USTAVNI SUD

KI14/18, Podnosilac, Hysen Kamberi, Ocena ustavnosti Presude Vrhovnog suda Kosova, PML.br.241/2017, od 5. decembra 2017. godine

KI14/18, Presuda od 15. januara 2020. godine, objavljeno dana 3. februara 2020.godine

Ključne reči: individualni zahtev, pravo na pravično  nepristrasno suđenje, ispitivanje svedoka, prihvatljiv zahtev,  povreda ustavnih prava

Suština odgovarajućeg slučaja je povezana sa nemogućnošću optuženog, odnosno podnosioca zahteva i/ili njegovoj odbrani, da izvrši ispitivanje svedoka koji su protiv njega, u nekoj fazi krivičnog postupka, nasuprot garanciji u vezi sa tim pravom koje je određeno u stavu 4 člana 31 ustava u vezi sa tačkom d stava 3 člana 6 Evropske Konvencije o Ljudskim Pravima.  Okolnosti ovog slučaja uključuju jedan krivični postupak protiv podnosioca zahteva a u vezi sa krivičnim delom trgovine ljudima, za koje je podnosilac zahteva u početku, putem jedne odluke Okružnog Suda, bio proglašen krivim, i bio je kažnjen sa 3 (tri) godine zatvora, a ova odluka je kroz Vrhovni Sud bila vraćena na ponovno suđenje. U novom suđenju, podnosilac zahteva je opet bio proglašen krivim za to isto krivično delo, i bio je kažnjen sa 2 (dve) godine zatvora, i to Presudom Osnovnog Suda iz 2016. godine, koja je kasnije bila potvrđena od strane Apelacionog suda i Vrhovnog suda 2017. godine.

Krivica optuženog je bila utvrđena putem pročitanih izjava koje su date od strane 4 (četiri) oštećene/svedoka i jednog drugog svedoka, a ove svedoke, ni u jednoj fazi postupka, optuženi i/ili njegova odbrana nisu imali mogućnost da ispitaju. Redovni sudovi su se pozvali i na svedočenje drugog optuženog, odnosno optuženog S.R, koje je dato na sudskoj raspravi, naglašavajući da su njihove odluke bile “delimično” zasnovane in a svedočenje ovog potonjeg.

Da bi se ocenilo da li je sudski postupak koji je sproveden bez prisustva svedoka na glavnoj raspravi, već da je zasnovan samo na čitanje izjava istih, u svojoj celini, bio pravičan, kao što je već pomenuto, Sud je razmotrio opšte principe sudske prakse Evropskog suda za Ljudska prava, u vezi sa odsustvom svedoka na sudskoj raspravi. S tim u vezi, Sud je takođe razmotrio opšte principe  Evropskog Suda za Ljudska Prava koji su poznati kroz test Al-Khawaja i Tahery, gde na osnovu tog testa, u takvim okolnostima, moraju se razmotriti sledeća tri pitanja: (i) da li su postojali valjani razlozi za neprisustvovanje svedoka  glavnom pretresu i kao posledica toga, prihvatanje iskaza odsutnog svedoka koji nije sudski zbog nepostojanja iskaza pred sudom; (ii) da li je iskaz odsutnog svedoka “jedini i odlučujući” osnov za osudu optuženog; i (iii) da li ima dovoljno faktora protivteže, uključujući i jake procesne garancije, da se nadoknadi otežavanje odbrane kao rezultat prihvatanja iskaza koji nije sudski.  Sud je takođe razmotrio i objasnio izveštaj i red razmatranje tri gore navedena pitanja na osnovu relevantne sudske prakse Evropskog suda za Ljudska prava, i nakon toga, primenio je te principe, koji su podržani i odgovarajućom sudskom praksom, na okolnosti ovog konkretnog slučaja.

U vezi sa prvim kriterijumom testa, Sud je, na osnovu sudske prakse Evropskog Suda za Ljudska prava, naglasio da razlozi koji su rezultirali odsustvom jednog svedoka na sudskoj raspravi trebaju da budu postojani kao i da je ocena ove postojanosti jedno prethodno pitanje i samim tim se prvo pitanje treba razmotriti od strane jednog suda. S tim u  vezi, u okolnostima konkretnog slučaja, Sud je utvrdio da ne postoje postojani razlozi u vezi sa odsustvom svedoka na sudskoj raspravi, kao i da, samim tim, samo čitanje izjava koje su ranije date, na osnovu obrazloženja da se svedoci “ne nalaze na Kosovu” i “da se ne zna njihova lokacija”, na osnovu sudske prakse Evropskog Suda za Ljudska Prava, i kao što je to detaljno razrađeno u ovoj Presudi, ne ispunjava kriterijume koji su određeni kroz sudsku praksu Evropskog Suda za Ljudska Prava, i sami tim, prvi kriterijum testa Al-Khawaja i Tahery nije ispunjen u okolnostima ovog slučaja.

U vezi sa drugim kriterijumom gore navedenog testa, odnosno da li je svedočenje svedoka u odsustvu “jedini” ili “odlučujući” osnov za kažnjavanje optuženog,  Sud je utvrdio da svedočenja svedoka koja nisu bila uvrštena na sudskoj raspravi, su “jedina”, “odlučujuća” svedočenja i “imaju značajan teret” na kaznu optuženog, odnosno podnosioca zahteva, a pogotovo uzimajući u obzir činjenicu da druga svedočenja u sudskom postupku, a pogotovo svedočenje optuženog S.R, i koje je, na osnovu same odluke sudova samo “delimično” imalo uticaj na njihove odluke, ne nosi “inkriminišući” teret.  Sud je takođe objasnio da i van prakse Evropskog suda za Ljudska prava, i sami proceduralni kodeksi Republike Kosova, koji su primenjeni u okolnostima ovog konkretnog slučaja, ne omogućavaju kažnjavanje jednog optuženog zasnivajući se samo na jednom odlučujućem dokazu koji ne može da se ospori od strane okrivljenog ili od strane njegovog branioca u nekoj fazi krivičnog postupka. Štaviše, redovni sudovi se nikada u svojim odlukama nisu bavili niti su opravdali ovo pitanje. Samim tim, ni drugi kriterijum testa Al-Khawaja i Tahery nije ispunjen u okolnostima ovog konkretnog slučaja.

Na kraju, i u vezi sa trećim kriterijumom testa, odnosno postojanjem “dovoljno faktora protivteže”, Sud je objasnio da redovni sudovi nisu preduzeli niti su primenili nijednu drugu alternativnu meru da bi osigurali dodatnu pouzdanost svedočenjima/izjavama oštećenih/svedoka koje su pročitane u njihovom odsustvu na sudskoj raspravi, i isti nisu ni na koji način objasnili odnos između izjava svedoka u odsustvu i drugih inkriminišućih dokaza, i štaviše, nisu preduzeli niti jednu proceduralnu meru, uključujući i dodatno obrazloženje, koja bi mogla da nadoknadi nedostatak kreiran za optuženog, odnosno za podnosioca zahteva, u nemogućnosti da ispita na direktan način svedoke koji su protiv njega. Samim tim, ni treći kriterijum testa Al-Khawaja i Tahery nije ispunjen u okolnostima ovog konkretnog slučaja.

S tim u vezi, Sud je objasnio da u okolnostima ovog konkretnog slučaja, Presuda [PML. br. 241/2017] Vrhovnog suda od 5. decembra 2017. godine u vezi sa presudom [PAKR. br. 55/2017] Apelacionog suda od 13. jula 2017. godine i presudom [P. br. 162/2004 PR1] Osnovnog suda od 2. decembra 2016. godine, su donete u suprotnosti sa procesnim garancijama zagarantovanim stavom 4. člana 31. Ustava u vezi sa tačkom d stava 3. člana 6. Evropske Konvencije o Ljudskim pravima, i relevantnom sudskom praksom Evropskog Suda za Ljudska prava, jer, nasuprot ovim garancijama, svedoci protiv optuženog, odnosno protiv podnosioca zahteva, nisu prisustvovali glavnom pretresu i podnosilac zahteva i/ili njegova odbrana, ni u jednoj fazi krivičnog postupka, nisu imali mogućnost da ispitaju svedoke protiv njega, štaviše, odluke redovnih sudova, u okolnostima ovog konkretnog slučaja, nisu uspele da ispune kriterijume testa koji je poznat kao Al-Khawaja i Tahery.