USTAVNI SUD

KO158/23, Podnosilac: Besnik Tahiri i 9 (devet) drugih poslanika Skupštine Republike Kosovo, Ocena ustavnosti Zakona br. 08/L-142 o izmenama i dopunama zakona koji utvrđuju visinu beneficije u visini minimalne plate i porezne stope na godišnji lični dohodak

KO158/23, Presuda od 19. juna 2024. godine, objavljena 31. jula 2024. Godine

Ključne reči: institucionalni zahtev, prihvatljiv zahtev, određivanje visine naknade na minimalnu zaradu, procedure utvrđivanja minimalne zarade, veterani UČK, penzije, naknade i socijalna davanja, slepa lica, paraplegičari i kvadriplegičari, jednakost pred zakonom, zaštita imovina, legitimna očekivanja, socijalna zaštita i socijalna ravnopravnost, socijalni dijalog, društveni status, socijalna politika, Ekonomsko-socijalni savet

Ustavni sud Republike Kosovo je odlučio o zahtevu u slučaju KO158/23, koji su podneli Besnik Tahiri i devet (9) drugih poslanika Skupštine Republike Kosovo, na osnovu odredbi stava 5. člana 113. [Jurisdikcija i ovlašćene strane] Ustava Republike Kosovo, a koji se odnosi na ocenu ustavnosti Zakona br. 08/L-142 o izmenama i dopunama zakona koji utvrđuju visinu beneficije u visini minimalne plate, procedure određivanja minimalne plate i porezne stope na godišnji lični dohodak.

Sud je odlučio (i) jednoglasno, da proglasi zahtev prihvatljivim; i (ii) jednoglasno, da utvrdi da član 2 (Izmene i dopune Zakona br. 04/L-261 o ratnim veteranima Oslobodilačke vojske Kosova, izmenjen i dopunjen Zakonom br. 05/L-141) osporenog zakona, nije u suprotnosti sa članom 24 [Jednakost pred zakonom] i članom 46 [Zaštita imovine] Ustava Republike Kosovo u vezi sa članom 1 Protokola br. 1 Evropske konvencije o ljudskim pravima; (iii) sa osam (8) glasova za i, jednim (1) glasom  protiv, da član 3 (Izmene i dopune Zakona br. 04/L-092 o slepim licima) osporenog zakona, nije u suprotnosti sa članom 24. [Jednakost pred zakonom] i član 46 [Zaštita imovine] Ustava Republike Kosovo u vezi sa članom 1 Protokola br. 1 Evropske konvencije o ljudskim pravima; (iv) jednoglasno, da član 4 (Izmena i dopuna Zakona br. 05/L-067 o statusu i pravima paraplegičara i tetraplegičara) osporenog zakona nije u suprotnosti sa članom 24 [Jednakost pred zakonom] i člana 46 [Zaštita imovine] Ustava Republike Kosovo u vezi sa članom 1 Protokola br. 1 Evropske konvencije o ljudskim pravima; i (v) sa osam (8) glasova za i jednim (1) glasom protiv, da utvrdi da član 6 (Izmena i dopuna Zakona br. 03/L-212 o radu) osporenog zakona nije u suprotnosti sa član 51 [Zdravstvena i socijalna zaštita] Ustava Republike Kosovo; i (v) jednoglasno, da proglasi da, na osnovu člana 43 (Rokovi) Zakona br. 03/L-121 za Ustavni sud Republike Kosovo, Zakon br. 08/L-142 o izmenama i dopunama Zakon o utvrđivanju visine naknade u visini minimalne zarade, procedure za utvrđivanje minimalne zarade i poreske stope na godišnji lični dohodak, šalje se predsedniku Republike Kosovo na proglašenje.

U presudi se na početku pojašnjava da se osporenim zakonom menjaju i dopunjuju (i) Zakon br. 04/L-261 o ratnim veteranima Oslobodilačke vojske Kosova, izmenjen i dopunjen Zakonom br. 05/L-141; (ii) Zakon br. 04/L-092 o slepim licima; (iii) Zakon br. 05/L-067 o statusu i pravima paraplegičara i tetraplegičara; (iv) Zakon br. 05/L-028 o porezu na lične dohotke; i (v) Zakon br. 03/L-212 o radu. U suštini, osporenim zakonom se menjaju i dopunjuju gore navedeni zakoni, u dva relevantna aspekta. Prvo, menja se način utvrđivanja visine penzija i naknada, uključujući odnos ovog iznosa sa minimalnom zaradom za veterane OVK, slepa lica, paraplegičare i tetraplegičare, precizirajući da se, različito od važećih propisa, prema kojima je iznos penzija i/ili odgovarajućih naknada povezan sa iznosom ili visinom iznosa minimalne zarade u Republici Kosovo, iznos ovih penzija i/ili naknada sada utvrđuje Vlada, predlogom nadležnog Ministarstva finansija, zavisno od budžetskih mogućnosti, troškova života i eventualne inflacije. Drugo, menja se način utvrđivanja visine minimalne zarade u Republici Kosovo, precizirajući da, za razliku od važećih propisa, prema kojima na kraju svake kalendarske godine, Vlada utvrđuje minimalnu zaradu na predlog Ekonomsko-socijalnog saveta, u nedostatku ovog predloga, Vlada sama utvrđuje visinu minimalne zarade. U presudi se dalje pojašnjava da osporeni zakon ne utiče na pravo navedenih kategorija na penzije i naknade, niti kao takve utvrđuje njihov iznos.

Poslanici Skupštine koji su podneli zahtev, osporavaju gore navedeni zakon, navodeći da je isti  suprotan članovima 24 [Jednakost pred zakonom], 46 [Zaštita imovine] i 51 [Zdravstvena i socijalna zaštita] Ustava, u suštini, jer (i) promena načina određivanja visine penzija i/ili naknada eliminisanjem upućivanja na nivo minimalne zarade dovodi do kršenja principa jednakosti pred zakonom među kategorijama veterana OVK, slepih lica i paraplegičara. i tetraplegičar, jer prepuštanjem utvrđivanja odgovarajućeg nivoa naknade diskreciji Vlade, ove kategorije nemaju garanciju da će biti obeštećene na jednak način; (ii) uklanjanje  pozivanja na minimalnu zaradu za određivanje visine penzija i/ili naknada za ove kategorije, narušava njihova legitimna očekivanja, a samim tim i prava na imovinu za veterane OVK, slepa lica i paraplegičare i tetraplegičare lica; i (iii) mogućnost Vlade, u nedostatku predloga Ekonomsko-socijalnog saveta, da sama odredi minimalnu platu, nije u skladu sa ustavnim vrednostima socijalne pravde, koje treba tumačiti prema načelima koja su precizirana od strane Međunarodne organizacije rada (MOR) i Konvencijom o utvrđivanju minimalnih plata. Tvrdnje aplikanata, u principu, podržava i Ombudsman, dok ih protivargumentuju Ministarstvo finansija i Poslanička grupa Pokret VETEVENDOSJE!, koji ističu da je osporeni zakon u saglasnosti sa Ustavom, u suštini, zbog toga što (i) nije narušeno načelo jednakosti pred zakonom, s obzirom na to da se pogođene kategorije ne nalaze u “analognim ili relativno sličnim situacijama” jedna sa drugom, niti sa zaposlenima u Republici Kosovo, iz razloga što (a) veterani OVK-a primaju penije i druge beneficije zbog svog služenja u ratu i u znak zahvalnosti države prema njima; (b) slepa lica i paraplegičari i tetraplegičari ostvaruju prava i beneficije zbog svojih ličnih svojstava; dok se (c) zaposleni plaćaju za svoj rad i službu od strane javnog ili privatnog sektora i, kao rezultat toga, koncept minimalne plate važi samo za ove poslednje pomenute; (ii) nisu ugrožena legitimna očekivanja, a samim tim ni imovinska prava gore navedenih kategorija, s obzirom na to da visina penzije i/ili pripadajućih naknada nije smanjena, dok je uklanjanje reference na nivou minimalne plate povezano sa potrebom za održavanjem finansijske stabilnosti i neophodne fleksibilnosti za promenu nivoa minimalne plate, zadržavajući takođe stav da, vlade uživaju široku diskreciju u utvrđivanju socijalnih politika i visina penzija; i (iii) način utvrđivanja minimalne plate nije ustavno pitanje, dok standardi MOR-a nisu primenjivi, pošto Republika Kosovo nije njen član, ali čak i da su ti standardi MOR-a primenljivi, isti obuhvataju samo obavezu konsultacije, koja nije pogođena osporenim zakonom.

Prilikom ocene ustavnosti osporenog zakona, presuda pre svega i između ostalog, razrađuje (i) osnovna ustavna načela koja se odnose na socijalnu pravdu, koja su precizirana u članovima 7. [Vrednosti] i 51. [Pravo na zdravstvenu i socijalnu zaštitu] Ustava, uključujući i status Konvencije o utvrđivanju minimalnih plata MOR-a, Evropske socijalne povelje i Konvencije Ujedinjenih nacija o pravima osoba sa invaliditetom; (ii) osnovne principe koji proizilaze iz prakse Suda i Evropskog suda za ljudska prava u pogledu jednakosti pred zakonom i imovinskih prava, uključujući ih  u kontekstu iznosa beneficija i/ili kompenzacija u vezi sa socijalnom sigurnošću; i (iii) istorijat važećih zakona koji se odnose na penzije, naknade i beneficije veterana OVK, slepih lica i paraplegičara i tetraplegičara. i (iii) istorijat važećih zakona koji se odnose na penzije, nadoknade i beneficije veterana OVK, slepih osoba i paraplegičara i tetraplegičara.

Prilikom primene gore navedenih načela, u presudi je na početku navedeno (i) da se na osnovu člana 7. [Vrednosti] Ustava, ustavni poredak Republike Kosovo, između ostalog, zasniva na načelima demokratije, jednakosti, poštovanja ljudskih prava i sloboda i vladavine prava, nediskriminacije, imovinskog prava i socijalne pravde; (ii) da se na osnovu člana 24. [Jednakost pred zakonom] Ustava, niko ne sme diskriminisati na osnovu, između ostalog, socijalnog statusa; dok se (iii) na osnovu člana 51. [Pravo na zdravstvenu i socijalnu zaštitu] Ustava, osnovno socijalno osiguranje koje se odnosi na nezaposlenost, bolest, ograničene sposobnosti i starost, reguliše zakonom. Presuda, pozivajući se na sudsku praksu Evropskog suda za ljudska prava, takođe stavlja naglasak i na činjenicu da države, u principu, imaju diskreciono pravo u utvrđivanju socijalnih politika, uključujući i prirodu i visinu beneficija i/ili naknada za različite socijalne kategorije, uvek pod obavezom jednakog i srazmernog tretmana ovih kategorija, uključujući i u kontekstu odgovarajućih legitimnih očekivanja za naknadu i/ili podršku od strane države.

U presudi Suda su prethodno objašnjena načela primenjena pri razmatranju svakog člana osporenog zakona pojedinačno. S obzirom na navedeno i za potrebe ovog sažetka, Sud će razjasniti glavne nalaze i utvrđenja u vezi sa najspornijim pitanjima osporenog zakona, odnosno da li je kao rezultat uklanjanja povezanosti između visine penzija i/ili naknada sa nivoom minimalne plate ili stepenom visine minimalne plate u Republici Kosovo, (i) narušeno načelo jednakosti pred zakonom između veterana OVK, slepih lica i paraplegičara i tetraplegičara; (ii) da li su povređena imovinska prava veterana OVK, slepih lica i paraplegičara i tetraplegičara; i (iii) da li su povređena načela socijalne pravde kao rezultat promene načina utvrđivanja nivoa minimalne plate u Republici Kosovo. U nastavku će biti prikazani najbitniji nalazi presude u vezi sa tri navedena pitanja.

• jednakost pred zakonom u kontekstu visine penzija i/ili naknada koje se odnose na veterane OVK-a, slepa lica, paraplegičare i tetraplegičare

Prilikom ocene da li je osporenim zakonom povređeno načelo jednakosti pred zakonom, Presuda je, u kontekstu sudske prakse Suda i Evropskog suda za ljudska prava, ponovila da se, u principu, utvrđuje povreda načela jednakost pred zakonom prema odredbama člana 24 [Jednakost pred zakonom] Ustava, prvo se mora proceniti da li se kategorije za koje se tvrdi da su diskriminisane, nalaze u „analognim ili relativno sličnim situacijama” i ukoliko  je to slučaj, da li postoji „razlika u tretmanu“ između njih.

U kontekstu gore navedene analize, u presudi je, između ostalog, stavljen naglasak na zakone koji se primenjuju na veterane OVK, slepa lica i paraplegičare i tetraplegičare i zaposlene u javnom i privatnom sektoru, naglašavajući ciljeve, obaveze, ali i prava i beneficije, uključujući razlike među njima za gore navedene kategorije. Presuda, između ostalog, pojašnjava (i) razliku između delokruga primene Zakona o radu, uključujući u pogledu prava i obaveza za zaposlene u javnom i privatnom sektoru i delokruga primene zakona koji se odnose na veterane OVK, slepa lica i paraplegičare i tetraplegičare i koji utvrđuju prava, beneficije i olakšice za tri gore navedene kategorije; i (ii) razliku između delokruga primene zakona koji se odnose na veterane OVK, slepa lica i paraplegičare i tetraplegičare, koji, u principu, obuhvataju prava i beneficije za (a) veterane OVK, jer su isti svojim požrtvovanjem, zalaganjem i dragocenim doprinosom u Oslobodilačkom ratu Kosova, bili odlučujući faktori za donošenje slobode i nezavisnosti narodu Kosova; i za (b) slepa lica i paraplegičare i tetraplegičare zbog njihovih ličnih svojstava i prava koja proističu iz člana 51. [Pravo na zdravstvenu i socijalnu zaštitu] Ustava.

Na osnovu pojašnjenja datih u presudi, a uzimajući u obzir razliku između obima Zakona o radu, s jedne strane, i obima zakona koji se primenjuju na veterane OVK, slepa lica i paraplegičare i tetraplegičare, sa druge strane, uključujući svrhu svakog od navedenih zakona i razliku u kontekstu obaveza, ali i prava, beneficije i olakšice za svaku od navedenih kategorija, Sud je ocenio da se navedene kategorije ne mogu smatrati u „analognim ili relativno sličnih pozicija” međusobno, pa samim tim ne može doći do „razlike u tretmanu” a time i kršenja principa jednakosti pred zakonom, u principu jer kategoriju veterana OVK podržava država, zbog njihovog doprinosa slobodi i nezavisnosti naroda Kosova, dok kategorije slepih i paraplegičara i tetraplegičara podržava država, zbog njihovih ličnih osobina, na osnovu specifičnosti i opredeljenja dva važeća zakona, odnosno Zakona o slepima. Lica i Zakon o paraplegičarima i tetraplegičarima, respektivno. Prema pojašnjenjima datim u presudi, gore navedeni nalazi su potkrepljeni sudskom praksom Evropskog suda za ljudska prava, koja se posebno bavi razlikama u tretmanu u kontekstu naknada i/ili socijalnih davanja među zaposlenima u javnom i privatnom sektorima, uključujući ratne veterane i druge kategorije društva koje se kvalifikuju da koriste različite socijalne beneficije.

Kao rezultat toga, a prema pojašnjenjima u presudi, Sud je utvrdio da članovi 2, 3. i 4. osporenog zakona, nisu u suprotnosti sa članom 24. [Jednakost pred zakonom] Ustava.

• imovinska prava u vezi sa legitimnim očekivanjima određene visine penzija i/ili beneficija koje su povezane sa visinom ili nivoom visine minimalne plate u Republici Kosovo

Prilikom ocene da li osporeni zakon povređuje imovinska prava kategorije veterana OVK-a, slepih lica i paraplegičara i tetraplegičara, presuda, u kontekstu sudske prakse ovog Suda i sudske prakse Evropskog suda za ljudska prava, ponavlja da na osnovu člana 46. [Zaštita imovine] Ustava u vezi sa članom 1. Protokola br. 1 Evropske konvencije o ljudskim pravima, pojam “imovine”, u principu, uključuje i “postojeću imovinu” i potraživanu imovinu, takođe u kontekstu “budućih prihoda”, u vezi sa kojima pojedinac može tvrditi da ima barem “legitimno očekivanje”. Gore navedena sudska praksa, stavlja naglasak na činjenicu da “penzije i socijalna davanja”, uključujući i šeme koje nisu zasnovane na doprinosima, takođe uživaju zaštitu člana 1. Protokola br. 1 Evropske konvencije o ljudskim pravima, pod uslovima i načelima utvrđenim sudskom praksom Evropskog suda za ljudska prava. Ova prava se takođe mogu ograničiti u okolnostima u kojima je njihovo “mešanje/ograničenje” (i) “propisano zakonom”; (ii) teži “legitimnom cilju”; i (iii) “srazmerno” legitimnom cilju kojem se teži.

U presudi je takođe pojašnjeno da, u principu, na osnovu sudske prakse Evropskog suda za ljudska prava, (i) države uživaju slobodu da same odluče da li će imati u funkciji bilo kakav oblik šeme socijalnog osiguranja ili da izaberu vrstu ili iznos davanja koji će biti obezbeđeni u nekoj takvoj šemi, ali međutim (ii) ako neka država predviđa šeme socijalnih osiguranja, uključujući prava na socijalnu naknadu, bez obzira da li je to uslovljeno prethodnim uplatama doprinosa ili ne, mora se smatrati da imovinski interes proizilazi iz tog zakona koji spada u delokrug člana 1. Protokola br. 1 Evropske konvencije o ljudskim pravima, dok se (iii) prava koja su povezana sa penzijskim šemama mogu ograničiti zarad legitimnih ciljeva koji, u principu, uključuju i rizik od oštećenja finansijske ravnoteže sistema socijalnog osiguranja, pod uslovom da su takva ograničenja srazmerna.

Prema datim pojašnjenjima, ono što je sporno u okolnostima osporenog zakona jeste to da li je uklanjanjem reference na nivou visine minimalne plate ili njen stepen, osporeni zakon doveo do povrede imovinskih prava za (a) veterane OVK-a; (b) slepa lica; i (c) paraplegičare i tetraplegičare. Nalazi Suda u vezi sa ovim navodima će biti sažeti u nastavku.

1. U odnosu na veterane OVK-a

U kontekstu kategorije veterana OVK-a, a prilikom analize izmena i dopuna relevantnog važećeg zakona tokom godina, u presudi se pojašnjava da povezanost visine penzija veterana OVK-a sa visinom minimalne plate u Republici Kosovo, nije promenjena osporenim zakonom, nego 2017. godine, izmenama i dopunama Zakona o veteranima, odnosno Zakonom br. 05/L-141 o izmeni i dopuni Zakona br. 04/L-261 o veteranima Oslobodilačke vojske Kosova. Ovim zakonom je, u meri u kojoj je relevantno u okolnostima konkretnog slučaja, još 2017. godine, (i) izbrisan član 18. (Iznos penzije) osnovnog zakona, odnosno odredba kojom je bilo precizirano da u zavisnosti od budžetskih mogućnosti, troškova života i moguće inflacije, na kraju svake godine za narednu godinu, Vlada na predlog Ministarstva finansija, može da utvrdi visinu iznosa penzije za ratne veterane OVK-a, pod uslovom da ta penzija “ne može da bude niža od iznosa minimalne zarade utvrđene na Kosovu”; dok je (ii) osnovnom zakonu dodat član 16A (bez naslova), kojim je, između ostalog, utvrđena kategorizacija veterana OVK-a u skladu sa vremenom mobilizacije i služenja u OVK-u, precizirajući visinu mesečne penzije za svaku kategoriju i uslovljavajući ukupan iznos isplata za penzije veterana OVK-a do granice od 0,7% (nula tačka sedam odsto) godišnjeg bruto domaćeg proizvoda.

U presudi se podseća da su izmene i dopune Zakona o veteranima iz 2017. godine, osporene pred Ustavnim sudom, a ovaj je, presudom u slučaju KO01/17, na konkretan način sagledao pitanje uklanjanja reference, odnosno veze visine penzija veterana OVK-a sa nivoom minimalne plate u Republici Kosovo. Prema pojašnjenjima datim u relevantnoj presudi iz 2017. godine, Sud je ocenio da iako je ukidanje garancija u vezi sa minimalnom platom za kategorije veterana OVK-a, predstavljalo “mešanje” u relevantna imovinska prava, to “mešanje” je imalo legitiman cilj i bilo je srazmerno cilju čijem se ostvarenju težilo, pa je shodno tome utvrdio da nije u suprotnosti sa Ustavom. Kao rezultat toga, a prema pojašnjenjima datim u presudi, navodi koji se odnose na povredu imovinskih prava veterana OVK-a kao posledica ukidanja povezanosti visine penzija sa visinom minimalne plate u Republici Kosovo, zaključeni su presudom Suda u slučaju KO01/17.

Na osnovu gore navedenog, u presudi je pojašnjeno da osporeni zakon sadrži jednu dodatnu izmenu i/ili dopunu, koja se odnosi na prelazni period, odnosno nivo visine penzija veterana OVK-a do njihove konačne kategorizacije. Tačnije i prema datim pojašnjenjima, (i) iako je Zakon o veteranima iz 2017. godine, ukinuo garanciju povezanosti visine penzije sa minimalnom platom, isti je zadržao na snazi odredbe osnovnog zakona, odnosno Zakona o veteranima iz 2014. godine, omogućivši da veterani OVK-a primaju penzije najmanje u visini minimalne plate do njihove konačne kategorizacije; i (ii) ovo utvrđenje je sada izmenjeno osporenim zakonom, koji utvrđivanje visine predmetnih penzija tokom ovog prelaznog perioda, odnosno do konačne kategorizacije veterana OVK-a, stavlja u diskreciju Vlade u zavisnosti od budžetskih mogućnosti, troškova života i eventualne inflacije.

Shodno tome, u okolnostima osporenog zakona, povezanost visine penzija sa minimalnom platom nije sporna, jer je ovo pitanje rešeno Zakona o veteranima iz 2017, već je sporno da li kašnjenja sa primenom Zakona o veteranima iz 2017. godine, odnosno obavezom države da izvrši konačnu kategorizaciju veterana, mogu rezultirati “legitimnim očekivanjima” za kategoriju veterana OVK-a koji do njihove konačne kategorizacije, ostvaruju penzije u visini minimalne plate u Republici Kosovo.

U gore navedenom kontekstu, u presudi se, između ostalog, ističe da na osnovu sudske prakse Evropskog suda za ljudska prava, “legitimna očekivanja” za “buduće prihode”, uključujući i u kontekstu “penzija i socijalnih davanja”, ne mogu jednostavno proisteći iz kašnjenja u primeni zakona, uključujući i Zakon o veteranima iz 2017. godine u kontekstu kategorizacije veterana OVK-a, ističući i činjenicu da na osnovu principa vladavine prava i pravne sigurnosti koji, između ostalog, proističu iz člana 7. [Vrednosti] Ustava, javni organi u Republici Kosovo su dužni da sprovode zakone usvojene od strane Skupštine. Pored toga, u presudi se takođe pojašnjava (i) da nije sporna obaveza države da obezbedi finansijsku podršku kroz penzije i posebna davanja za kategorije proizašle iz rata OVK-a, koje su svojim požrtvovanjem i doprinosom bile odlučujući faktori za slobodu i oslobođenje Republike Kosovo; (ii) da osporeni zakon ne pogađa pravo na penziju veterana OVK-a kao rezultat njihovog gore navedenog doprinosa; dok (iii) osporeni zakon takođe ne utvrđuje niti umanjuje visinu penzija kategorije veterana OVK-a. Shodno tome, u presudi se dalje navodi da na osnovu garancija koje proističu iz člana 46. [Zaštita imovine] Ustava u vezi sa članom 1. Protokola br. 1 Evropske konvencije o ljudskim pravima, eventualno sniženje nivoa visine “budućih prihoda”, uključujući i u kontekstu “penzija i socijalnih davanja”, može dovesti do „mešanja“ u pravo na imovinu i može biti osporeno i podvrgnuto oceni zakonitosti i/ili ustavnosti, u kontekstu mešanja u ova prava i srazmernosti tog mešanja u odnosu na legitimni cilj kojem se teži.

Kao rezultat toga, a prema pojašnjenjima u presudi, Sud je utvrdio da član 2. osporenog zakona nije u suprotnosti sa članom 46. [Zaštita imovine] Ustava u vezi sa članom 1. Protokola br. 1 Evropske konvencije o ljudskim pravima.

1. b) u odnosu na slepa lica i paraplegičare i tetraplegičare

U kontekstu kategorije slepih lica i paraplegičara i tetraplegičara, a analizirajući izmene i dopune tokom godina relevantnih važećih zakona, u presudi se pojašnjava da za razliku od Zakona o veteranima iz 2017. godine, Zakon o slepim licima i Zakon o osobama sa paraplegijom i tetraplegijom, ne garantuju visinu naknade najmanje na nivou minimalne plate u Republici Kosovo, već “na određenom nivou, na osnovu minimalne plate” koju utvrđuje Vlada. Pored toga, gore navedeni zakoni se razlikuju i između sebe u kontekstu garancija koje se tiču visine naknada. Zakon o slepim licima sadrži dodatnu garanciju, prema kojoj, slepa lica iz državnog budžeta primaju naknadu po „stopi utvrđenoj na osnovu minimalne plate“, ali ne manje od sto (100) evra mesečno. Zakon o osobama sa paraplegijom i tetraplegijom stavlja naglasak i na diskreciono pravo države da menja visinu naknade, uključujući da istu smanji ili ukine, u zavisnosti od raspoloživosti sredstava i okolnosti koje stvaraju nepredviđeno fiskalno opterećenje javnog budžeta. Osporenim zakonom se menjaju i dopunjuju gore navedeni osnovni zakoni, te utvrđuje isti mehanizam za utvrđivanje visine naknade za obe kategorije, odnosno da Vlada, na predlog Ministarstva finansija odlučuje o visini iznosa naknada za slepa lica i paraplegičare i tetraplegičare, u zavisnosti od budžetskih mogućnosti, troškova života i moguće inflacije.

Prema pojašnjenjima koja su data u presudi, u kontekstu zakona koji se primenjuju na slepa lica i paraplegičare i tetraplegičare, (i) nije sporno pravo slepih lica i paraplegičara i tetraplegičara na finansijsku podršku i/ili naknadu, jer ovo pravo proizilazi iz člana 51. [Pravo na zdravstvenu i socijalnu zaštitu] Ustava i važećih zakona i nije pogođeno osporenim zakonom, već je (ii) sporno da li visina naknade, koja nije precizirana ni u važećim zakonima, niti osporenom zakonu, može pokrenuti “legitimna očekivanja” u odnosu na “buduće prihode” slepih lica i paraplegičara i tetraplegičara za potrebe garancija sadržanih u članu 46. [Zaštita imovine] Ustava u vezi sa članom 1. Protokola br. 1 Evropske konvencije o ljudskim pravima. U takvim okolnostima, a s obzirom na to da pravo na mesečnu naknadu nije sporno, već visina te naknade, koja se ne nužno umanjuje osporenim zakonom, ne može se utvrditi da su imovinska prava ovih kategorija povređena.

Shodno tome i prema pojašnjenjima u presudi, Sud je utvrdio da članovi 3 i 4 osporenog zakona nisu u suprotnosti sa članom 46. [Zaštita imovine] Ustava u vezi sa članom 1. Protokola br. 1 Evropske konvencije o ljudskim pravima.

S obzirom na napred navedeno i ističući nadležnost Skupštine da utvrđuje socijalne politike Republike Kosovo uvek u skladu sa vrednostima Ustava koje se odnose na socijalnu pravdu i osnovna prava i slobode, presuda stavlja naglasak na (i) član 51. [Pravo na zdravstvenu i socijalnu zaštitu] Ustava, koji, između ostalog, garantuje osnovno socijalno osiguranje koje se odnosi na nezaposlenost, bolest, ograničene sposobnosti i starost na zakonom uređeni način; (ii) član 28. (Odgovarajući uslovi života i socijalna zaštita) Konvencije Ujedinjenih nacija o pravima osoba sa invaliditetom, prema kojem su države dužne da priznaju pravo osoba sa invaliditetom na odgovarajući životni standard za njih i njihovu porodicu, uključujući odgovarajuću ishranu, odeću i smeštaj, kao i pravo na stalno poboljšavanje uslova života i da preuzimaju odgovarajuće korake radi očuvanja i unapređivanja ovog prava bez diskriminacije na osnovu invaliditeta; i (iii) sudsku praksu Evropskog suda za ljudska prava, prema kojoj su osobe sa invaliditetom identifikovane kao kategorija koja je marginalizovana, a koja je istorijski bila predmet diskriminacije i predrasuda, što je rezultiralo njihovom izolacijom u društvu. S obzirom na ova načela i činjenicu da je stepen procene država u ograničavanju prava ove kategorije znatno ograničenija, u presudi se ističe da Skupština i/ili Vlada moraju imati veoma ozbiljne razloge da se mešaju u ova prava, uključujući u smislu mogućnost smanjenja visine odgovarajućih naknada. S tim u vezi, uzimajući u obzir činjenicu da osporeni zakon ne pogađa pravo na naknadu gore navedenih kategorija niti utvrđuje i/ili umanjuje njenu visinu, u presudi se naglašava da eventualno sniženje visine iznosa “budućih prihoda”, uključujući i u kontekstu “penzija i socijalnih davanja”, uvek mora biti srazmerno legitimnom cilju kojem se teži i da se u tom kontekstu može osporiti i podvrgnuti oceni zakonitosti i/ili ustavnosti, odnosno usaglašenosti sa osnovnim pravima i slobodama slepih lica i paraplegičara i tetraplegičara.

iii) način utvrđivanja visine minimalne plate

U kontekstu mehanizama kojima se utvrđuje visina minimalne plate u Republici Kosovo, presuda prvo pojašnjava da član 57. (Minimalni dohodak) Zakona o radu, između ostalog, propisuje da Vlada Kosova na kraju svake kalendarske godine utvrđuje minimalnu platu prema predlogu Ekonomsko-socijalnog saveta, dok osporeni zakon menja i dopunjuje gore navedeni član, zadržavajući obavezu Vlade da utvrđuje minimalnu platu na predlog Ekonomsko-socijalnog saveta, ali dodajući mogućnost da sama Vlada utvrđuje minimalnu platu, u slučaju da takav predlog izostane.

Prilikom ocene ustavnosti gore navedenog člana, u presudi se ponavlja da su, mimo socijalne pravde kao vrednosti Republike Kosovo, pitanja koja se tiču mehanizama kojima se utvrđuje minimalna plata uređena na nivou zakona i podzakonskog akta, odnosno Administrativnim uputstvom br. 09/2017 o određivanju minimalne plate u Republici Kosovo. Pored toga, prema datim pojašnjenjima, iako Konvencija MOR-a o utvrđivanju minimalnih plata nije direktno primenljiva u pravnom poretku Republike Kosovo, ipak se načela koja proizilaze iz iste, ogledaju, u principu, u važećem Zakonu o radu. Prema standardima gore navedene Konvencije, utvrđivanje minimalne plate je jedan od mehanizama koje države treba da koriste za postizanje socijalne pravde i svrha utvrđivanja minimalne plate mora da bude zaštita radnika koji imaju veoma niske plate, radi pružanja uslova za dostojanstven život, a visina ove plate se mora utvrditi nakon sporazuma ili iscrpnih konsultacija sa predstavnicima radnika i poslodavaca.

U presudi se dalje pojašnjava da, iako član 6. osporenog zakona uklanja uslov da Ekonomsko-socijalni savet utvrdi minimalnu platu, isti ne pogađa nužno obavezu iscrpnih konsultacija sa organizacijama koje predstavljaju zaposlene i poslodavce u okviru Ekonomsko-socijalnog saveta, jer ovaj uvek ima primarnu ulogu u odlučivanju o predlogu za utvrđivanje minimalne plate u Republici Kosovo, i tek u slučaju neuspeha da se postigne taj konsenzus, nadležnost za odlučivanje u roku od jedne kalendarske godine prelazi na Vladu Republike Kosovo. Prema datim pojašnjenjima, Sud primećuje da promena načina utvrđivanja minimalne plate u odnosu na sastav i način odlučivanja Ekonomsko-socijalnog saveta može da utiče na način konsultacija i/ili odlučivanja između predstavnika organizacija poslodavaca, radnika i Vlade, u kontekstu predloga za nivo minimalne plate, ali da ipak nije u nadležnosti Suda da ocenjuje izbor javne politike od strane predstavnika naroda, već samo da oceni da li su odredbe Ustava povređene. Kao što je prethodno objašnjeno, Ustav ne sadrži norme koje uređuju pitanje mehanizama koji su neophodni za utvrđivanje minimalne plate u Republici Kosovo.

U takvim okolnostima i prema datim pojašnjenjima, Sud je utvrdio da član 6 osporenog zakona nije u suprotnosti sa članom 51. [Pravo na zdravstvenu i socijalnu zaštitu] Ustava.