjashme të parashtruar nga pala e interesuar H.M., kundër MPMS-së.

Më 2 mars 2021, Gjykata referuese dorëzoi për njoftim në Gjykatë edhe Aktvendimin [ARJ-UZVP. nr. 51/2020] të 27 gushtit 2020, përmes të cilit e kishte ndërprerë procedurën e ngjashme të parashtruar nga pala e interesuar F.T., kundër MPMS-së.

Më 17 maj 2021, bazuar në paragrafin 5 të nenit 114 [Përbërja dhe Mandati i Gjykatës Kushtetuese] të Kushtetutës dhe Rregullit 12 (Zgjedhja e Kryetarit dhe e Zëvendëskryetarit) të Rregullores së punës, gjyqtarja Gresa Caka-Nimani u zgjodh Kryetare e Gjykatës Kushtetuese. Bazuar në paragrafin (4) të Rregullit 12 të Rregullores së punës dhe Vendimit të Gjykatës KK-SP 71-2/21, u përcaktua që gjyqtarja Gresa Caka-Nimani, detyrën e Kryetares së Gjykatës e merr pas përfundimit të mandatit të Kryetares aktuale të Gjykatës Arta Rama-Hajrizi, më 26 qershor 2021.

Më 25 maj 2021, bazuar në pikën 1.1 të paragrafit 1 të nenit 9 (Përfundimi i mandatit para kohës) të Ligjit dhe Rregullit 7 (Dorëheqja e gjyqtarëve) të Rregullores së Punës, Gjyqtari Bekim Sejdiu paraqiti dorëheqjen e tij nga pozita e gjyqtarit pranë Gjykatës Kushtetuese.

Më 31 maj 2021, Kryetarja e Gjykatës Arta Rama-Hajrizi, përmes Vendimit Nr.KK-160/21, përcaktoi që gjyqtarja Gresa Caka-Nimani të caktohet kryesuese në Kolegje shqyrtuese në rastet ku është caktuar si anëtare e Kolegjit, duke përfshirë rastin aktual.

Më 26 qershor 2021, bazuar në paragrafin (4) të Rregullit 12 të Rregullores së punës dhe Vendimit të Gjykatës KK-SP 71-2/21, gjyqtarja Gresa Caka-Nimani mori detyrën e Kryetares së Gjykatës, ndërsa bazuar në pikën 1.1 të paragrafit 1 të nenit 8 (Përfundimi i mandatit) të Ligjit, Kryetarja Arta Rama-Hajrizi përfundoi mandatin e Kryetares dhe të gjyqtares së Gjykatës Kushtetuese.

Më 28 qershor 2021, bazuar në paragrafin (2) të rregullit 11 (Caktimi i kolegjeve shqyrtuese) të Rregullores së punës, Kryetarja e Gjykatës, Gresa Caka-Nimani, përmes Vendimit Nr.KSH-KO190/19, përcaktoi që gjyqtarja Selvete Gërxhaliu-Krasniqi, të caktohet anëtare e Kolegjit shqyrtues në këtë rast.

Më 22 korrik 2021, Gjykata shqyrtoi rastin dhe vendosi që vendimmarrjen ta shtyjë për një seancë tjetër në përputhje me rekomandimet dhe plotësimet e kërkuara.

Më 16 qershor 2022, Gjykata kërkoi nga Ministria e Financave, Punës dhe Transfereve, informata shtesë lidhur me çështjet vijuese: (i) a është ndërmarrë ndonjë iniciativë për përpilimin e Udhëzimit të ri Administrativ lidhur me kategorizimin e shfrytëzuesve të pensionit kontributpagues sipas strukturës kualifikuese dhe kohëzgjatjes së pagesës së kontributeve-stazhit pensional?; dhe (ii) nëse po, cilat janë ndryshimet e përcaktuara në këtë Udhëzim, dhe nëse ka ndonjë afat kohor se kur parashihet miratimi i të njëjtit.

Më 29 qershor 2022, Ministria e Financave, Punës dhe Transfereve dorëzoi komentet e saj, ndër të tjera, duke dhënë sqarimet se: “[...] Plan Programi i Qeverisë së Republikës së Kosovës 2021-2025 ka paraparë një rishikim të kornizës ligjore për skemat sociale dhe pensionale dhe Projektligji për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit Nr. 04/L-131 për Skemat Pensionale të Financuara (ligji bazik) është në Programin Legjislativ të vitit 2022. Ky projektligj parashihet të procedohet për aprovim në Qeverinë e Republikës së Kosovës deri më 25.11.2022”.

Më 4 korrik 2022, Gjykata dorëzoi në Forumin e Komisionit të Venedikut, pyetje të caktuara lidhur me efektin e vendimeve të Gjykatës në rastet kur një ligj shpallet jokushtetues. Gjykata në Forumin e lartcekur parashtroi pyetjet vijuese:

Kur për një ligj të kontestuar konstatohet se është jokushtetues, cili është afati kohor që Gjykata Kushtetuese i jep ligjvënësit kombëtar për ta sjellë ligjin përkatës në përputhje me Kushtetutën? Cili është efekti i ligjit të shpallur jokushtetues, gjatë kësaj periudhe, derisa ligjvënësi kombëtar të sjellë një ligj të ri në përputhje me Kushtetutën?;

Duke marrë parasysh që kjo është një procedurë kontrolli incidental, dhe duke supozuar kështu që ligji rezulton jokushtetues, ligji i kontestuar nuk mund të zbatohet në rastet në fjalë (përkatësisht rregulli i rastit në fjalë) a do të përfitonin edhe të gjitha rastet në pritje/të pazgjidhura në gjykatat e rregullta nga ligji i ri, përkatësisht ligji i miratuar nga Kuvendi në bazë të vendimit të Gjykatës Kushtetuese?;
Më konkretisht, a e pezullojnë gjykatat e rregullta vendimmarrjen në të gjitha rastet aktive që në të kundërtën do të kërkonin zbatimin e ligjit jokushtetues, derisa ligjvënësi kombëtar, brenda afatit të parashikuar, ta ndryshojë dispozitën ligjore jokushtetuese në përputhje me Kushtetutën dhe konkluzionet e Gjykatës Kushtetuese?;

Po në lidhje me rastet që tashmë janë vendosur nga gjykatat e rregullta sipas dispozitës ligjore që u konstatua jokushtetuese nga Gjykata Kushtetuese? A mund të jenë të hapura për një shqyrtim të ri gjyqësor apo mbizotëron parimi i sigurisë juridike?; dhe

Cila është praktika në vendin tuaj në lidhje me pyetjet e lartpërmendura dhe a keni ndonjë praktikë gjyqësore në lidhje me këtë?.

Më 14 korrik 2022, sindikata e nëpunësve shtetëror të Kosovës të viteve të 90-ta dhe sindikata e ish policëve të Kosovës të viteve të 90-ta, përmes parashtresës përkatëse kërkuan përshpejtimin e marrjes së vendimit në këtë rast.

Më 16 dhjetor 2022, gjyqtari Enver Peci dha betimin para Presidentes së Republikës së Kosovës, me ç ‘rast filloi mandati i tij në Gjykatë.

Më 20 dhjetor 2022, gjyqtari Enver Peci, në bazë të nenit 18 (Përjashtimi i gjyqtarit) të Ligjit për Gjykatën Kushtetuese, kërkoi përjashtimin e tij nga vendimmarrja në rastin KO190/19.

Më 20 dhjetor 2022, Kryetarja e Gjykatës, përmes Vendimit [Nr. KK 227/22], miratoi kërkesën për përjashtim nga vendimmarrja në rastin KO190/19, të parashtruar nga gjyqtari Enver Peci.

Më 30 dhjetor 2022, Kolegji shqyrtues e shqyrtoi raportin e gjyqtarit raportues dhe njëzëri i rekomandoi Gjykatës pranueshmërinë e kërkesës.

Në të njëjtën ditë, Gjykata votoi njëzëri që: (i) kërkesa është e pranueshme; (ii) paragrafi 2 i nenit 8 të Ligjit nr.04/L-131 për Skemat Pensionale të Financuara nga Shteti në lidhje me nënparagrafin 2.3 të paragrafit 2 të nenit 6 të Udhëzimit Administrativ nr.09/2015 për Kategorizimin e Shfrytëzuesve të Pensionit Kontributpagues sipas Strukturës Kualifikuese dhe Kohëzgjatjes së Pagesës së Kontributeve-Stazhit Pensional, nuk janë në përputhshmëri me nenin 24 [Barazia para Ligjit] të Kushtetutës në lidhje me nenin 14 (Mbrojtja nga Diskriminimi) të KEDNJ-së dhe nenin 1 (Ndalimi i përgjithshëm i diskriminimit) të Protokollit nr. 12 të KEDNJ-së.

Përmbledhja e fakteve

Parashtruesi i kërkesës, përkatësisht Gjykata referuese, në kërkesën e saj për kontroll incidental të kushtetutshmërisë së paragrafit 2 të nenit 8 të Ligjit të kontestuar në lidhje me nenet 5 dhe 6 të Udhëzimit Administrativ të kontestuar me nenet 24 dhe 46 të Kushtetutës, para Gjykatës paraqiti pesë (5) raste të ndryshme dhe përmes të cilave kishte ngritur dyshimet për jokushtetutshmërinë e normave të kontestuara.

Në vijim, Gjykata do të paraqet: (I) esencën e rasteve të parashtruara para Gjykatës përmes mekanizmit të kontrollit incidental, duke theksuar se para Gjykatës për vlerësim të kushtetutshmërisë nuk janë faktet dhe rrethanat e rasteve konkrete, por vetëm vlerësimi i kushtetutshmërisë së dispozitave të kontestuara të Ligjit dhe të Udhëzimit Administrativ përkatës dhe të cilat Gjykata referuese pretendon, përkatësisht nge dyshime se janë në kundërshtim me dispozitat përkatëse kushtetuese; dhe (II) raportin me Rekomandime ex officio nr. 235/2018 të Avokatit të Popullit në lidhje me kategorinë e qytetarëve që kanë punuar para vitit 1999 dhe nuk përfitojnë nga pensioni kontributpagues të moshës për shkak se nuk e plotësojnë kriterin e stazhit pensional prej 15 viteve si pasojë e largimit diskriminues nga puna; dhe (III) përmbledhjen e shkurtër e historikut të sistemit pensional dhe invalidor në Kosovë bazuar në Informatat e dhëna nga MPMS-ja më 29 janar 2021.

Përmbledhja e rasteve të referuara nga Gjykata Supreme përmes të cilave pretendohet jokushtetutshmëria e dispozitave përkatëse të Ligjit të kontestuar

Faktet lidhur me palën e interesuar M.A., lidhur me Aktvendimin [UZVP – ARJ nr. 99/2019] e 22 gushtit 2019 të Gjykatës Supreme

Nga shkresat e lëndës rezulton që pala e interesuar M.A., e cila ishte gjyqtare në sistemin gjyqësor të Kosovës, arriti moshën e pensionimit më 3 nëntor 2014. E njëjta aplikoi për pension kontributdhënës në Zyrën Rajonale të Pensioneve në Prishtinë, mirëpo asaj iu aprovua vetëm dhënia e pensionit bazik të moshës në shumën prej 75 eurove. M.A., parashtroi ankesë ndaj vendimit të Zyrës së Pensioneve me propozimin që t’i njihet e drejta në pension kontributpagues në shumën prej 150 euro, kërkesë kjo e cila u refuzua nga Departamenti i Administratës Pensionale (në tekstin në vijim: DAP) në kuadër të MPMS-së. Në vijim në procedurën e konfliktit administrativ, fillimisht Gjykata Themelore aprovoi si të bazuar kërkesëpadinë e M.A.-së, si dhe anuloi njoftimin DAP të MPMS-së, dhe çështjen e ktheu tek e njëjta në rivendosje. Në vijim, pala e interesuar iu drejtua MPMS-së me kërkesë që të nxirrte vendimin e ri në përputhje me Aktgjykimin e Gjykatës Themelore, dhe përderisa e njëjta nuk ktheu përgjigje, M.A., përmes padisë kërkoi nga Gjykata Themelore që të vendoste për aprovimin e kërkesëpadisë së saj për njohjen e të drejtës në pension kontributdhënës, përkatësisht t'ia njohë gjithsej 18 vite e 2 muaj e 19 ditë të stazhit të sigurimit pensional, të pensionit kontributpagues dhe të njëjtës t'i bëhet pagesa e të gjitha ndryshimeve të këtij pensioni me përgatitje superiore, në mënyrë retroaktive nga 30 marsi 2015 e tutje. Gjykata Themelore e refuzoi kërkesëpadinë e palës së interesuar M.A., vendim ky që u pasua edhe me Vendimin e Gjykatës së Apelit që vërtetonte të njëjtin. Në vijim, M.A. parashtroi kërkesë për rishqyrtim të jashtëzakonshëm të vendimit gjyqësor kundër Aktgjykimit të Gjykatës së Apelit dhe Aktgjykimit të Gjykatës Themelore.

Më 22 gusht 2019, Gjykata Supreme përmes Aktvendimit [UZVP – ARJ nr. 99/2019] vendosi të ndërpritet procedura sipas padisë së palës së interesuar M.A. kundër të paditurës MPMS. Procedura sipas kësaj çështjeje juridike vazhdohet në Gjykatën Kushtetuese të Kosovës sipas kërkesës së Gjykatës Supreme për vlerësimin e kushtetutshmërisë së paragrafit 2 të nenit 8 Ligjit për Skemat Pensionale të Financuara nga Shteti në lidhje me nenet 5 dhe 6 të Udhëzimit Administrativ nr. 09/2015 për Kategorizimin e Shfrytëzuesve të Pensionit Kontributpagues.

Më 22 tetor 2019, Gjykata referuese në pajtim me paragrafin 8 të nenit 113 të Kushtetutës dorëzoi në Gjykatë kërkesën për vlerësimin e përputhshmërisë së paragrafit 2 të nenit 8 të Ligjit të kontestuar në lidhje lidhur me nenin 5 dhe 6 të Udhëzimit Administrativ të kontestuar për të cilat pretendohet se janë në kundërshtim me nenin 24 [Barazia para Ligjit] dhe 46 [Mbrojtja e Pronës] të Kushtetutës në ndërlidhje me nenin 1 (Mbrojtja e Pronës) të Protokollin Nr.1 të KEDNJ-së.

Faktet lidhur me palën e interesuar Sh.G. në lidhje me Aktvendimin [ARJ-UZVP.nr.10/2020] e 14 janarit 2020 të Gjykatës Supreme

Nga shkresat e lëndës rezulton që pala e interesuar Sh.G., kishte aplikuar për njohjen e të drejtës në pension kontributpagues në Zyrën e Pensioneve në Komunën e Pejës, e cila e kishte refuzuar këtë kërkesë pasi që nuk ishin paraqitur dëshmi të mjaftueshme në kuptim të Ligjit dhe Udhëzimit Administrativ të kontestuar për pesëmbëdhjetë (15) vite stazh kontributiv. I njëjti, paraqiti ankesë me arsyetimin se për shkak të vendosjes së masave të dhunshme nga regjimi serb në vitet e 90-ta, atij i ishte ndërprerë marrëdhënia e punës dhe nuk kishte të mundur që të udhëtonte nga Peja për në Prishtinë në vendin e tij të punës, ankesë kjo e cila u refuzua nga Komisioni për ankesa në kuadër të MPMS-së. Në vijim, në procedurën e konfliktit administrativ, Gjykata Themelore dhe e Apelit refuzuan si të pabazuar kërkesëpadinë e tij. Sh.G., parashtroi kërkesë për rishqyrtim të jashtëzakonshëm të vendimit gjyqësor kundër Aktgjykimit të Gjykatës së Apelit dhe Aktgjykimit të Gjykatës Themelore.

Më 1o qershor 2020, Gjykata Supreme përmes Aktvendimit [ARJ-UZVP.nr.10/2020]: (i) ndërpreu procedurën sipas padisë së paditësit Sh.G., e parashtruar kundër të paditurës MPMS-së; dhe sqaroi që (ii) procedura do të vazhdojë pas nxjerrjes së vendimit të Gjykatës Kushtetuese, sipas kërkesës së Gjykatës Supreme lidhur me vlerësimin e kushtetushmërisë së paragrafit 2 të nenit 8 të Ligjit për Skemat Pensionale të Financuara nga Shteti në lidhje me nenet 5 dhe 6 të Udhëzimit Administrativ nr.09/2015 për Kategorizimin e Shfrytëzuesve të Pensionit Kontributpagues.

Faktet lidhur me palën e interesuar K.B. në lidhje me Aktvendimin [ARJ-UZVP.nr.41/2020] e 11 qershorit 2020 të Gjykatës Supreme

Plotësimi i tretë i Gjykatës referuese u bë më 16 qershor 2020, kur Gjykata referuese dorëzoi në Gjykatë Aktvendimin [ARJ-UZVP.nr.41/2020] e 11 qershorit 2020, përmes së cilit: (i) ndërpreu procedurën sipas padisë së paditësit K.B., e parashtruar kundër të paditurës MPMS; dhe sqaroi që (ii) procedura do të vazhdojë pas nxjerrjes së vendimit të Gjykatës Kushtetuese, sipas kërkesës së Gjykatës Supreme lidhur me vlerësimin e kushtetushmërisë së paragrafit 2 të nenit 8 të Ligjit për Skemat Pensionale të Financuara nga Shteti në lidhje me nenet 5 dhe 6 të Udhëzimit Administrativ nr.09/2015 për Kategorizimin e Shfrytëzuesve të Pensionit Kontributpagues.

Nga shkresat e lëndës rezulton që pala e interesuar K.B., nën pretendimin e tij se i përmbush kriteret e Ligjit dhe Udhëzimit Administrativ të kontestuar, për t’u kualifikuar si përfitues i pensionit kontributpagues, si dhe nën pretendimin se ka diplomuar në vitin 2005, ka kundërshtuar vendimin e 11 korrikut 2017 të MPMS-së lidhur me refuzimin e kërkesës së tij për t’u kualifikuar si përfitues i pensionit kontributpagues. Në vijim dhe përgjatë procedurës së konfliktit administrativ, Gjykata Themelore dhe e Apelit refuzuan si të pabazuar kërkesëpadinë e K.B.-së. Ky i fundit, parashtroi kërkesë për rishqyrtim të jashtëzakonshëm të vendimit gjyqësor kundër Aktgjykimit të Gjykatës së Apelit dhe Aktgjykimit të Gjykatës Themelore në Gjykatën Supreme. Kjo e fundit, më 11 qershor 2020, përmes Aktvendimit [ARJ-UZVP.nr.41/2020], e ndërpreu procedurën sipas padisë së K.B.-së, deri në nxjerrjen e Vendimit nga Gjykata Kushtetuese sipas kërkesës së Gjykatës Supreme lidhur me vlerësimin e kushtetushmërisë së paragrafit 2 të nenit 8 të Ligjit për Skemat Pensionale të Financuara nga Shteti, si dhe neneve 5 dhe 6 të Udhëzimit Administrativ nr.09/2015 për Kategorizimin e Shfrytëzuesve të Pensionit Kontributpagues.

Faktet lidhur me palën e interesuar H.M., në lidhje me Aktvendimin [ARJ-UZVP. nr. 45/2020] të 27 korrikut 2020 të Gjykatës Supreme;

Plotësimi i katërt i Gjykatës referuese u bë më 29 janar 2021, kur Gjykata referuese dorëzoi në Gjykatë Aktvendimin [ARJ-UZVP.nr.45/2020] e 27 korrikut 2020 të Gjykatës Supreme, përmes së cilit: (i) ndërpreu procedurën sipas padisë së paditësit H.M.-së, të parashtruar kundër të paditurës MPMS; dhe sqaroi që (ii) procedura do të vazhdojë pas nxjerrjes së vendimit të Gjykatës Kushtetuese, sipas kërkesës së Gjykatës Supreme lidhur me vlerësimin e kushtetutshmërisë së paragrafit 2 të nenit 8 të Ligjit për Skemat Pensionale të Financuara nga Shteti në lidhje me nenet 5 dhe 6 të Udhëzimit Administrativ nr.09/2015 për Kategorizimin e Shfrytëzuesve të Pensionit Kontributpagues.

Nga shkresat e lëndës rezulton që pala e interesuar H.M., kishte aplikuar për njohjen e të drejtës në pension kontributpagues në Zyrën e Pensioneve, e cila e kishte refuzuar këtë kërkesë. Në vijim dhe përgjatë procedurës së konfliktit administrativ, Gjykata Themelore dhe e Apelit refuzuan si të pabazuar kërkesëpadinë e H.M.-së. Ky i fundit, në vijim, parashtroi kërkesë për rishqyrtim të jashtëzakonshëm të vendimit gjyqësor kundër Aktgjykimit të Gjykatës së Apelit dhe Aktgjykimit të Gjykatës Themelore në Gjykatën Supreme. Kjo e fundit, më 27 korrikut 2020, përmes Aktvendimit përkatës e ndërpreu procedurën sipas padisë së H.M.-së, deri në nxjerrjen e Vendimit nga Gjykata Kushtetuese sipas kërkesës së Gjykatës Supreme lidhur me vlerësimin e kushtetutshmërisë së paragrafit 2 të nenit 8 të Ligjit për Skemat Pensionale të Financuara nga Shteti në lidhje me nenet 5 dhe 6 të Udhëzimit Administrativ nr.09/2015 për Kategorizimin e Shfrytëzuesve të Pensionit Kontributpagues.

faktet lidhur me palën e interesuar F.T., në lidhje me Aktvendimin [ARJ-UZVP. nr. 51/2020] të 27 gushtit 2020, të Gjykatës Supreme.

Përfundimisht, plotësimi i pestë i Gjykatës referuese u bë më 2 mars 2021, kur Gjykata referuese dorëzoi në Gjykatë Aktvendimin [ARJ-UZVP.nr.51/2020] e 27 gushtit 2020 të Gjykatës Supreme, përmes të cilit: (i) ndërpreu procedurën sipas padisë së paditësit F.T.-së, e parashtruar kundër të paditurës MPMS; dhe sqaroi që (ii) procedura do të vazhdojë pas nxjerrjes së vendimit të Gjykatës Kushtetuese, sipas kërkesës së Gjykatës Supreme lidhur me vlerësimin e kushtetutshmërisë së paragrafit 2 të nenit 8 të Ligjit për Skemat Pensionale të Financuara nga Shteti në lidhje me nenet 5 dhe 6 të Udhëzimit Administrativ nr.09/2015 për Kategorizimin e Shfrytëzuesve të Pensionit Kontributpagues.

Nga shkresat e lëndës rezulton që pala e interesuar F.T., kishte aplikuar për njohjen e të drejtës në pension kontributpagues në Zyrën e Pensioneve dhe e cila përmes vendimeve të 6 gushtit 2016 dhe 12 janarit 2017, respektivisht e kishte refuzuar këtë kërkesë. Në vijim dhe përgjatë procedurës së konfliktit administrativ, Gjykata Themelore dhe e Apelit refuzuan si të pabazuar kërkesëpadinë e F.T.-së. Ky i fundit, parashtroi kërkesë për rishqyrtim të jashtëzakonshëm të vendimit gjyqësor kundër Aktgjykimit të Gjykatës së Apelit dhe Aktgjykimit të Gjykatës Themelore në Gjykatën Supreme. Kjo e fundit, më 27 gusht 2020, përmes Aktvendimit përkatës, e ndërpreu procedurën sipas padisë së F.T.-së, deri në nxjerrjen e Vendimit nga Gjykata Kushtetuese sipas kërkesës së Gjykatës Supreme lidhur me vlerësimin e kushtetushmërisë së paragrafit 2 të nenit 8 të Ligjit për Skemat Pensionale të Financuara nga Shteti në lidhje me nenet 5 dhe 6 të Udhëzimit Administrativ nr.09/2015 për Kategorizimin e Shfrytëzuesve të Pensionit Kontributpagues.

Raport me Rekomandime ex officio nr. 235/2018 i Avokatit të Popullit në lidhje me kategorinë e qytetarëve që kanë punuar para vitit 1999 dhe nuk përfitojnë nga pensioni kontributpagues të moshës për shkak se nuk e plotësojnë kriterin e stazhit pensional prej 15 viteve si pasojë e largimit diskriminues nga puna

Gjykata vëren se Institucioni i Avokatit të Popullit, më 6 prill 2018, e kishte publikuar raportin ex officio për: “[...] tërheqjen e vëmendjes mbi nevojën e rregullimit pozitiv të pensionit kontributpagues për kategorinë qytetarëve të Republikës së Kosovës, të cilët kanë punuar para vitit 1999 dhe nuk e kanë arritur kohën e stazhit pensional prej 15 viteve, pa fajin e tyre, për shkak të largimit diskriminues nga puna në kohën e masave të dhunshme të vendosura në Kosovë”.

Në paragrafët 7-9 të Raportit përkatës, Avokati i Popullit, ndër të tjera, thekson se: “...në lidhje me të drejtat dhe trajtimin e pensionstëve në Kosovë, Avokati i Popullit rithekson se kategoria e qytetarëve që kanë punuar para vitit 1999 dhe nuk e kanë arritur stazhin pensional prej 15 viteve për shkak të largimit nga puna në kohën e vendosjes së masave të dhunshme në Kosovë, paraqesin sfidën kryesore për trajtim nga shteti i Kosovës.

Në fakt, e drejta e qytetarëve që bëjnë pjesë në ketë kategori për të përfituar pensionin kontributpagues për periudhën e punës para vitit 1999 (dhe që nuk e kanë arritur kohën e stazhit pensional prej 15 viteve) konsiston në një kolizion midis ligjit që ka përcaktuar kriterin e përfitimit të këtij lloji të pensionit (stazhin pensional prej 15 viteve, siç është edhe përcaktimi në legjislacionin aktual) me parimet që lidhen me të drejtat themelore të njeriut (përkatësisht të drejtën e mbrojtjes së dinjitetit njerëzor, të drejtës për të mos u diskriminuar) dhe obligimet pozitive të shtetit në raport me të drejtat e qytetarëve të tij. Si e tillë, e drejta e përfitimit të pensionit kontributpagues për ketë kategori të qytetarëve të Kosovës është një çështje e veçantë (sui generis) dhe komplekse. Kjo ka të bëjë me faktin se me ligjin e asaj kohe (para vitit 1999) si kriter për përfitimin e këtij lloji të pensionit është përcaktuar stazhi pensional prej 15 viteve, por për shkak të rrethanave të jashtëzakonshme, përkatësisht vendosjes së masave të dhunshme në Kosovë, një pjesë e qytetarëve të Kosovës nuk e kanë arritur këtë kriter, pa fajin e tyre, për shkak të largimit diskriminues nga puna. Në anën tjetër, kompleksiteti i kësaj çështje shprehet me nevojën e ndryshimit të legjislacionit në mënyrë afirmative për shkak të rrethanave të reja dhe të jashtëzakonshme, që kanë ndodhur, përkundër kriterit të përcaktuar me ligjin që ka qenë në fuqi në kohën kur këta qytetarë kanë themeluar marrëdhënien punës. Në anën tjetër, edhe legjislacioni aktual i Kosovës, të drejtën e përfitimit të pensionit kontributpagues të moshës e ka rregulluar duke u bazuar në të njëjtin kriter që kanë përcaktuar ligjet e asaj kohe, që të drejtë të përfitimit kanë vetëm punëtorët që kanë arritur stazhin pensional prej 15 viteve.”

Në paragrafët vijues të Raportit, Avokati i Popullit, ndër të tjera, kishte theksuar si në vijim:

“12. Konkretisht, e drejta për pension kontributpagues para vitit 1999 është rregulluar me Ligjin për Sigurimin Pensional Invalidor nr.011-24/83, Gazeta Zyrtare e KSAK-së nr.26/83 (në tekstin e mëtejmë: Ligji Nr.011-24/83 i KSAK) dhe Ligjin federativ të ish RSFJ-së, ku është përcaktuar kriteri i lartpërmendur prej 15 viteve të stazhit pensional për të fituar të drejtën e pensionit kontributpagues. Si të tilla, këto ligje nuk janë konsideruar se kanë karakter diskriminues, dhe sigurisht për kohën kur janë miratuar nuk ka pasur një përmbajte të tillë.

13. Megjithatë, Avokati i Popullit rithekson se për një kategori të qytetarëve të Kosovës largimi diskriminues nga puna në kohën e masave të dhunshme ka qenë shkaku kryesor pse nuk e kanë arritur kohën e stazhit pensional prej 15 viteve. Andaj ky fakt përbën rrethanë të re dhe të jashtëzakonshme përtej dispozitës së ligjit, i cili ka qenë në fuqi dhe ka përcaktuar kriteret e përfitimit të së drejtës për pension kontributpagues.

14. Mbi ketë bazë, Avokati i Popullit vlerëson se e drejta për pensionin kontributpagues për qytetarët e kësaj kategorie duhet të përcaktohet jo vetëm në lidhje me kriterin që ka përcaktuar ligji i asaj kohe (stazhin pensional prej 15 viteve), por edhe duke vlerësuar faktin se largimi nga puna është bërë në mënyrë diskriminuese në kohën e masave të dhunshme.

[...]

18. Avokati i Popullit ka analizuar këtë problem në drejtim të sqarimit të rrethanave që kanë ndikuar në mos plotësimin e këtij kriteri nga një pjesë e qytetarëve që kanë punuar para vitit 1999. Ky fakt konsiston në largimin nga puna në mënyrë arbitrare dhe diskriminuese në kohën e instalimit të masave të dhunshme në Kosovë në vitet e 90-ta. Mbi këtë bazë, Avokati i Popullit insiston se ky fakt nuk mund të injorohet nga institucionet e Republikës së Kosovës dhe se duhet të gjendet një zgjidhje e arsyeshme ligjore mbi të drejtën e qytetarëve për të përfituar nga pensioni kontributpagues.

19. Janë analizuar disa raste të largimit nga puna në vitet e 90-ta, në kohën e vendosjes së masave të dhunshme, me qëllim të argumentimit se ky proces ka qenë arbitrar dhe diskriminues. Prandaj, ky fakt përbën arsye të mjaftueshme që të ndryshohet Ligji për Pensione dhe kësaj kategorie t`ju njihet e drejta në pension kontributpagues të moshës edhe pse nuk kanë arritur kriterin prej 15 viteve të stazhit pensional.

[...]

25. [...] Kjo skemë fillimisht është zbatuar në mënyrë lineare ku të gjithë përfituesit kanë marrë pagesë të njëjtë, pavarësisht profesionit që e kanë kryer dhe vitet e stazhit pensional. Mirëpo ky aspekt është rregulluar me Udhëzimin Administrativ Nr.09/2015 të datës 31.12.2015 (në tekstin e mëtejmë: Udhëzimi Nr.09/2015) për kategorizimin e shfrytëzuesve të pensionit kontributpagues sipas strukturës kualifikuese dhe kohëzgjatjes së pagesës së kontributeve-stazhit pensional, i cili ka bërë kategorizimin e pensionistëve që përfitojnë nga kjo skemë.

26. Kjo skemë vlen për qytetarët e Kosovës të cilët kanë paguar kontributet në ish Fondin Pensional të Kosovës para datës 01.01.1999 sipas dispozitave të Ligjit Nr.011-24/83 të KSAK-së.

27. Kushtet dhe kriteret për njohjen e të drejtës në pension kontributpagues të moshës janë të përcaktuara në nenin 8 të LSPFSh ku parashihet se të drejtën në pension kontributpagues të moshës e realizojnë të gjithë personat të cilët kanë shtetësi të Kosovës dhe të cilët:

1.1. kanë mbushur moshën gjashtëdhjetë e pesë (65) vjeçare;

1.2. duhet të ketë stazh pensional kontributdhënës, sipas Ligjit për Sigurimin Pensional dhe Invalidor nr. 011-24/83 (Gazeta Zyrtare e KSAK nr.26/83) para datës 01.01.1999; (theks i shtuar)

1.3. ofrojnë dëshmi të vlefshme mbi pagesën e kontributeve sipas dispozitave të Ligjit për Sigurimin Pensional dhe Invalidor nr.011-24/83 (Gazeta Zyrtare e KSAK nr.26/83) para datës 01.01.1999.

28. Nga kjo dispozitë, del se ligji aktual në lidhje me kriterin e stazhit pensional për kategorinë e qytetarëve që kanë punuar para vitit 1999 nuk përcakton kohëzgjatje të stazhit pensional kontributpagues. Ligji aktual i referohet Ligjit Nr.011-24/83 të KSAK-së, i cili në përputhje me ligjin federativ, hollësisht rregullon të drejtat nga sigurimi pensional e invalidor për KSAK, në përputhje me ligjin federativ, përkatësisht Ligjin për të Drejtat Themelore nga Sigurimi Pensional dhe Invalidor (Sl. List SFRJ br, 23/82, 77/82) ku shprehimisht përcaktohen kriteret e tilla (në tekstin e mëtejmë: Ligji federativ). Pra është ligji federativ, ai i cili përcakton të drejtat themelore nga sigurimi pensional, e në këtë kuptim përcaktohen edhe kriteret për përfitimin e pensionit kontributpagues ku një ndër to është kohëzgjatja e stazhit pensional.

29. Ligji federativ si akt suprem i zbatueshëm për të gjitha ish-Republikat dhe Krahinat, ka përcaktuar parimet, të drejtat dhe kushtet themelore lidhur me sigurimin pensional dhe invalidor ndërsa Ligji Nr. 011-24/83 i KSAK-së përcakton hollësitë dhe specifikat e sigurimit pensional. Ligji federativ në mënyrë taksative definon kushtet për përfitimin e të drejtës në pension kontributpagues të moshës (Kapitulli III, Pjesa 1, neni 21) si në vijim: “... I siguruari fiton të drejtën e pensionit të pleqërisë kur arrin moshën 65 vjeçare (mashkulli), respektivisht 60 vjet (femra) dhe së paku 15 vite stazh pensional...”.

30. Si i tillë ky kriter për “stazh pensional prej së paku 15 viteve” është bartur në legjislacionin e Republikës së Kosovës, përkatësisht LSPFSh (neni 8), siç ju referuam me lartë. Pikërisht ky përcaktim, pamundëson që një pjesë e qytetarëve që kanë punuar para vitit 1999 të përfitojnë nga skema e pensionit kontributpagues të moshës, të cilët nuk kanë arritur të kenë stazh pensional prej 15 viteve për shkak të largimit arbitrar dhe diskriminues nga puna, në kohën e vendosjes së masave të dhunshme në Kosovë. Duhet theksuar se të njëjtit kriter i referohet edhe Udhëzimi Administrativ (UA) Nr.11/2007 për Zbatimin e Vendimit të Qeverisë 13/2007, ku në nenin 3 si kritere për përfitimin e pensionit kontributpagues ka përcaktuar arritjen e moshës 65 vjeçare dhe minimum 15 vjet stazh të sigurimit pensional. Ky udhëzim duket se ka rregulluar ketë fushë deri në hyrjen në fuqi të LSPFSh.

31. Nga kjo që u prezantua me lartë, vërehet se sipas legjislacionit aktual (ex lege) qytetarët e Kosovës që kanë punuar para vitit 1999 por që nuk kanë arritur stazhin pensional prej 15 viteve nuk mund të përfitojnë nga pensioni kontributpagues i moshës. Kështu, pa ndryshimin e legjislacionit në fuqi kjo kategori e qytetarëve nuk mund të përfshihen në këtë skemë pensionale, derisa kemi të bëjmë me një kriter ligjor të pavolitshëm për këtë kategori.

32. Këtë përcaktim të nenit 8 të LSPFSh i cili normon kriterin prej 15 vitesh të stazhit pensional siç ka qenë i përcaktuar në Ligjin e KSAK-së, përkatësisht Ligjin federativ, përkundër faktit se ndjek një logjikë harmonike në kuptimin e hartimit të legjislacionit, Avokati i Popullit e konsideron si të padrejtë në raport me punëtorët të cilët janë larguar në mënyrë arbitrare dhe diskriminuese nga puna në vitet e 90-ta, në kohën e masave të dhunshme.

[...]

33. Avokati i Popullit vlerëson se për një trajtim jo diskriminues, të drejtë dhe në pajtim me respektimin e dinjitetit njerëzor, shteti i Kosovës duhet të afirmoj të drejtat e qytetarëve që të mos dëmtohen nga praktikat diskriminuese që kanë ndodhur në të kaluarën, siç ka qenë praktika e largimit të dhunshëm nga puna, pa fajin e punëtorëve.

[...]

46. Mbi ketë bazë, Avokati i Popullit rikujton se Ligji i Marrëdhënieve të Punës në Rrethana të Veçanta” (Gazeta Zyrtare e Republikës së Serbisë nr. 40/90) ka qenë diskriminues dhe bazuar në ketë akt të miratuar në kohën e vendosjes së masave të dhunshme është bërë largimi i punëtorëve nga puna, kryesisht të përkatësisë etnike shqiptare. Ky fakt vërehet qartësisht edhe në rastin e prezantuar më sipër (shih pika 19). Gjithashtu, Avokati i Popullit rikujton se ky ligj konsiderohet si diskriminues edhe sipas Rregullores së UNMIK-ut 1999/24.

47. Prandaj, derisa ligji i lartpërmendur ka pas karakter diskriminues, nga një interpretim logjik del se të gjitha pasojat që ka prodhuar ky ligj si i tillë, janë diskriminuese. Duke u bazuar në ketë fakt, Avokati i Popullit insiston se ndryshimi i LSPFSh, përkatësisht neni 8 i tij, është i domosdoshëm me qëllim të njohjes së të drejtës për pension kontributpagues të gjithë qytetarëve që kanë punuar para vitit 1999 dhe nuk kanë arritur “stazhin pensional prej 15 viteve” për shkak të largimit nga puna në baza të diskriminimit.

48. Në këtë drejtim, Avokati i Popullit rikujton edhe referencën e DHPGJS në Rezolutën e Asamblesë së Përgjithshme të KB-së nr. 48/153 të datës 20 dhjetor 1993, e cila e njeh (dhe dënon) mes të tjerave “... masat dhe praktikat e diskriminimit dhe shkeljet e të drejtave të njeriut të shqiptarëve të Kosovës, si dhe represionin e madh të bërë nga autoritetet serbe, duke përfshirë: ... b. Largimin diskriminues të zyrtarëve shqiptarë, veçanërisht nga policia dhe gjyqësori, largimin masiv të shqiptarëve nga pozitat profesioniste, administrative dhe pozitat tjera të kualifikuara në ndërmarrjet shoqërore dhe institucionet publike, duke përfshirë mësuesit nga sistemi shkollor i drejtuar nga serbët.”

49. Për me tepër, ligj diskriminues ka qenë edhe “Ligji mbi Masat e Përkohshme për Mbrojtjen Shoqërore të të Drejtave Vetë-Menaxhuese dhe të Pronës Shoqërore” (Gazeta Zyrtare e RSS nr. 49 të datës 28 tetor 1989) që ka mundësuar që përmes të ashtuquajturave “Masa të Përkohshme” të vendosura në Ndërmarrjet Shoqërore (NSH), menaxhmenti shqiptar është larguar nga puna dhe është zëvendësuar me menaxhmentin serb. Edhe ketë kategori të menaxherëve të larguar e përfaqëson në mënyrë tipike rasti i prezantuar i punëtorit me pozitë drejtuese S.J. Po ashtu, edhe ky ligj konsiderohet i shfuqizuar me Rregulloren e UNMIK-ut 1999/24 për shkak të karakterit diskriminues.

50. Nga kjo që u trajtua me lartë, del qartësisht se largimi nga puna në kohën e masave të dhunshme ka qenë një proces diskriminues i bazuar në ligje diskriminuese. Mbi këtë bazë, Avokati i Popullit tërheq vëmendjen se nga këto fakte lind detyrimi kushtetues për Qeverinë e Republikës së Kosovës që të marrë masat për të mënjanuar diskriminimin e kësaj kategorie të qytetarëve duke njohur të drejtën e tyre në pension kontributpagues të moshës për qytetarët që nuk kanë arritur stazhin pensional prej 15 viteve për shkak të largimit të dhunshëm e diskriminues nga puna në vitet e 90-ta.

Detyrimet kushtetuese dhe obligimet pozitive të shtetit të Kosovës në raport me të drejtat e qytetarëve

51. Obligimi i shtetit të Kosovës për të njohur të drejtën në pension kontributpagues për kategorinë e qytetarëve që janë larguar nga puna në baza diskriminuese buron nga një numër i dispozitave të Kushtetutës. Në rend të parë nga dispozitat themelore të Kushtetutës, përkatësisht neni 3 [Barazia para ligjit] ku ndër të tjera përcaktohet se: “Ushtrimi i autoritetit publik në Republikën e Kosovës bazohet në parimet e barazisë para ligjit të të gjithë individëve dhe në respektimin e plotë të të drejtave dhe lirive themelore të njeriut, të pranuara ndërkombëtarisht ...” (paragrafi 2).

52. Në frymën e kësaj dispozitë themelore duhet të miratohet edhe legjislacioni që përcakton të drejtat e caktuara të qytetarëve, përfshirë edhe ligjin që përcakton të drejtën në pension. Në ketë drejtim, derisa është fakt i pakontestueshëm se një pjesë e qytetarëve janë larguar në baza diskriminuese nga puna, në kohën e masave të dhunshme, dhe për këtë shkak nuk e kanë arritur “stazhin pensional prej 15 viteve”, atëherë për një barazi para ligjit kjo kategori nuk mund të barazohet me pjesën tjetër të qytetarëve ndaj të cilëve nuk është zbatuar e njëjta praktikë (ndaj të cilëve, rrjedhimisht edhe mund të zbatohet kriteri për stazh pensional prej 15 viteve). Konkretisht, respektimi i këtij parimi do të nënkuptonte ndryshimin e nenit 8 të LSPFSh, dhe për ketë kategori të qytetarëve të njihet e drejta në pension kontributpagues edhe nëse nuk është arritur kriterin për stazh pensional. Në të kundërtën, Avokati i Popullit vlerëson se dispozita e nenit 8 të LSPFSh, siç është aktualisht, e legjitimon praktikën diskriminuese të largimit nga puna në kohën e masave të dhunshme, dhe në frymën e tij e cenon parimin themelor të barazisë së qytetarëve para ligjit.

[...]

58. Për më tepër, Avokati i Popullit thekson se mohimi i të drejtës në pension kontributpagues të moshës për këtë kategori të qytetarëve përveç se përbën cenim të barazisë para ligjit dhe diskriminim, cenon edhe dinjitetin e tyre, që sipas Kushtetutës duhet të jetë bazë e të gjitha të drejtave të tjera të njeriut. Ky standard përcaktohet në nenin 23 të Kushtetutës ku theksohet se “Dinjiteti i njeriut është i pacenueshëm dhe është bazë e të gjitha të drejtave dhe lirive themelore të njeriut”.

59. Si përfundim, në bazë të fakteve dhe argumenteve të prezantuara në ketë raport, Avokati i Popullit konsideron se Qeveria e Republikës së Kosovës, përkatësisht MPMS në pajtim me Kushtetutën dhe obligimet pozitive të shtetit në raport me avancimet e të drejtave të njeriut, duhet të iniciojnë ndryshimin e LSPFSh me qëllim qe të gjithë qytetarëve që në baza diskriminuese janë larguar nga puna në vitet e 90-ta, të përfitojnë nga pensioni kontributpagues i moshës edhe pse nuk e kanë arritur stazhin pensional prej 15 viteve.

60. Sigurisht, në pajtim me natyrën e të drejtës në pension, MPMS ka autoritetin që të bëjë edhe kategorizimin e pensionisteve që kanë punuar para vitit 1999 në varësi të viteve të punës, profesionit, detyrave dhe kritereve të tjera për ketë qëllim.

66. Nga analiza e fakteve dhe ngjarjeve që ka ndodhur pas vitit 1989, përkatësisht praktikës së largimit nga puna në kohën e masave të dhunshme, Avokati i Popullit konstaton se ky proces ka qenë diskriminues. Nga hulumtimi i IAP del se largimi nga puna në vitet e 90- ta pas vendosjes së masave të dhunshme në Kosovë, është bazuar në praktikë arbitrare, e zbatuar nga “organe të përkohshme” (p.sh. “organi i përkohshëm punëdrejtues” siç është paraqitur edhe në këtë raport) dhe sipas ligjeve të veçanta diskriminuese.

67. Për më tepër, këtë praktikë si diskriminuese e kanë cilësuar edhe Rezolutat e OKB-së, Tribunali i Hagës dhe Gjykata Supreme e Kosovës. Mbi këtë bazë, Avokati i Popullit tërheq vëmendjen se një praktikë e tillë diskriminuese nuk duhet që edhe më tutje të prodhojë pasoja për qytetarët e Kosovës, përkatësisht kategorinë e qytetarëve që nuk përfitojnë nga pensioni kontributpagues.

68. Për këto arsye, dhe duke u bazuar në detyrimet kushtetuese dhe obligimet pozitive që shteti ka në raport me qytetarët, Avokati i Popullit konstaton domosdoshmërinë që Qeveria e Republikës së Kosovës të marrë masa që të gjithë qytetarët që kanë punuar para vitit 1999 dhe janë larguar nga puna mbi baza diskriminuese të përfitojnë nga pensioni kontributpagues i moshës. Për këtë qëllim është e nevojshme të ndryshohet LSPFSh, përkatësisht neni 8 i tij.”

Përmbledhje e shkurtër e historikut të sistemit pensional dhe invalidor në Kosovë bazuar në Informatat e dhëna nga MPMS-ja më 29 janar 2021

Më 29 janar 2021, MPMS dorëzoi në Gjykatë “Informatë lidhur me rastin KO190/90”. Ndër të tjera, MPMS sqaronte që sistemi pensional dhe invalidor në Kosovë, ka kaluar nëpër disa etapa: (i) etapa e parë përfshin periudhën prej vitit 1947 deri në vitin 1983 kur në Kosovë janë aplikuar ligjet e ish-Federatës Jugosllave; (ii) etapa e dytë përfshin periudhën prej vitit 1983 deri në vitin 1992 kur Kosova kishte një sistem pensional dhe invalidor autonom të rregulluar sipas ligjeve të miratuara nga Kuvendi i Kosovës; (iii) etapa e tretë përfshin periudhën prej vitit 1992 deri në vitin 1999 kur sistemi pensional dhe invalidor i Kosovës, me ligje diskriminuese u integrua në sistemin pensional dhe invalidor të Republikës së Serbisë; (iv) etapa e katërt e sistemit pensional dhe invalidor është e viteve 1999-2002 e njohur si “etapa e vakumit institucional dhe ligjor” në Kosovë, sepse për shkak të luftës në këtë interval kohor, fare nuk funksionoi sistemi pensional dhe invalidor i Kosovës, me ç’ rast pjesa dërmuese e pensionistëve kosovarë mbetën pa pensione; dhe (v) etapa e pestë fillon prej datës 01 korrikut 2002 e tutje, si etapë reformuese me koncept të ri të sistemit pensional dhe invalidor i përberë nga tri shtylla, ku dy forma të pensioneve, ai bazik i moshës dhe i kursimeve individuale janë obligative dhe shtylla e tretë reflekton formën e pensioneve vullnetare.

Në vijim, MPMS theksoi se: “Pas suprimimit të autonomisë së Kosovës në vitin 1989, pason edhe suprimimi i Fondit për Sigurimin Pensional e Invalidor.” Ndërsa, prej vitit 1992 deri 1999, në Fondin e SPI-së hyjnë masat e dhunshme, dhe i njëjti bartet në kompetencat e Fondit Pensional e Invalidor të Serbisë. Në vijim, MPMS thekson se: “Si rrjedhojë e luftës gjatë vitit 1999 rezulton shkatërrimi total i sistemit pensional në Kosovë si dhe ndërprerja e pagesës së pensioneve për shqiptarët etnik, sepse mjetet e Fondit Pensional të Kosovës janë bartur në Fondin Pensional të Serbisë.” MPMS gjithashtu sqaron se “pas kësaj periudhe, në vitin 2002, Kosova do të shkëputet përfundimisht nga sistemi pensional i zbatuar në ish-Jugosllavi (pay as you go shkurtimisht PAYG)”.

MPMS, për më tepër, sqaroi që sistemi pensional në Kosovë që nga viti 2002 përbëhet nga tri shtylla, ku dy forma të pensioneve, pensioni bazik i moshës dhe ai i kursimeve individuale, respektivisht janë obligative, kurse shtylla e tretë është formë e pensioneve vullnetare.

Në bazë të sqarimit të dhënë: “Shtylla e parë përfshin skemat pensionale të financuara nga buxheti i shtetit, fillimisht përbëhej prej pensioneve publike të paguara për të gjithë kosovarët-pensione bazike, duke përfshirë edhe pensionin për aftësi të kufizuar; kjo shtyllë është plotësuar më vonë vazhdimisht edhe me këto skema pensionale e kompensime: pensione kontributive, pensionet e parakohshme të minatorëve të minierave në Kosovë dhe Kompleksi “Trepça”, pensionet e pjesëtarëve të Trupave Mbrojtëse të Kosovës (TMK), pensionet e pjesëtarëve të Forcës së Sigurisë së Kosovës, kompensimin për Personat e Verbër, skema për kompensimin e personave Paraplegjik dhe Tetraplegjik, skema për kompensimin e Punëtorëve të Arsimit nga viti shkollor 1990/91 deri në vitin shkollor 1998/99”.

MPMS vazhdoi të sqaroi se: “...shtylla e dytë përfshin kursimet pensionale në llogaritë individuale të obligueshme për të gjithë të punësuarit që punojnë në Kosovë, të moshës mbi 18 vjeç. Burim kryesor i kursimeve pensionale janë kontributet e obligueshme. Kontributi është caktuar të jetë 10% përqind e shumës së pagës, me pjesëmarrje të kontributeve 5% punëdhënësi dhe 5% i punësuari. Lartësia e pensionit varet nga shuma e kontributeve të paguara, ndërsa të ardhurat fitohen nga investimi i tyre (kapitalizimi i investimeve individuale)”.

Në fund, MPMS thekson se: “Shtylla e tretë-sistem pensional vullnetar (plotësues). Ky sistem është pension vullnetar privat i organizuar në baza individuale ose nga vet ndërmarrjet. Ky sistem plotëson sistemin e shtyllës së parë dhe të dytë”.

Përfundimisht, MPMS thekson se pensionet kontributpaguese janë kategori të paguara nga buxheti i shtetit, pavarësisht që skema quhet kontributpaguese. Rrjedhimisht, shuma e pensionit dhe kategorizimi nuk ka të bëj me shumën e kontributit të paguar para vitit 1999, pasiqë e njëjta është plotësisht e mbuluar nga buxheti i shtetit.

MPMS-ja po ashtu theksoi se aktualisht punëtorët e arsimit janë kategoria e përfituesve më të favorizuar sa i përket të drejtës në pension kontributpagues ngase krahas njohjes së stazhit 1990 deri 1999 e realizojnë edhe një kompensim shtesë i cili varion varësisht sa është punuar gjatë viteve 1989-1990 deri 1998-1999. Ligji i kontestuar nga Gjykata referuese përcakton se: “Me këtë ligj u njihet stazhi i punës për pension kontributdhënës për vitet 1998-1999 punëtorëve të arsimit, të shëndetësisë dhe të tjerëve që kanë punuar në sistemin e Republikës së Kosovës”, përmes paragrafit 6 të nenit 8 të Ligjit për Skemat Pensionale të Financuara nga Shteti.

Në ndërlidhje me pyetjen Gjykatës drejtuar MPMS-së se: “Cilat janë të drejtat e atyre personave që ofrojnë dëshmi për kontribut nën 15 vite përvojë pune para 1 janarit 1999 dhe si mund të realizojnë këtë të drejtë në rrethanat aktuale?”, kjo e fundit deklaron që: “Të gjithë parashtruesit e kërkesës për pension kontributpagues që nuk ofrojnë dëshmi për 15 vite stazh pune ata realizojnë të drejtën në pension bazë; në vijim, MPMS gjithashtu thekson se: “Ju përkujtoj që neve kemi hartuar një udhëzim administrative të ri me të cilin parashihen disa ndryshime substanciale në kuptim të realizimit të pensionit kontributiv siç janë; -njohja e periudhës 1990 deri 31.12.1998 si stazh kontributiv për të gjithë të dëbuarit nga puna nga administrata e dhunshme serbe [theksim i shtuar]; - si dhe njohja e diplomave deri ne vitin 1998”.

Përfundimisht, në lidhje me pyetjen e 5-të të Gjykatës drejtuar MPMS-së, përkatësisht: “A kanë Institucionet e Kosovës qasje në regjistrin e marrëdhënies së punës të punëtorëve në periudhën 1990-1999? Si është e rregulluar çështja e barrës së provës për ofrimin e dëshmive të tilla me rastin e aplikimit për pension kontributpagues të moshës?”, kjo e fundit përgjigjet si në vijim:

“Institucionet e Kosovës përkatësisht MPMS-DP-ve posedojnë disa regjistra, kopje të formularëve për pagesë të kontributeve (disa organizata), aktgjykime të gjykatave para dhe pas luftës, vendime të ndryshme të OP-ve të atëhershme, vendime të pushimeve vjetore dhe prova tjera materiale relevante, dokumente të lëshuara nga AKP (i posedojnë dosjet e OP-ve që janë privatizuar), thënë thjesht çdo dokument që konsiderohet valid për marrëdhënie pune; provat materiale që posedojmë neve si departament i sigurojmë nga databazat tona përkatësisht nga arkivat që i kemi trashëguar, ndërsa për provat eventuale që neve nuk i posedojmë i udhëzojmë palët.”

Pretendimet e Gjykatës referuese

Thelbi i kërkesës së Gjykatës referuese konsiston në dyshimet lidhur me kushtetutshmërinë e paragrafit 2 të nenit 8 të Ligjit të kontestuar, si dhe me përputhshmërinë e këtij neni me "instrumentet ndërkombëtare, që rregullojnë korpusin e të drejtave dhe lirive te njeriut". Gjykata referuese pretendon ekzistimin e shkeljes së neneve 24 [Barazia para Ligjit] dhe 46 [Mbrojtja e Pronës] të Kushtetutës në ndërlidhje me nenin 1 (Mbrojtja e Pronës) të Protokollit nr. 1 të KEDNJ-së.

Sipas interpretimit të Gjykatës referuese, neni i lartcekur i Ligjit të kontestuar parasheh që kategorizimi i shfrytëzuesve të pensionimit kontribudhënës, sipas kohëzgjatjes së pagesës së kontributit, sipas strukturës kualifikuese dhe kritereve të tjera, përcaktohet me akt nënligjor, të cilin e miraton Ministria përkatëse. Në këtë drejtim, Ministria përkatëse, përkatësisht MPMS, përmes Udhëzimit Administrativ të kontestuar, në nenin 6 të tij, si kriter për njohjen e të drejtës në pensionin kontributpagues ka përcaktuar kushtin që shfrytëzuesit duhet të kenë stazh pensional kontributdhënës së paku pesëmbëdhjetë (15) vjet para datës 1 janar 1999, sipas ‘Ligjit të Sigurimit Pensional dhe Invalidor (SPI-së) të Kosovës, nr.26/83’.

Rrjedhimisht, Gjykata referuese thekson se për të përfituar pensionin kontributdhënës, kualifikohet personi që ka së paku pesëmbëdhjetë (15) vite stazh pensional para datës 1 janar 1999. Prandaj, sipas Gjykatës referuese, limitimi i tillë në aspektin kohor, është në kundërshtim me Kushtetutën dhe të gjitha instrumentet ndërkombëtare, nga se si bazë për pension nuk merr “shekullin e punës së kontributdhënësit” (apo periudhën e punës së kontributdhënësit), por kontributin e tij në një periudhë të caktuar kohore, e që konsiston në atë se dikush që deri në vitin 1999 dhe ka vetëm 15 vjet stazh pune, të marrë pension të plotë, ndërsa ata që me rastin e aplikimit për pension, i kanë edhe 30 vite kontribut, por nuk i kanë 15 vite deri më 1 janar 1999, të mos marrin pension. Gjykata referuese gjithashtu thekson se është “botërisht e ditur”, se komuniteti shqiptar është larguar nga puna në mënyrë masive në periudhën 1990-1999.
Përfundimisht, Gjykata referuese thekson se dispozitat e Ligjit të kontestuar dhe Udhëzimit Administrativ të kontestuar janë në kundërshtim me nenin 24 dhe 46 të Kushtetutës dhe nenin 1 të Protokollit nr. 1 të KEDNJ-së. Rrjedhimisht, bazuar në argumentimin e mësipërm, Gjykata referuese propozon: (i) miratimin e kërkesës dhe shpalljen kundërkushtetuese të dispozitave të lartcekura të Ligjit dhe Udhëzimit Administrativ të kontestuar; dhe (ii) të urdhërohet organi ligjdhënës, respektivisht Kuvendi, që në afat sa ma të shkurtër ta harmonizojë ligjin në fjalë me Kushtetutën e Republikës së Kosovës.

Përgjigjet e pranuara nga anëtarët e Forumit të Komisionit të Venedikut

Në pyetjet e drejtuara nga Gjykata në Forumin e Komisionit të Venedikut, sikurse është shënuar në paragrafin 24 më sipër, Gjykata ka pranuar përgjigje nga: (i) Gjykata Kushtetuese e Republikës Çeke; (ii) Gjykata Kushtetuese e Rumanisë; (iii) Gjykata Kushtetuese e Maqedonisë së Veriut; (iv) Gjykata Kushtetuese e Bosnjës dhe Hercegovinës; (v) Lihtenshtajni; (vi) Gjykata e Holandës; (vii) Gjykata Kushtetuese e Letonisë; (viii) Gjykata Kushtetuese e Bullgarisë; (ix) Tribunali Kushtetues i Polonisë; (x) Gjykata Kushtetuese e Sllovakisë; (xi) Gjykata Kushtetuese e Kroacisë; (xii) Gjykata Supreme Administrative e Suedisë; dhe (xiii) Gjykata Kushtetuese e Afrikës Jugore. Në vijim, Gjykata do të paraqesë përgjigjet e Gjykatave të lartshënuara, në pyetjet e Gjykatës siç janë shtjelluar në paragrafin 24 të këtij Aktgjykimi.

Gjykata Kushtetuese e Republikës Çeke

Vendimet e Gjykatës Kushtetuese që anulojnë një statut, dispozita të tjera ose dispozita individuale të tij janë sipas nenin 58 (1) të Ligjit për Gjykatën Kushtetuese të zbatueshme në ditën e publikimit në Përmbledhjen e Ligjeve, përveç rasteve kur Gjykata vendos ndryshe. Neni 70 (1) i Ligjit parasheh se në vendimin e tillë Gjykata Kushtetuese cakton ditën e anulimit.

Për të shmangur pasojat e padëshiruara të një anulimi të menjëhershëm të ligjit të kontestuar, ndonjëherë është e nevojshme të shtyhet zbatimi (efektiviteti) i një vendimi. Koha që i jep Gjykata Kushtetuese ligjvënësit për të sjellë ligjin në fjalë në përputhje me rendin kushtetues ndryshon. Edhe pse nuk është përcaktuar një periudhë fikse, në shumicën e rasteve ajo shtrihet diku nga 2 deri në 18 muaj (varet nga rrethanat individuale të rastit). Gjatë kësaj periudhe ligji i shpallur jokushtetues mbetet ndërkohë pjesë e një rendi juridik dhe është ende i detyrueshëm për të gjitha autoritetet dhe personat publikë.

Duke folur për rastet në pritje/të pazgjidhura, mosveprimi i gjykatave do të ishte ndoshta skenari më i keq. Sipas teorisë juridike, gjykatat nuk duhet të presin zbatimin e vendimit të Gjykatës Kushtetuese, përkatësisht miratimin e një ligji të ri nga Kuvendi. Ato duhet të vazhdojnë procedurat dhe, nëse është e mundur, të zbatojnë drejtpërdrejt dispozitat përkatëse të ligjeve kushtetuese ose të traktateve ndërkombëtare në vend të ligjit të deroguar nga Gjykata Kushtetuese. Nëse një zbatim i tillë i drejtpërdrejtë i normave kushtetuese nuk është një opsion, gjykatat nuk kanë zgjidhje tjetër veçse të zbatojnë ligjin jokushtetues. Megjithatë, ato do të përpiqen të interpretojnë dhe zbatojnë ligjin në përputhje me Kushtetutën, duke pasur parasysh arsyetimin e vendimit për anulim të Gjykatës Kushtetuese.

Në vijim, Gjykata Kushtetuese e Republikës Çeke theksoi që është e rëndësishme të shtohet se fakti i vetëm që një gjykatë e rregullt ka zbatuar një ligj që është shpallur jokushtetues (por një vendim i tillë i Gjykatës Kushtetuese nuk ka qenë ende i zbatueshëm), nuk duhet të përbëjë arsye të mjaftueshme për anulimin e vendimit të gjykatës së rregullt. Gjykata Kushtetuese mund të ndërhyjë vetëm nëse mënyra e zbatimit të ligjit jokushtetues nga gjykata e rregullt ka shkaktuar cenimin e të drejtave themelore të një individi.

Anulimi i një ligji ose i dispozitave të tij individuale nga Gjykata Kushtetuese mund të përbëjë bazë për rihapjen e një rasti vetëm në procedurë penale nëse aktgjykimi i një gjykate të rregullt ende nuk është përmbaruar. Vendimet e tjera të nxjerra në bazë të ligjit të anuluar duhet të mbeten të paprekura; megjithatë, të drejtat dhe detyrat që rrjedhin nga këto vendime nuk mund të zbatohen. Në këtë kontekst, shih nenin 71 të Ligjit për Gjykatën Kushtetuese:

Neni 71

(1) Nëse, në bazë të një ligji ose ndonjë akti tjetër të cilin Gjykata e ka anuluar, një gjykatë në një procedurë penale ka marrë një aktgjykim i cili ka fituar efekt juridik, por ende nuk është ekzekutuar, pavlefshmëria e këtij ligji ose akti tjetër përbën arsye për rihapjen e procedurës në përputhje me dispozitat e ligjit për procedurën penale.

(2) Vendimet e tjera juridikisht të plotfuqishme të nxjerra në bazë të një ligji ose ndonjë akti tjetër, i cili është anuluar, mbeten të paprekura; megjithatë, të drejtat dhe detyrimet që rrjedhin nga vendime të tilla nuk mund të zbatohen.

(3) Dispozitat e paragrafëve 1 dhe 2 zbatohen edhe në rastet kur një pjesë e një ligji ose ndonjë akti tjetër ose ndonjë dispozitë e tij shfuqizohet.

(4) Përndryshe të drejtat dhe detyrimet që rrjedhin nga marrëdhëniet juridike të krijuara para pavlefshmërisë së ligjit ose aktit tjetër, mbeten të paprekura.

Me një Aktgjykim të 28 marsit 1995 [Nr. Pl.ÚS 20/94], Gjykata Kushtetuese anuloi disa dispozita ligjore në lidhje me kujdesin institucional për fëmijët. Duke pasur parasysh domosdoshmërinë e mbajtjes së një kornize ligjore për ndjekjen e hapave të ndryshëm ligjor urgjent në interes të një fëmije, Gjykata vendosi ta shtyjë zbatimin (efektivitetin) e vendimit deri më 1 tetor 1995, në mënyrë që t'i japë ligjvënësit një kohë të arsyeshme për futjen e ndryshimeve të nevojshme legjislative.

Një qasje e ngjashme u morr në një sërë vendimesh të tjera. Për shembull, në Aktgjykimin [Nr. Pl. ÚS 26/94] e 18 tetorit 1995 (përputhja kushtetuese e dispozitave ligjore për financimin e partive politike), Gjykata Kushtetuese shtyu fuqizimin e vendimit për 14 muaj; ajo vendosi se zbrazëtia ligjore e shkaktuar nga shfuqizimi i menjëhershëm i ligjit të kontestuar do të ishte në kundërshtim me parimin e proporcionalitetit dhe sundimin e ligjit.

Në Aktgjykimin [Nr. Pl. ÚS 9/2000] e 17 janarit 2001, efekti i derogimit të ligjit të kontestuar (mungesa e shqyrtimit gjyqësor të vendimeve të veçanta të organeve administrative), u shty për më shumë se një vit (deri më 28 shkurt 2002), sepse derogimi i menjëhershëm do të kishte shkaktuar mbingarkesë të Gjykatës Kushtetuese. Ndërkohë, Parlamenti duhej të vazhdonte punën në legjislacionin e ri për gjyqësorin administrativ dhe të merrte parasysh konkluzionet e Gjykatës.

Gjykata Kushtetuese e Rumanisë

Gjykata Kushtetuese e Rumanisë theksoi se në bazë të fjalisë së parë të nenit 147 (1) të Kushtetutës, dispozitat e ligjeve dhe urdhëresave në fuqi, të cilat konstatohen se janë jokushtetuese, pushojnë efektin e tyre juridik brenda 45 ditëve nga publikimi i vendimit të Gjykatës Kushtetuese, nëse, ndërkohë, Parlamenti apo Qeveria, sipas rastit, nuk kanë arritur të sjellin dispozitat jokushtetuese në harmoni me dispozitat e Kushtetutës. Ligji ose urdhëresa ose dispozitat e tij të konstatuara si jokushtetuese nuk mund të zbatohen më nga asnjë gjykatë në asnjë rast ose nga asnjë autoritet tjetër publik nga data e publikimit në Gazetën Zyrtare të vendimit të Gjykatës Kushtetuese. “Vendimi për konstatimin e jokushtetutshmërisë është pjesë e rendit juridik normativ dhe me hyrjen e tij në fuqi dispozita jokushtetuese pushon së zbatuari për të ardhmen” (shih Vendimin e Gjykatës Kushtetuese të Rumanisë nr. 847, i 8 korrikut 2008, publikuar në Gazetën Zyrtare nr. 605, të 14 gushtit 2008). Ndërhyrja e Kuvendit ose e Qeverisë brenda afatit të pezullimit të dispozitave të konstatuara si jokushtetuese, me qëllim që ato të përputhen me vendimin e Gjykatës Kushtetuese, është shprehje e natyrës përgjithësisht detyruese dhe përfundimtare të vendimeve të Gjykatës Kushtetuese. Rrjedhimisht, për periudhën e përcaktuar në nenin 147 (1) të Kushtetutës, dispozitat e konstatuara si jokushtetuese pezullohen me të drejtë dhe gjykatat nuk mund t'i zbatojnë ato.

As Kushtetuta rumune dhe as Ligji nr.47/1992 për organizimin dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese nuk parashikojnë një afat kohor brenda të cilit ligjvënësi duhet ta sjellë rregullin e gjetur si jokushtetues në përputhje me Kushtetutën.

Prandaj, vendimi për konstatimin e jokushtetutshmërisë zbatohet drejtpërsëdrejti për të gjitha rastet e pazgjidhura në gjykata. Ai do të zbatohet, me anë të rrugës së jashtëzakonshme të ankesës që konsiston në revizion, edhe për një rast që është zgjidhur me vendim të formës së prerë, nëse vendimi i Gjykatës Kushtetuese për pranimin e përjashtimit është shqiptuar pas momentit kur përjashtimi për jokushtetutshmërinë u ngrit në atë rast konkret.

Si përmbledhje, vendimi për konstatimin e jokushtetutshmërisë nuk do të zbatohet për rastet e zgjidhura me vendim të formës së prerë para datës së publikimit në Gazetën Zyrtare, pasi gjatë gjithë periudhës së veprimit të rregullit, ky i fundit gëzon një prezumim të kushtetutshmërisë, por do të zbatohet për të gjitha rastet që janë në pritje në gjykata në datën e publikimit të vendimit në Gazetën Zyrtare. Është zbatim i dispozitave të fjalisë përfundimtare të nenit 147 (4) të Kushtetutës, sipas së cilës, nga data e publikimit, vendimet hyjnë në fuqi vetëm për të ardhmen dhe në këtë mënyrë respektohet prezumimi i kushtetutshmërisë së rregullit juridik për periudhën para publikimit të vendimit për jokushtetutshmëri. Megjithatë, vendimi do të zbatohet gjithmonë në rastin në të cilin është ngritur përjashtimi, pavarësisht nëse ai është zgjidhur ose jo me një vendim përfundimtar.

Ka situata (të rralla) në të cilat korrigjimi i mangësisë rregullative të konstatuar në vendimin për pranueshmëri të Gjykatës Kushtetuese kryhet nga ligjvënësi brenda periudhës nga data e dorëzimit të zgjidhjes deri në datën e publikimit të vendimit në Gazetën Zyrtare të Rumanisë. Në atë rast, është ndërhyrja e ligjvënësit i cili heq defektin e jokushtetutshmërisë, natyrisht që nga data e hyrjes në fuqi, por vendimi i Gjykatës do të prodhojë efektet e tij për të gjitha marrëdhëniet juridike në pritje në datën e publikimit, në rastet në pritje në gjykata dhe në rastet e zgjidhura me vendim të formës së prerë, por në të cilat është ngritur një përjashtim i jokushtetushmërisë para datës së publikimit të vendimit në Gazetën Zyrtare.

Korniza normative rumune nuk parashikon mundësinë e gjykatave për të pezulluar rastet e pazgjidhura në dosjet e tyre derisa ligjvënësi të miratojë një ligj përmes të cilit ai sjell rregullin e shpallur jokushtetues në përputhje me Kushtetutën.

Në praktikën e saj gjyqësore mbi efektet e vendimeve për pranueshmëri që ajo jep, Gjykata ka konstatuar se, për të përcaktuar