USTAVNI SUD

KI156/20, podnosilac zahteva: Raiffeisen Bank Kosovo J.S.C., Ocena ustavnosti rešenja Ac. br. 5514/18 Apelacionog suda Kosova od 13. maja 2019. godine i rešenja Cml. br. 8/2019 Vrhovnog suda Kosova od 17. juna 2020. godine

KI156/20, presuda od 3. marta 2022. godine, objavljena 5. aprila 2022. godine

Ključne reči: individualni zahtev, pravo na pravično i nepristrasno suđenje, pravo na zakonom ustanovljen sud, pravo na pravosnažnu odluku ili res judicata, nepristrasnost stručnjaka, jednakost oružja 

Okolnosti konkretnog slučaja se odnose na dva sprovedena izvršna postupka u vezi sa neplaćanjem duga po osnovu ugovora o kreditu, zaključenih između podnosioca zahteva, u svojstvu poverioca, i kompanije NTP Unio Commerce, u svojstvu dužnika.

Prvi postupak, koji se zasnivao na Zakonu o izvršnom postupku br. 03/L-008 (već ukinut), pokrenuo je podnosilac zahteva 29. marta 2013. godine, gde je podneo 2 (dva) predloga za izvršenje hipoteka, odnosno (i) predlog za izvršenje Osnovnom sudu u Uroševcu, filijala u Kačaniku, i (ii) predlog za izvršenje Osnovnom sudu u Uroševcu, odnosno na teritorijama na kojima su se nalazile hipoteke. Kao rezultat osporavanja veštačenja podnetog Osnovnom sudu u Uroševcu od strane dužnika i zahteva poslednje navedenog za određivanje super veštačenja, ovaj sud je odlučio da za pripremu super-veštačenja imenuje 3 (tri) stručnjaka iz oblasti finansija Ekonomskog fakulteta Univerziteta iz Prištine. Relevantno super veštačenje je podneto 30. oktobra 2015. godine. Međutim, podnosilac zahteva je tražio povlačenje svojih predloga za izvršenje protiv dužnika i shodno tome, izvršni postupci u Osnovnom sudu u Uroševcu, filijala u Kačaniku, i Osnovnom sudu u Uroševcu, su okončani 25. novembra 2014. godine i 17. decembra 2015. godine.

Dana 6. januara 2016. godine, podnosilac zahteva je pokrenuo novi izvršni postupak, koji se zasnivao na Zakonu o izvršnom postupku br. 04/L-139, gde je podneo predlog za izvršenje duga protiv dužnika kod privatnog izvršitelja F.H., odnosno izvršenje hipoteka za nepokretnosti upisane u opštini Uroševac, predlog koji je u sebi sadržao iste zahteve kao i one navedene u prethodnom predlogu za izvršenje pokrenutim 29. marta 2013. godine u Osnovnom sudu u Uroševcu i okončanim 17. decembra 2015. godine kao rezultat zahteva za povlačenje. Privatni izvršitelj je dozvolio izvršenje duga protiv kojeg je dužnik podneo prigovor Osnovnom sudu u Uroševcu. Kao rezultat žalbe dužnika protiv zaključka privatnog izvršitelja, između ostalog, (i) za imenovanje kompanije Deloitte za obračun duga, i (ii) njegovog zahteva podnetog Osnovnom sudu u Uroševcu da precizira dug na osnovu super veštačenja od 30. oktobra 2015. godine Ekonomskog fakulteta, Osnovni sud je odlučio da usvoji kao delimično osnovan prigovor dužnika, ostavljajući na pravnoj snazi nalog za izvršenje, ali samo u vrednosti duga obračunatog preko veštačenja Ekonomskog fakulteta. Podnosilac zahteva je osporio ovu odluku pred Apelacionim sudom, a poslednje navedeni je vratio slučaj na preispitivanje, navodeći, između ostalog, da je Osnovni sud u Uroševcu bio dužan da na svoje ročište pozove stručnjake kako bi omogućio stranama da postavljaju pitanja u vezi sa veštačenjem. U postupku preispitivanja u Osnovnom sudu u Uroševcu, u periodu od 27. novembra 2017. godine do donošenja rešenja, održano je 8 (osam) javnih rasprava, na kojima je učestvovala i grupa stručnjaka imenovana od strane Ekonomskog fakulteta. Na poslednjem ročištu održanom u ovom sudu, podnosilac zahteva je prvi put osporio mesnu nadležnost Osnovnog suda u Uroševcu, tvrdeći da je za odlučivanje u ovom izvršnom postupku nadležan Osnovni sud u Uroševcu, filijala u Kačaniku, odnosno sud u kome nalazi se sedište dužnika. Osnovni sud u Uroševcu je rešenjem, između ostalog, odlučio da ostavi na snazi nalog za izvršenje, sa obračunatim iznosom duga kroz veštačenje Ekonomskog fakulteta. Ovu odluku je potvrdio i Apelacioni sud 13. maja 2019. godine. Shodno tome, podnosilac zahteva je podneo predlog Državnom tužilaštvu za podizanje zahteva za zaštitu zakonitosti, osporavajući pitanje mesne nadležnosti i imenovanje 3 (tri) stručnjaka Ekonomskog fakulteta za obračun duga. Državni tužilac je podneo Vrhovnom sudu zahtev za zaštitu zakonitosti povodom navoda o mesnoj nadležnosti suda, ocenivši da „mesna nadležnost pripada Osnovnom sudu u Uroševcu, filijala u Kačaniku, a ne Osnovnom sudu u Uroševcu”. Dana 17. juna 2020. godine, Vrhovni sud je rešenjem odbio, kao neosnovan, zahtev državnog tužioca za zaštitu zakonitosti, podnet protiv rešenja Osnovnog suda i rešenja Apelacionog suda i potvrdio da je Osnovni sud u Uroševcu bio nadležan da odlučuje o ovom izvršnom postupku.

Ove zaključke redovnih sudova, podnosilac zahteva je osporio pred Sudom, navodeći povredu prava zagarantovanog članom 31. [Pravo na pravično i nepristrasno suđenje] Ustava u vezi sa članom 6. (Pravo na pravično suđenje) Evropske konvencije o ljudskim pravima, sa naglaskom na: (i) povredu načela zakonom ustanovljenog suda; (ii) povredu prava na pravnu sigurnost i poštovanje pravosnažnih sudskih odluka, i (iii) povredu nepristrasnosti suda kao rezultat nepristrasnosti veštaka Ekonomskog fakulteta.

Prvo, što se tiče navoda podnosioca zahteva u vezi sa zakonom ustanovljenim sudom kao rezultat nepostojanja mesne nadležnosti Osnovnog suda u Uroševcu, Sud je detaljno razradio načela i uslove utvrđene kroz sudsku praksu Evropskog suda o ljudskim pravima i sudsku praksu Suda, prema kojoj sud „ustanovljen zakonom” znači ne samo pravni osnov za samo postojanje „suda”, već i poštovanje od strane suda posebnih pravila prema kojima isti funkcioniše. Mimo ovih načela, Sud se pozvao i na primenjivi zakon, čiji značaj ističe i gore navedena sudska praksa, odnosno član 22. Zakona o parničnom postupku, koji se odnosi na postupak kada se sud može proglasiti nenadležnim sa teritorijalnog stanovišta i tumačenja istog od strane Apelacionog suda i Vrhovnog suda, koji su naveli da se u izvršnom postupku sudovi mogu proglasiti nekompetentnim u teritorijalnom pogledu u dve okolnosti, i to u ovom izvršnom postupku (i) putem odgovora na pobijanje; i (ii) prema službenoj dužnosti samo kada postoji ekskluzivna mesna nadležnost nekog drugog suda. U okolnostima konkretnog slučaja, u odgovoru na pobijanje nije pokrenuto pitanje mesne nadležnosti, a prema tumačenju redovnih sudova nisu se stekli uslovi da sudovi postupaju po službenoj dužnosti. Stoga je Sud, primenjujući uslove i načela razrađena u vezi sa zakonom ustanovljenim sudom u okolnostima slučaja, a posebno na osnovu tumačenja datog kroz osporeno rešenje Vrhovnog suda, utvrdio da je Osnovni sud u Uroševcu „zakonom ustanovljen sud“ kao što je propisano u članu 31. Ustava u vezi sa članom 6. Evropske konvencije o ljudskim pravima.

Drugo, što se tiče navoda podnosioca zahteva koji se odnosi na povredu načela pravne sigurnosti kao rezultat nepoštovanja pravosnažne odluke, koju podnosilac zahteva smatra poslednjom odlukom u prvom izvršnom postupku, u kojoj je podnosilac zahteva povukao svog predloga za izvršenje, Sud je razradio osnovna načela sudske prakse Evropskog suda za ljudska prava i Suda u pogledu načela konačnosti pravosnažnih odluka. Međutim, Sud je utvrdio da ista načela nisu bila primenljiva u okolnostima ovog slučaja, pošto je taj postupak okončan kao rezultat povlačenja predloga za izvršenje od strane samog podnosioca zahteva.

Treće, što se tiče navoda podnosioca zahteva o odsustvu nepristrasnosti suda kao rezultat imenovanja stručnjaka u izvršnom postupku, Sud je takođe razradio, a zatim primenio osnovna načela i uslove utvrđene kroz sudsku praksu Evropskog suda za ljudska prava i sudsku praksu Suda, prema kojima pravo na pravično suđenje zagarantovano članom 31. Ustava i članom 6. Evropske konvencije o ljudskim pravima ne zahteva nužno da veštak saslušan pred „sudom” ispunjavaju iste zahteve za nezavisnost i nepristrasnost kao i sam sud, međutim, nedostatak nepristrasnosti od strane sudsko imenovanog veštaka može, u određenim okolnostima, dovesti do povrede načela jednakosti strana, svojstvenog kontekstu pravičnog i nepristrasnog suđenja. Na osnovu ovih načela, u vezi sa navodom o (i) nepristrasnosti stručnjaka, Sud je utvrdio da podnosilac zahteva ne potkrepljuje u dovoljnoj meri „legitimne sumnje“ o njihovoj nepristrasnosti i iako one mogu biti objektivno opravdane „u okolnosti konkretnog slučaja; i (ii) tokom postupka pred Osnovnim sudom, posebno u postupku preispitivanja, podnosilac zahteva je imao priliku da efektivno učestvuje i osporava izveštaj koji su pripremili ti stručnjaci. Shodno tome, Sud je utvrdio da navod podnosioca zahteva za nedostatak nepristrasnosti stručnjaka ne dovodi do povrede člana 31. Ustava u vezi sa članom 6. Evropske konvencije o ljudskim pravima.

Konačno, na osnovu okolnosti konkretnog slučaja i na osnovu pojašnjenja datih u objavljenoj presudi, Sud je jednoglasno proglasio zahtev prihvatljivim i većinom glasova utvrdio da je rešenje [CLM. br. 8/2019] od 17. juna 2020. godine Vrhovnog suda Kosovo i rešenje [Ac. br. 5514/18] od 13. maja 2019. godine Apelacionog suda Kosova u skladu sa članom 31. Ustava Republike Kosovo u vezi sa članom 6. Evropske konvencije o ljudskim pravima.