USTAVNI SUD

KI195/22, Podnosilac zahteva: Besim Morina, Ocena ustavnosti presude Vrhovnog suda Kosova [AA. br. 11/2022] od 25. avgusta 2022. godine

Ključne reči: individualni zahtev, rodna diskriminacija, rodna kvota, pasivno pravo glasa 

Ustavni sud Republike Kosovo je odlučio u vezi sa zahtevom u slučaju KI195/22, sa podnosiocem zahteva: Besim Morina, za ocenu ustavnosti presude [AA. br. 11/2022] od 25. avgusta 2022. godine Vrhovnog suda Republike Kosovo, podnet Sudu na osnovu stava 7, člana 113. [Jurisdikcija i ovlašćene strane] Ustava Republike Kosovo.

Sud je jednoglasno utvrdio da je: (i) zahtev prihvatljiv; i da (ii) presuda [AA. br. 11/2022] od 25. avgusta 2022. godine Vrhovnog suda nije u suprotnosti sa članom 24. [Jednakost pred zakonom] i stavovima 1. i 2. člana 45. [Pravo na izbor i učešće] Ustava Republike Kosovo u vezi sa članom 14. (Zabrana diskriminacije) Evropske konvencije o ljudskim pravima i članom 3. (Pravo na slobodne izbore) Protokola br. 1 Evropske konvencije o ljudskim pravima.

Okolnosti konkretnog slučaja se odnose na lokalne izbore 17. oktobra 2021. godine, na kojima je podnosilac zahteva bio kandidat za odbornika u Skupštini opštine Kamenica iz redova političkog subjekta Aleanca për Ardhmërinë e Kosovës. Ovaj politički subjekt je osvojio 4 (četiri) mandata, dok je podnosilac zahteva uspeo da dobije 127 (sto dvadeset sedam) glasova, što nije bilo dovoljno da bude izabran za odbornika u Skupštini opštine. Međutim, nakon ostavke gđe. D.K., odbornica u Skupštini opštine iz redova gore navedenog političkog subjekta, Centralna izborna komisija ju je zamenila gđom. K.M., kandidat istog pola, takođe iz istog političkog subjekta, koja je na lokalnim izborima dobila 4 (četiri) glasova manje od podnosioca zahteva.

Podnosilac zahteva je osporio relevantnu zamenu u Centralnoj izbornoj komisiji, a potom i u Izbornom panelu za žalbe i predstavke, kao i u Vrhovnom sudu, tvrdeći da mu je povređeno pravo na jednakost pred zakonom i izborna prava prema odredbama člana 24. [Jednakost pred zakonom] i 45. [Pravo na izbor i učešće] Ustava, jer prema navodu, u konkretnom slučaju zamene, prednost treba dati rezultatu glasanja, a ne zameni odbornika Skupštine opštine sa kandidatom istog pola, pošto je na nivou Skupštine opštine prekoračena kvota od 30% (trideset procenata), uzimajući u obzir da su od 27 (dvadeset sedam) odbornika Skupštine opštine, 15 (petnaest) ili 55,55%, bili muškarci, a 12 (dvanaest) ili 44,40% žene. U kontekstu ovih tvrdnji, podnosilac zahteva se pozvao i na presudu Suda u slučajevima KI45/20 i KI46/20 od 26. marta 2021. godine, sa podnosiocima zahteva: Tinka Kurti i Drita Millaku, kojom je, između ostalog, utvrđeno da rodne kvote treba primenjivati samo do dostizanja minimuma od 30 % procenata (trideset) unutar političkih subjekata, dok preko kvota definisanih zakonom, dotične zamene moraju biti zasnovane na zaslugama, odnosno glasovima dobijenim na relevantnim izborima.

Gore navedeni organi su odbili tvrdnje podnosioca zahteva, između ostalog, i zbog toga što su na osnovu stavova 3 i 4 člana 8 (Raspodela mesta u skupštini opštine), kao i stava 10.3 (a) člana 10 (Zamena odbornika Skupštine opštine) Zakona br. 03/L-072 o lokalnim izborima (i) najmanje 30% (trideset procenata) od ukupnog broja mesta političkog subjekta moraju biti popunjena od kandidata suprotnog pola; i (ii) odbornike Skupštine opštine zamenjuju kandidati istog pola.

Podnosilac zahteva je pred Sudom osporavao odluke odgovornih institucija, navodeći da su donete kršeći prava zagarantovana članovima 24. [Jednakost pred zakonom] i 45. [Pravo na izbor i učešće] Ustava u vezi sa članom 14. (Zabrana diskriminacije) Evropske konvencije o ljudskim pravima i članom 3. (Pravo na slobodne izbore) Protokola br. 1 gore navedene Konvencije.

Ocenjujući navode podnosioca zahteva, Sud je prvo razradio (i) opšta načela svoje sudske prakse i načela Evropskog suda za ljudska prava u pogledu jednakosti pred zakonom i prava da bude biran; uključujući ona koja proizilaze iz relevantnih mišljenja i izveštaja Venecijanske komisije o rodnoj ravnopravnosti, posebno rodnih kvota kao posebnih mera za rešavanje stvarne nejednakosti između polova u političkoj zastupljenosti; a zatim (ii) primenio ista na okolnosti konkretnog slučaja.

S tim u vezi, Sud je, takođe, pozivajući se na načela utvrđena  presudom Suda u slučajevima KI45/20 i KI46/20, razmatrao: (i) da li je razlika u tretmanu „propisana zakonom“; (ii) da li je razlika u tretmanu imala „legitiman cilj“; i (iii) da li postoji odnos „srazmernosti“ između razlike u tretmanu i cilja koji se želi postići, i utvrdio da osporeni akti nisu doneti uz povredu prava podnosioca zahteva, jer na osnovu Zakona br. 03/ L-072 o lokalnim izborima, minimalna zastupljenost od 30% (trideset procenata) je takođe određena na nivou političkog subjekta a ne samo na nivou Skupštine opštine. Iako je postignut 30% (trideset procenata) zastupljenosti u relevantnoj skupštini opštine, to nije bio slučaj u kontekstu političkog subjekta.

Kao rezultat toga, Sud je utvrdio da je određivanje minimalne zastupljenosti manjinskog pola od najmanje 30% (trideset procenata), kao takvog, neophodno kako bi se omogućila zastupljenost manje zastupljenog pola, odnosno žena, u Skupština opštine Kamenica, pojašnjavajući da podnosilac zahteva nije diskriminisan na osnovu pola, budući da je sledeći na redu bio kandidat K.M., u kontekstu ispunjavanja minimalne kvote od 30% (trideset procenata) kroz izborni rezultat u okviru gore navedenog političkog subjekta.