Aktvendim për papranueshmëri
Prishtinë, më 4 mars 2024
Nr. Ref.:RK 2387/24
AKTVENDIM PËR PAPRANUESHMËRI
në
rastet nr. KI110/23 dhe KI111/23
Parashtrues
Nora Grajçevci-Mehmeti dhe Besnik Berisha
Vlerësim i kushtetutshmërisë
së Aktvendimit, [PN.S.nr.57/2022], të 6 dhjetorit 2022
të Gjykatës së Apelit
e përbërë nga:
Gresa Caka-Nimani, kryetare
Bajram Ljatifi, zëvendëskryetar
Selvete Gërxhaliu-Krasniqi, gjyqtare
Safet Hoxha, gjyqtar
Radomir Laban, gjyqtar
Remzije Istrefi-Peci, gjyqtare
Nexhmi Rexhepi, gjyqtar dhe
Enver Peci, gjyqtar
Parashtruesit e kërkesës
Kërkesat janë parashtruar nga Nora Grajçevci-Mehmeti, (në tekstin e mëtejmë: parashtruesja e kërkesës në rastin KI110/23), dhe Besnik Berisha i përfaqësuar nga Florian Petani, avokat në Prishtinë (në tekstin e mëtejmë: parashtruesi i kërkesës në rastin KI111/23).
Vendimi i kontestuar
Parashtruesit e kërkesës e kontestojnë Aktvendimin [PN.S.nr.57/2022] e 6 dhjetorit 2022, të Gjykatës së Apelit të Kosovës (në tekstin e mëtejmë: Gjykata e Apelit) në lidhje me Aktvendimin [PKR.Nr.193/18] e 7 nëntorit 2022 të Gjykatës Themelore në Prishtinë, Departamenti Special (në tekstin e mëtejmë: Gjykata Themelore).
Parashtruesit e kërkesës aktvendimin e kontestuar të Gjykatës të Apelit e kanë pranuar më 26 janar 2023.
Objekti i çështjes
Objekt i çështjes në rastin KI110/23 është vlerësimi i kushtetutshmërisë së aktvendimit të kontestuar, përmes të cilit pretendohet se parashtrueses së kërkesës i janë shkelur të drejtat dhe liritë themelore të garantuara me: nenet 31 [E Drejta për Gjykim të Drejtë dhe të Paanshëm] dhe 32 [E Drejta për Mjete Juridike] të Kushtetutës të Republikës së Kosovës (në tekstin e mëtejmë: Kushtetuta), në ndërlidhje me nenet 6 (E drejta për një proces të rregullt) dhe 13 (E drejta për zgjidhje efektive) të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut (në tekstin e mëtejmë: KEDNJ); dhe nenet 49 [E Drejta e Punës dhe Ushtrimit të Profesionit] 54 [Mbrojtja gjyqësore e të drejtave] dhe 55 [Kufizimi i të Drejtave dhe Lirive Themelore] të Kushtetutës. E njëjta pretendon edhe shkelje të nenit 111 [Avokatura] të Kushtetutës.
Objekt i çështjes në rastin KI111/23 është vlerësimi i kushtetutshmërisë së aktvendimit të kontestuar, përmes të cilit pretendohet se parashtruesit të kërkesës i janë shkelur të drejtat dhe liritë themelore të garantuara me nenet: 32 [E Drejta për Mjete Juridike] të Kushtetutës, në ndërlidhje me nenin 13 (E drejta për zgjidhje efektive) të KEDNJ-së; dhe nenet 49 [E Drejta e Punës dhe Ushtrimit të Profesionit] dhe 54 [Mbrojtja gjyqësore e të drejtave] të Kushtetutës. I njëjti po ashtu pretendon edhe shkelje të nenit 111 [Avokatura] të Kushtetutës.
Baza juridike
Kërkesat bazohen në paragrafët 1 dhe 7 të nenit 113 [Juridiksioni dhe Palët e Autorizuara] të Kushtetutës, në nenet 22 (Procedimi i kërkesës), dhe 47 (Kërkesa Individuale) të Ligjit nr. 03/L-121 për Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Kosovës (në tekstin e mëtejmë: Ligji) dhe rregullin 25 (Parashtrimi i Kërkesave dhe Përgjigjeve), të Rregullores së punës së Gjykatës (në tekstin e mëtejmë: Rregullorja e punës).
Më 7 korrik 2023, Rregullorja e punës së Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Kosovës Nr. 01/2023, u publikua në Gazetën Zyrtare të Republikës së Kosovës dhe hyri në fuqi 15 ditë pas publikimit të saj. Rrjedhimisht gjatë shqyrtimit të kërkesës, Gjykata Kushtetuese i referohet dispozitave të Rregullores së lartcekur. Lidhur me këtë, konform Rregullit 78 (Dispozitat kalimtare) të Rregullores së punës Nr. 01/2023, përjashtimisht, dispozita të caktuara të Rregullores së punës Nr. 01/2018, do të vazhdojnë të zbatohen në lëndët e regjistruara në Gjykatë përpara shfuqizimit të saj, vetëm nëse dhe për aq sa janë më të favorshme për palët.
Procedura në Gjykatë
Më 31 maj 2023, parashtruesit e kërkesës e dorëzuan kërkesën në Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Kosovës (në tekstin e mëtejmë: Gjykata).
Më 8 qershor 2023, në rastin KI110/23, Kryetarja e Gjykatës përmes Vendimeve [Nr. GJR.KI110/23] dhe [Nr. KSH. KI110/23] e caktoi gjyqtarin Nexhmi Rexhepi, gjyqtar raportues, dhe Kolegjin shqyrtues të përbërë nga gjyqtarët: Selvete Gërxhaliu-Krasniqi (kryesuese), Safet Hoxha dhe Remzije Istrefi-Peci (anëtarë).
Më 8 qershor 2023, në rastin KI111/23, Kryetarja e Gjykatës përmes Vendimeve [Nr. GJR.KI111/23] dhe [Nr. KSH. KI111/23] e caktoi Enver Pecin, gjyqtar raportues, dhe Kolegjin shqyrtues të përbërë nga gjyqtarët: Gresa Caka-Nimani (kryesuese), Bajram Ljatifi dhe Radomir Laban (anëtarë).
Më 16 qershor 2023, në pajtim me paragrafin 1 të rregullit 40 (Bashkimi dhe ndarja e kërkesave) të Rregullores së punës, Kryetarja e Gjykatës urdhëroi bashkimin e kërkesës KI111/223 me kërkesën KI110/223. Bazuar në paragrafin 3 të rregullit të lartcekur, Gjyqtari raportues dhe përbërja e Kolegjit mbetet në përbërje të përcaktuar për kërkesën e parë, përkatësisht kërkesën në rastin KI110/23.
Më 26 qershor 2023, Gjykata njoftoi parashtruesit e kërkesës për regjistrimin e kërkesës, dhe për bashkimin e kërkesës KI111/23 me kërkesën KI110/23. Në të njëjtën ditë, Gjykata njoftoi Gjykatën e Apelit për regjistrimin e kërkesave dhe bashkimin e kërkesës KI110/23 me kërkesën KI111/23.
Më 26 qershor 2023, Gjykata kërkoi nga Gjykata Themelore dorëzimin e fletëkthesës që dëshmon se kur parashtruesit e kërkesës e kanë pranuar Aktvendimin [PN.S.nr.57/2022] e Gjykatës së Apelit.
Më 29 qershor 2023, Gjykata Themelore dorëzoi në Gjykatë fletëkthesën që dëshmon se parashtruesit e kërkesës Aktvendimin [PN.S.nr.57/2022] e Gjykatës së Apelit e kanë pranuar më 26 janar 2023.
Më 23 janar 2024, Kolegji shqyrtues shqyrtoi raportin e Gjyqtarit raportues dhe njëzëri i rekomandoi Gjykatës papranueshmërinë e kërkesave.
Përmbledhja e fakteve
Nga shkresat e lëndë rezulton që parashtruesi i kërkesës në rastin KI111/23 ishte avokat mbrojtës i F.M. ndaj të cilit më 12 dhjetor 2013, Prokuroria Speciale e Republikës së Kosovës kishte ngritur aktakuzë për shkak të dyshimit të bazuar të kryerjes së dy veprave penale sipas Kodit Penal të Republikës së Kosovës në fuqi. Si rezultat i kësaj, ndaj të akuzuarit dhe një akuzuari tjetër ishte duke u zhvilluar procedura penale para gjykatave të rregullta, përkatësisht para Gjykatës Themelore në Prishtinë.
Në kuadër të zhvillimit të procedurës penale ndaj të akuzuarve të lartcekur, më 14 shtator 2022, Gjykata Themelore caktoi seancën e shqyrtimit gjyqësor, e cila nuk u mbajt për arsye procedurale, dhe me pajtimin e palëve e njëjta u ricaktua për tu mbajtur më 18 tetor 2022.
Më 18 tetor 2022, në seancën e shqyrtimit gjyqësor në Gjykatën Themelore morën pjesë: Prokurori i Shtetit nga Prokuroria Speciale; i akuzuari F.M; parashtruesja e kërkesës në rastin KI110/23, e cila ishte e autorizuar si avokate zëvendësuese, nga parashtruesi i kërkesës në rastin KI111/23 në cilësinë e avokatit të F.M.; avokati i të akuzuarit tjetër në procedurën penale, si dhe dy dëshmitarë.
Në këtë seancë të shqyrtimit gjyqësor në Gjykatën Themelore, të 18 tetorit 2022, i akuzuari F.M deklaroi si në vijim: “Meqenëse nuk është prezent mbrojtësi av. Besnik Berisha [parashtruesi i kërkesës në rastin KI111/23], për të cilin sot jam njoftuar se nuk mund të jetë prezent në këtë seancë, për shkak se është i angazhuar në Gjykatën Themelore në Pejë dhe meqë kanë për tu dëgjuar dëshmitarët që janë prezent, i njëjti ka kërkuar që të jetë prezent mbrojtësi i tij av. Besnik Berisha gjatë marrjes në pyetje të këtyre dëshmitarëve, duke shtuar se nuk ka qenë në dijeni se për këtë seancë do ta përfaqësoj sipas autorizimit zëvendësuar av. Nora Grajcevci Mehmeti [parashtruesja e kërkesës në rastin KI110/23]. Para kësaj seance kam biseduar me mbrojtësin tim, av. Besnik Berisha dhe i njëjti më ka thënë se do të bisedojë me gjykatën për koordinim të datës. I njëjti ka kërkuar që avokati i tij ta përfaqësoj prej fillimit e deri në mbarim edhe gjatë dëgjimit të dëshmitarëve dhe nuk është pajtuar që ta përfaqësoj dikush tjetër sipas autorizimit zëvendësues dhe as av. Nora Grajcevci Mehmeti”.
Si rezultat i mospranimit të përfaqësimit të tij nga ana e parashtrueses së kërkesës në rastin KI110/23 si avokate zëvendësuese, në po të njëjtën seancë të 18 tetorit 2022, kjo e fundit i kërkoi gjykatës shtyrjen e seancës gjyqësore.
Më 7 nëntor 2022, Gjykata Themelore përmes Aktvendimit [PKR.nr.193/18] detyroi dy parashtruesit të kërkesës që në mënyrë solidare ti paguajnë shpenzimet e procedurës si rezultati i shtyrjes së seancës së 18 tetorit 2022, përkatësisht të paguajnë shpenzimet e mbrojtësit të akuzuarit tjetër në procedurë, i caktuar sipas detyrës zyrtare “si dhe shpenzimet e paushallit gjyqësor në shumën prej 100 euro, të gjitha këto në afat prej 15 ditëve nga dita e plotfuqishmërisë së këtij aktvendimi, nën kërcënim të përmbarimit me dhunë.
Gjykata Themelore Aktvendimin e saj e bazoi në nenin 452 (Pagimi i shpenzimeve sipas fajit të personit që i ka shkaktuar) të Kodit Nr. 04/L-123 të Procedurës Penale të Republikës së Kosovës (në tekstin e mëtejmë: KPPRK).
Gjykata Themelore, Aktvendimin e saj e arsyetoi si në vijim:
“Gjykata ka ardhur në përfundim se seanca e shqyrtimit gjyqësor e datës 18.10.2022 është shtyrë me fajin e mbrojtësve të lartpërmendur përkatësisht për shkak të mos koordinimit të mirë në mes tyre lidhur me përfaqësimin e të akuzuarit F.M për këtë seancë, ashtu që faji për mbrojtësin e autorizuar nga i akuzuari, avokatin Besnik Berisha [parashtruesi i kërkesës në rastin KI111/23], rezulton të jetë se i njëjti ka dërguar për ta mbrojtur të akuzuarin, sipas autorizimit zëvendësues avokaten Nora Grajcevci-Mehmeti [parashtruesja e kërkesës në rastin KI110/23] pa e marrë pëlqimin e të akuzuarit duke mos pasur një koordinimin paraprak me të. Ndërsa faji për mbrojtësen avokaten Nora Grajcevci Mehmeti, rezulton se e njëjta ishte paraqitur në seancë para gjykatës duke mos u koordinuar mirë me mbrojtësin avokatin Besnik Berisha duke ardhur që ta përfaqësoj të akuzuarin pa e pasur pëlqimin paraprak të tij dhe po ashtu duke mos u koordinuar paraprakisht me të akuzuarin F.M”.
Gjykata për organizimin dhe mbarëvajtjen e seancës të datës 18.10.2022, e cila është shtyre me fajin e mbrojtësve, ka krijuar shpenzime ku për përfaqësimin e te akuzuarit [tjetër] ka pasur të caktuar sipas detyrës zyrtare av. [F.P.] te cilit për përfaqësimin e këtij të akuzuari i është kompensuar pagesa në shumë prej 127.50 €uro, si dhe ka bere edhe shpenzime tjera paushallë duke lëshuar urdhëresa për Stacionet Policore, për sjellje me force të dëshmitarëve dhe urdhëresa për dorëzimin e thirrjeve të dëshmitareve të cilët kanë pasur të procedohen gjatë kësaj seance për të cilat veprime kanë qenë po ashtu të njoftuar të gjitha palët, që nga seanca e shqyrtimit gjyqësor e datës 14.09.2022.”
Më 17 nëntor 2022, parashtruesja e kërkesës në rastin KI110/23 kundër Aktvendimit [PKR.nr.193/18] të Gjykatës Themelore parashtroi ankesë në Gjykatën e Apelit për shkak (i) të shkeljes së dispozitave të procedurës penale, përkatësisht nenit 451 (Aktvendimi për shpenzimet e procedurës penale ) dhe nenit 452 (Pagimi i shpenzimeve sipas fajit të personit që i ka shkaktuar) të KPPRK-së dhe (ii) vlerësimit të gabuar dhe jo të plotë të gjendjes faktike.
Së pari, parashtruesja e kërkesës në rastin KI110/23 pretendoi se Gjykata Themelore kishte caktuar seancën gjyqësore të 18 tetorit 2022 pa u konsultuar paraprakisht me avokatin e të akuzuarit F.M [parashtruesin e kërkesës në rastin KI111/23] dhe si rrjedhojë e pamundësisë së tij për të qenë prezent në këtë seancë, si rezultat i caktimit të një seance tjetër të gjykimit që ishte caktuar të mbahej në po të njëjtën ditë në Gjykatën Themelore në Pejë, ky i fundit e kishte autorizuar atë për t’a zëvendësuar në këtë seancë. Së dyti, ajo në ankesën e saj theksoi se më 14 shtator 2022 në po të njëjtën procedurë e kishte zëvendësuar parashtruesin e kërkesës në rastin KI111/23, avokat i të akuzuarit F.M, ku ky i fundit nuk kishte shprehur kundërshtim për mbrojtjen e saj në cilësinë e zëvendësueses. Së treti, parashtruesja e kërkesës deklaroi se më 18 tetor 2022: “[...] pas fillimit te seancës gjyqësore, kur gjykata kishte filluar konstatimin e prezencës se palëve në procedurë, F.M pasi ka pare se si dëshmitar do te dëgjohej polici hetues [...], i cili sipas vlerësimit te tij përbën dëshmitarin kryesor ne çështjen penale kundër tij, si dhe duke pasur parasysh se kjo çështje penale ishte ne rigjykim për herë të tretë, rezulton se i njëjti ka vlerësuar se për marrjen e këtij dëshmitari ne pyetje do te duhej te ishte prezent avokati i përzgjedhur nga ai z. Besnik Berisha dhe ka deklaruar se nuk pajtohet qe te njëjtin ta mbroje dikush tjetër përveç avokatit Besnik Berisha. Përballë kësaj situate, duke qene se kërkesa e klientit ishte imperative qe ta mbroje vetëm avokati Besnik Berisha, kam kërkuar shtyrjen e seancës për një datë tjetër, duke qenë se është në kundërshtim me Kodin e Etikes Profesionale te Avokatit, që të veprohet në kundërshtim me vullnetin e klientit. Për me tepër, e drejta e te pandehurit për te pasur mbrojtës sipas përzgjedhjes se tij është një e drejte kushtetuese e patjetërsueshme e parapare me nenin 30 te Kushtetutës së Republikës se Kosovës.” Në fund të ankesës së saj, ajo theksoi se detyrimi për t’i paguar shpenzimet procedurale është dëm i parevokueshëm që cenon ushtrimin e profesionit të avokaturës.
Më 17 nëntor 2022, parashtruesi i kërkesës në rastin KI111/23 kundër Aktvendimit [PKR.nr.193/18] të Gjykatës Themelore parashtroi ankesë në Gjykatën e Apelit për shkak të shkeljeve të dispozitave të procedurës penale. Parashtruesi i kërkesës pretendoi se “aktvendimi i atakuar, me të cilin jemi detyruar që të paguajmë shpenzimet e procedurës të krijuara me rastin e dështimit të seancës së datës 18.10.2022 është ligjërisht i palejuar, sepse është i parakohshëm, për shkak se vendimi i tillë për shpenzimet e procedurës penale, pavarësisht që është i natyrës së posaçme, mund të merret vetëm pas përfundimit të procedurës penale”. Sipas tij, Gjykata Themelore nuk e kishte konsultuar për mbajtjen e seancës së 18 tetorit 2022, në të cilën seancë ai nuk mund të merrte pjesë për shkak të pjesëmarrjes së tij në një seancë tjetër gjyqësore në po të njëjtën ditë, të paracaktuar më herët. Parashtruesi i kërkesës në ankesën e tij arsyetoi se sipas dispozitave ligjore, nuk kërkohet marrja e pëlqimit nga klienti në rastet e zëvendësimit, dhe trupi gjykues ka mundur të mos e miratojë propozimin për shtyrjen e seancës por të vazhdonte mbajtjen e seancës gjyqësore përkundër kundërshtimit nga i akuzuari F.M.
Më 6 dhjetor 2022, Gjykata e Apelit përmes Aktvendimit [PN.S.nr.57/2022], refuzoi si të pabazuara ankesat e parashtruesve të kërkesës.
Gjykata e Apelit në Aktvendimin e saj duke iu referuar rrethanave faktike të vërtetuara nga Gjykata Themelore arsyetoi se dy parashtruesit e kërkesës më 14 shtator 2023 ishin njoftuar për mbajtjen e seancës së 18 tetorit 2023, dhe si rezultati i mos-koordinimit në mes tyre në cilësinë e mbrojtësve me të akuzuarin F.M., këtij të fundit nuk i kishin ofruar “mbrojtje efektive”.
Në vijim, në lidhje me pretendimin e parashtruesit të kërkesës në rastin KI111/23 se shpenzimet e procedurës sipas këtij aktvendimi të ankimuar duhet të merren pas përfundimit të procedurës penale ashtu siç përcaktohet me paragrafin 1 të nenit 450 të KPPRK-së, Gjykata e Apelit arsyetoi se ky pretendim është i paqëndrueshëm për arsye se pas përfundimit të procedurës penale shpenzimet përcaktohen për palët në procedurë.
Pretendimet e parashtruesve të kërkesës
A. Pretendimet e parashtrueses së kërkesës në rastin KI110/23
Parashtruesja e kërkesës pretendon që Aktvendimi i Gjykatës së Apelit i ka shkelur të drejtat dhe liritë themelore të saj të garantuara me nenet: 31, 32, 49, 54 të Kushtetutës, në lidhje me nenet 6 dhe 13 të KEDNJ-së. Në vijim, parashtruesja e kërkesës po ashtu pretendon shkelje të nenit 111 [Avokatura] të Kushtetutës.
(i) Pretendimet për shkeljen e nenit 31 të Kushtetutës
Parashtruesja e kërkesës në kuptim të pretendimit të saj për shkelje të së drejtës për gjykim të drejtë dhe të paanshëm pretendon mungesë të arsyetimit të vendimit gjyqësor, përkatësisht mosadresim të pretendimeve të saj të ngritura nga ajo në ankesën e saj para Gjykatës së Apelit. Në këtë kuptim, ajo pretendon se: “Gjykata e Apelit ka shpërfillur dhe injoruar një numër të konsiderueshëm të pretendimeve tona specifike mbi shkeljet thelbësore të nenit 452 të KPPRK-së, të ngritura në ankesën e ushtruar kundër vendimit të gjykatës së shkallës së parë, duke mos dhënë asnjë përgjigje të vetme specifike lidhur me shkeljet e pretenduara, në raport me aplikimin e gabuar të nenit 252 të KPPRK-së lidhur me përcaktimin e fajësisë-përgjegjësisë time mbi dështimin e seancës së datës 18.10.2022.”
Në këtë kuptim ajo specifikon se: “Si pasojë e mangësive thelbësore në nivel të arsyetimit të vendimit gjyqësor, mbetet tërësisht i paqartë dhe i pa elaboruar qëndrimi faktik i Gjykatës së Apelit mbi faktet vendimtare të elaboruara gjerësisht në ankesë, të cilat dëshmonin mungesën e fajit/përgjegjësisë për shtyrjen e seancës së datës 18.10.2022”. Sipas saj, në autorizimin për mbrojtje askund nuk kërkohet pëlqimi i personit të mbrojtur për dërgimin e avokatit zëvendësues dhe se i akuzuari F.M në dy seanca paraprake të 13 shtatorit 2022 dhe 14 shtatorit 2022, respektivisht nuk kishte kundërshtuar mbrojtjen e saj në cilësinë e avokates zëvendësuese. Në lidhje me këtë, ai specifikon se shqyrtimi gjyqësor i 18 tetorit 2022 “ mund të vazhdonte përmes marrjes së drejtpërdrejtë në pyetje të dëshmitarit [...]”
Parashtruesja e kërkesës pretendon se: “Në praktikën e gjykatës, por edhe në frymën e dispozitave të procedurës penale avokati për shpenzimet e procedurës mund të ndëshkohet për “mosparaqitje” të arsyetuar, por në asnjë mënyrë nuk është e paraparë që avokati të ndëshkohet përkundër përpjekjeve për të mos prolonguar çështjen duke dërguar avokat sipas autorizimit zëvendësues, i cili është i njohur mirë me rastin dhe me strategjinë e mbrojtjes. Konstatimi i Gjykatës së Apelit se avokatët “nuk kanë krijuar kushte për mbrojtje efektive” përbën një konstatim arbitrar dhe tërësisht të pabazuar duke mos dhënë arsye se mbi cilat fakte dhe për çfarë arsye ka arritur në një konkluzion të tillë”.
Në vijim, parashtruesja e kërkesës pretendon se Aktvendimi i kontestuar i Gjykatës së Apelit: “[...] reflekton një qasje dhe logjikë ndëshkuese të paprecedent, që njëkohësisht cenojnë jo vetëm pavarësinë e avokatisë, por edhe substancën e të drejtës kushtetuese për mbrojtje efikase dhe përmbajtjesore, që i garantohet çdo të pandehuri, konform nenit 31 të Kushtetutës së Republikës së Kosovës dhe nenit 6.3 të KEDNJ-së.” Sipas saj, “ gjykatat e rregullta, vullnetin dhe të drejtën e klientit për të proceduar me mbrojtës sipas zgjedhjes së tij e konsiderojnë/cilësojnë si faj të mbrojtësit, duke penalizuar këtë të fundit me kompensimin e shpenzimeve të procedurës penale”.
Në lidhje me pretendimet për shkeljen garancive kushtetuese të neneve 32, 54 dhe 111 të Kushtetutës, parashtruesja e kërkesës nuk ofroi arsyetime specifike.
B. Pretendimet e parashtruesit të kërkesës në rastin KI111/23
Parashtruesi i kërkesës pretendon se Aktvendimi i Gjykatës së Apelit ka cenuar të drejtat dhe liritë themelore të tij të garantuara me nenet: 31, 32, 49 dhe 54 të Kushtetutës. Në vijim, parashtruesi i kërkesës pretendon se në rastin e tij është shkelur edhe nenin 111 i Kushtetutës. Gjykata në vijim, do t’i paraqes pretendimet e parashtruesit e kërkesës sipas kronologjisë së pretendimeve të ngritura në kërkesën e tij para Gjykatës.
(i) Pretendimet për shkeljen e nenit 31 të Kushtetutës
Parashtruesi i kërkesës pretendon se është shkelur e drejta e tij për gjykim të drejtë dhe të paanshëm, e garantuar me nenin 31 të Kushtetutës si rezultat i mos arsyetimit të vendimit gjyqësor nga ana e Gjykatës së Apelit. Në lidhje me këtë ai thekson se: “Nga tërësia e aktvendimit të Gjykatës së Apelit rezulton se e njëjta ka përsëritur me automatizëm qëndrimet juridike të Gjykatës së shkallës së parë, duke përdorur madje të njëjtin formulim tekstual të përdorur nga gjykata në fjalë në aktvendimin e kundërshtuar. Arsyetimi i dhënë në aktvendimin e Gjykatës së Apelit nuk reflekton shqyrtimin e kujdesshëm dhe vlerësimin e bazueshmërisë juridike dhe faktike të çështjeve specifike, të ngritura në ankesën në ankesën e datës 17.11.2022, të cilat edhe më sot kanë mbetur të pa trajtuara dhe pa një përgjigje konkrete nga Gjykata e Apelit, nga ku rezulton se çështjet në fjalë janë shpërfillur dhe injoruar nga Gjykata e Apelit, qëndrimi juridik dhe faktit i së cilës, lidhur me këto çështje specifike, ende mbetet i paqartë dhe i pashtjelluar”.
Parashtruesi i kërkesës pretendon se arsyetimi i Gjykatës së Apelit është juridikisht i paqëndrueshëm, për arsye se sipas tij paragrafi 1 i nenit 450 të KPPRK-së përcakton “ natyrën dhe llojin e shpenzimeve të procedurës, por jo momentin e përcaktimit të tyre.” Në lidhje me këtë, parashtruesi i kërkesës thekson se bazuar në po të njëjtën dispozitë përcaktohet qartë se “shpenzimet e procedurës penale janë shpenzime të bëra gjatë procedurës penale dhe shpenzimet e shkaktuara lidhur me të, të cilat përcaktohen në fund të procedurës penale [...]”.
Parashtruesi i kërkesës në vijim pretendon se si rezultat i mosprezencës së tij në seancën e 14 shtatorit 2023, ku ishte caktuar mbajtja e seancës së 18 tetorit 2023, ai nuk ishte konsultuar në lidhje me mbajtjen e kësaj seance. Pamundësinë e pjesëmarrjes së tij në seancë të 18 tetorit 2023, parashtruesi i kërkesës e arsyeton me faktin se ishte prezent në seancë tjetër, në një gjykatë tjetër, të paracaktuar më herët. Parashtruesi i kërkesës, në vijim të kësaj autorizimin e avokates zëvendësuese për të marrë pjesë në seancën e 18 tetorit 2023, e arsyeton me qëllimin konstruktiv për të mos zvarritur procedurën gjyqësore ndaj klientit të tij F.M dhe faktit se ky i fundit nuk kishte refuzuar mbrojtjen e parashtrueses së kërkesës në rastin KI110/23, në cilësinë e avokates zëvendësuese më 14 shtator 2023.
Parashtruesi i kërkesës pretendon se: “Propozimi i mbrojtësit nuk është i detyrueshëm për Gjykatën dhe që në fund është trupi gjykues ai që vendos për ta aprovuar, apo refuzuar propozimin e mbrojtjes, si dhe veçanërisht marrë parasysh faktin se dëshmitari [...]” ishte propozuar nga Prokuroria Speciale, Gjykata nuk kishte asnjë pengesë objektive për ta refuzuar propozimin për shtyrje të seancës, si dhe për të lejuar së paku marrjen e drejtpërdrejtë në pyetje të dëshmitarit nga ana e Prokurorisë Speciale.
Parashtruesi i kërkesës pretendon se konstatimi i Gjykatës Themelore, i mbështetur në tërësi nga Gjykata e Apelit “se kinse janë bërë shpenzime të tjera paushallë, duke lëshuar urdhëresa për stacionet policore për sjellje me forcë të dëshmitarëve dhe urdhëresa për dorëzimin e thirrjeve të dëshmitarëve që do të dëgjoheshin gjatë seancës së datës 18.10.2022, mbi bazën e të cilës Gjykata ka kalkuluar paushallin gjyqësor në lartësi prej 100 euro, duke na detyruar që ta paguajmë të njëjtin në mënyrë solidare, është tërësisht e paqëndrueshme, sepse këto veprime procedurale janë ndërmarrë përpara datës 18.10.2022, kanë ardhur si pasojë e mosbindjes dhe mungesës së paarsyetuar të dëshmitarëve [....] dhe asesi nuk janë rezultat i dështimit të mbajtjes së seancës së datës 18.10.2022”.
(ii) Pretendimet për shkeljen e nenit 49 të Kushtetutës
Parashtruesi i kërkesës pretendon gjithashtu se: “Në rastin konkret, marrë parasysh se ky është rigjykimi i tretë në këtë çështje penale, duhet të ishte vetë Gjykata ajo që duhet të kujdeset sipas detyrës zyrtare për kërkesat e të akuzuarit, me qëllim të sigurimit të një mbrojte efikase dhe substanciale, nga avokati sipas përzgjedhjes së tij të lirë.”
(iii) Pretendimet për shkeljen e neneve 32 dhe 54 të Kushtetutës
Parashtruesi i kërkesës pretendimin për shkelje të nenit 32 dhe nenit 54 e ndërlidhë me mosadresimin e pretendimeve të tij thelbësore, të ngritura në ankesën e tij para Gjykatës së Apelit.
Parashtruesi thekson gjithashtu se “nëse parashtruesi i mjetit juridik nuk merr përgjigje specifike lidhur me pretendimet e tij me natyrë kushtetuese, i cenohet jo vetëm e drejta e aksesit, në kuptim të nenit 32 të Kushtetutës së Kosovës, por edhe drejta e ankimit në kuptimin substancial”.
Parashtruesi i kërkesës në fund përmbledh se si rezultat i cenimit të parimit për vendim të arsyetuar ligjor atij i është cenuar e drejta për mjete ligjore dhe e drejta e të akuzuarit për t’u mbrojtur nga përfaqësuesi ligjor sipas zgjedhjes së tij të lirë dhe “pavarësinë e profesionit te avokatisë, si kategori kushtetuese, e rregulluar me nenin 111 të Kushtetutës së Republikës se Kosovës.”
Dispozita relevante Kushtetuese dhe Ligjore
Kushtetuta e Republikës së Kosovës
Neni 30
[Të Drejat e të Akuzuarit]
Çdokush që akuzohet për vepër penale, gëzon të drejtat minimale në vijim:
[…]
(5) të ketë ndihmën e një mbrojtësi që e zgjedh, të komunikojë lirisht me të dhe, nëse nuk ka mjete të mjaftueshme, t’i sigurohet mbrojtja falas;
[…]
Neni 31
[E Drejta për Gjykim të Drejtë dhe të Paanshëm]
“1. Çdokujt i garantohet mbrojtje e barabartë e të drejtave në procedurë para gjykatave, organeve të tjera shtetërore dhe bartësve të kompetencave publike.
2. Çdokush gëzon të drejtën për shqyrtim publik të drejtë dhe të paanshëm lidhur me vendimet për të drejtat dhe obligimet ose për cilëndo akuzë penale që ngrihet kundër saj/tij brenda një afati të arsyeshëm, nga një gjykatë e pavarur dhe e paanshme, e themeluar me ligj.”
[...]
Neni 32
[E Drejta për Mjete Juridike]
Secili person ka të drejtë të përdorë mjetet juridike kundër vendimeve gjyqësore dhe administrative të cilat cenojnë të drejtat ose interesat e saj/tij në mënyrën e përcaktuar me ligj.
Neni 54
[Mbrojtja Gjyqësore e të Drejtave]
“Çdokush gëzon të drejtën e mbrojtjes gjyqësore në rast të shkeljes ose mohimit të ndonjë të drejte të garantuar me këtë Kushtetutë ose me ligj, si dhe të drejtën në mjete efektive ligjore nëse konstatohet se një e drejtë e tillë është shkelur.”
Neni 49
[E Drejta e Punës dhe Ushtrimit të Profesionit]
1. E drejta e punës garantohet.
2. Secili person është i lirë të zgjedhë profesionin dhe vendin e punës.
Neni 111
[Avokatura]
1. Avokatura është profesion i pavarur, e cila ofron shërbime sikur është e rregulluar me ligj.
2. Mënyra e fitimit të së drejtës për të ushtruar profesionin e avokatit, si dhe marrja e kësaj të drejte, rregullohen me ligj.
Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut
Neni 6
(E drejta për një proces të rregullt)
“1.Çdo person ka të drejtë që çështja e tij të dëgjohet drejtësisht, publikisht dhe brenda një afati të arsyeshëm nga një gjykatë e pavarur dhe e paanshme, e krijuar me ligj, e cila do të vendosë si për mosmarrëveshjet në lidhje me të drejtat dhe detyrimet e tij të natyrës civile, ashtu edhe për bazueshmërinë e çdo akuze penale në ngarkim të tij. Vendimi duhet të jepet publikisht, por prania në sallën e gjykatës mund t’i ndalohet shtypit dhe publikut gjatë tërë procesit ose gjatë një pjese të tij, në interes të moralit, të rendit publik ose sigurisë kombëtare në një shoqëri demokratike, kur kjo kërkohet nga interesat e të miturve ose mbrojtja e jetës private të palëve në proces ose në shkallën që çmohet tepër e nevojshme nga gjykata, kur në rrethana të veçanta publiciteti do të dëmtonte interesat e drejtësisë.”
[...]
3. Çdo i akuzuar për një vepër penale ka të drejtat minimale të mëposhtme:
[...]
c. të mbrohet vetë ose të ndihmohet nga një mbrojtës i zgjedhur prej tij, ose në qoftë se ai nuk ka mjete të mjaftueshme për të shpërblyer mbrojtësin, t’i mundësohet ndihma ligjore falas kur këtë e kërkojnë interesat e drejtësisë;
[...]
Neni 13
(E drejta për zgjidhje efektive)
“Çdokush, të cilit i janë shkelur të drejtat dhe liritë e përcaktuara në këtë Konventë, ka të drejtën e një zgjidhjeje efektive para një organi kombëtar, pavarësisht se shkelja është kryer nga persona që veprojnë në përmbushje të funksioneve të tyre zyrtare.”
Kodi Nr. 04/L-123 i Procedurës Penale të Republikës së Kosovës
Neni 450
Lloji i shpenzimeve të procedurës penale
1. Shpenzimet e procedurës penale janë shpenzime të bëra gjatë procedurës penale dhe shpenzimet e shkaktuara lidhur me të.
2. Shpenzimet e procedurës penale përfshijnë:
2.1. shpenzimet për dëshmitarë, ekspertë, përkthyes, specialistë, stenografim, regjistrime teknike dhe për këqyrjen e vendit;
2.2. shpenzimet e transportit të të pandehurit;
2.3. shpenzimet për shoqërimin e të pandehurit apo të personit të paraburgosur;
2.4. shpenzimet e transportit dhe të udhëtimit të personave zyrtarë;
2.5. shpenzimet e mjekimit të të pandehurit gjatë kohës sa gjendet në paraburgim ose në institucionin shëndetësor në bazë të vendimit të gjykatës, si dhe shpenzimet e lindjes së fëmijës;
2.6. shpenzimet paushalle;
2.7. shpërblimet dhe shpenzimet e nevojshme të mbrojtësit; dhe
2.8. shpenzimet e nevojshme për të dëmtuarin dhe përfaqësuesin e tij ligjor, si dhe kompenzimet dhe shpenzimet e nevojshme të përfaqësuesit të autorizuar.
Neni 452
Pagimi i shpenzimeve sipas fajit të personit që i ka shkaktuar
1. I pandehuri, i dëmtuari, mbrojtësi, përfaqësuesi ligjor, përfaqësuesi i autorizuar, dëshmitari, eksperti, përkthyesi dhe specialisti, pavarësisht nga rezultati i procedurës penale, paguajnë shpenzimet e shoqërimit të tyre forcërisht, të shtyrjes së një veprimi hetimor, shpenzimet tjera të procedurës të shkaktuara me fajin e tyre, si dhe pjesën përkatëse të shumës paushalle.
2. Për shpenzimet nga paragrafi 1. i këtij neni merret aktvendim i posaçëm, përveç kur për shpenzimet që i paguan i pandehuri vendoset me vendim për çështjen kryesore.
LIGJI Nr. 04/L-193 PËR AVOKATINË
Neni 20
Zëvendësimi i avokatit
1. Avokatin mund ta zëvendësojë praktikanti i punësuar në zyrën e tij ose ndonjë avokat tjetër në pajtim me këtë ligj.
Vlerësimi i pranueshmërisë së kërkesës
Gjykata së pari vlerëson nëse parashtruesi i kërkesës i ka përmbushur kriteret e pranueshmërisë, të përcaktuara në Kushtetutë dhe të parashikuara më tej në Ligj dhe në Rregullore të punës.
Në këtë drejtim, Gjykata i referohet paragrafëve 1 dhe 7 të nenit 113 [Juridiksioni dhe Palët e Autorizuara] të Kushtetutës, në lidhje me paragrafin 4 të nenit 21 [Parimet e Përgjithshme] të Kushtetutës, që përcaktojnë:
Neni 113
[Juridiksioni dhe Palët e Autorizuara]
“1. Gjykata Kushtetuese vendos vetëm për rastet e ngritura para gjykatës në mënyrë ligjore nga pala e autorizuar.
[...]
7. Individët janë të autorizuar të ngrenë shkeljet nga autoritetet publike të të drejtave dhe lirive të tyre individuale, të garantuara me Kushtetutë, mirëpo vetëm pasi të kenë shteruar të gjitha mjetet juridike të përcaktuara me ligj.”
[...]
Gjykata në vazhdim shqyrton nëse parashtruesi i kërkesës i ka përmbushur kriteret e pranueshmërisë, siç përcaktohen më tutje në Ligj, përkatësisht me nenet 47, 48 dhe 49 të Ligjit, që përcaktojnë:
Neni 47
[Kërkesa individuale]
“1. Çdo individ ka të drejtë të kërkojë nga Gjykata Kushtetuese mbrojtje juridike në rast se pretendon se të drejtat dhe liritë e tija individuale të garantuara me Kushtetutë janë shkelur nga ndonjë autoritet publik.
2. Individi mund ta ngritë kërkesën në fjalë vetëm pasi që të ketë shteruar të gjitha mjetet juridike të përcaktuara me ligj.”
Neni 48
[Saktësimi i kërkesës]
“Parashtruesi i kërkesës ka për detyrë që në kërkesën e tij të qartësoj saktësisht se cilat të drejta dhe liri pretendon se i janë cenuar dhe cili është akti konkret i autoritetit publik të cilin parashtruesi dëshiron ta kontestoj.”
Neni 49
[Afatet]
“Kërkesa parashtrohet brenda afatit prej katër (4) muajve. Afati fillon të ecë që nga dita kur parashtruesit i është dorëzuar vendimi gjyqësor. Në të gjitha rastet e tjera, afati fillon të ecë në ditën kur vendimi ose akti është shpallur publikisht...”.
Përkitazi me përmbushjen e kritereve të lartcekura, Gjykata vlerëson se parashtruesit e kërkesës janë palë e autorizuar, në kuptim të nenit 113.7 të Kushtetutës; kontestojnë kushtetutshmërinë e një akti të një autoriteti publik, përkatësisht Aktvendimin [PN.S.nr.57/2022] e 6 dhjetorit 2022, të Gjykatës së Apelit, pasi i kanë shteruar të gjitha mjetet juridike në dispozicion, sipas nenit 113.7 të Kushtetutës dhe nenit 47.2 të Ligjit; i kanë specifikuar të drejtat e garantuara me Kushtetutë, të cilat pretendojnë se i janë shkelur, në pajtim me kërkesat e nenit 48 të Ligjit; dhe kërkesën e kanë parashtruar brenda afatit ligjor prej 4 (katër) muajve, siç parasheh neni 49 i Ligjit.
Përveç kësaj, Gjykata shqyrton nëse parashtruesit e kërkesës i kanë përmbushur kriteret e pranueshmërisë të përcaktuara në paragrafin (2) të rregullit 34 [Kriteret e pranueshmërisë] të Rregullores së punës. Paragrafi 2 i rregullit 34 të Rregullores së punës përcakton kriteret në bazë të së cilave Gjykata mund të shqyrtojë kërkesën, duke përfshirë kriterin që kërkesa të mos jetë qartazi e pabazuar. Specifikisht, paragrafi 2 i rregullit 34 të Rregullores së punës përcakton që:
Rregulli 34
[Kriteret e pranueshmërisë]
(2) Gjykata mund ta konsiderojë kërkesën të papranueshme nëse kërkesa është qartazi e pabazuar, kur parashtruesi/ja nuk dëshmon dhe nuk mbështetë në mënyrë të mjaftueshme pretendimin e tij/saj.
Bazuar në praktikën gjyqësore të GJEDNJ-së por edhe të Gjykatës, një kërkesë mund të shpallet e papranueshme si “qartazi e pabazuar” në tërësinë e saj ose vetëm përkitazi me ndonjë pretendim specifik që një kërkesë mund të ngërthejë. Në këtë drejtim, është më e saktë t’iu referohet të njëjtave si “pretendime qartazi të pabazuara”. Këto të fundit, bazuar në praktikën gjyqësore të GJEDNJ-së, mund të kategorizohen në katër grupe të veçanta: (i) pretendime që kualifikohen si pretendime “të shkallës së katërt”; (ii) pretendime që kategorizohen me një “mungesë të dukshme ose evidente të shkeljes”; (iii) pretendime “të pambështetura apo të paarsyetuara”; dhe në fund, (iv) pretendime “konfuze dhe të paqarta”. Këtë koncept të papranueshmërisë mbi bazën e një kërkese të vlerësuar si “qartazi të pabazuar”, dhe specifikat e katër kategorive të lartcekura të pretendimeve të kualifikuara si “qartazi të pabazuara” të zhvilluara përmes praktikës gjyqësore të GJEDNJ-së, Gjykata i ka përvetësuar edhe në praktikën e saj gjyqësore përfshirë por duke mos u kufizuar në rastet KI40/20, parashtrues Sadik Gashi, Aktvendim për Papranueshmëri, i 20 janarit 2021; KI163/18, parashtrues Kujtim Lleshi, Aktvendim për Papranueshmëri, i 24 qershorit 2020; KI21/21, parashtrues, Asllan Meka, Aktvendim për Papranueshmëri, i 28 prillit 2021, KI107/21, parashtrues Ramiz Hoti, Aktvendim për Papranueshmëri, i 21 tetorit 2021).
Në kontekst të vlerësimit të pranueshmërisë së kërkesës, përkatësisht, në vlerësimin nëse e njëjta është qartazi e pabazuar në baza kushtetuese, Gjykata, fillimisht do të rikujtojë esencën e rastit që ngërthen kjo kërkesë dhe pretendimet përkatëse të parashtruesve të kërkesës, në vlerësimin e të cilave, Gjykata do të aplikojë standardet e praktikës gjyqësore të GJEDNJ-së në harmoni me të cilën, në bazë të nenit 53 [Interpretimi i Dispozitave për të Drejtat e Njeriut] të Kushtetutës, ajo është e detyruar të interpretojë të drejtat dhe liritë themelore të garantuara me Kushtetutë.
Në këtë aspekt, dhe fillimisht, Gjykata rikujton që rrethanat e rastit konkret ndërlidhen me vendimin e Gjykatës Themelore për obligimin e pagesës së shpenzimeve procedurale nga ana e dy parashtruesve të kërkesës si rezultat i shtyrjes së seancës së shqyrtimit gjyqësor, të 18 tetorit 2022 në kuadër të procedurës penale. Parashtruesi i kërkesës në rastin KI111/23, në cilësinë e mbrojtësit të akuzuarit F.M në procedurë penale, për shkak të pamundësisë së pjesëmarrjes së tij në seancën e caktuar më 18 tetor 2022 kishte autorizuar parashtruesen e kërkesës në rastin KI110/23 për të marrë pjesë në këtë seancës si avokate zëvendësuese. Megjithatë, gjatë seancës së shqyrtimit gjyqësor, i akuzuari F.M kishte refuzuar mbrojtjen nga ana e parashtrueses së kërkesës në rastin KI110/23, si avokate zëvendësuese, duke theksuar se në këtë seancë dhe për marrjen në pyetje të dy dëshmitarëve të ftuar në këtë seancë kërkonte mbrojtjen nga ana e avokati të tij, parashtruesit të kërkesës në rastin KI111/23. Si rezultat i kërkesës së të akuzuarit F.M., parashtruesja e kërkesës në rastin KI110/23 kërkoi shtyrjen e seancës së shqyrtimit gjyqësor për një datë tjetër dhe për pasojë e njëjta me vendim të trupit gjykues ishte shtyrë për të mbajtur me një datë tjetër. Në vijim të kësaj, Gjykata Themelore përmes Aktvendimit [PKR.nr.193/18] të 7 nëntorit 2022 vendosi që parashtruesit e kërkesës në mënyrë solidare t’i paguajnë shpenzimet e procedurës të shkaktuara si rezultat i shtyrjes së seancës së 18 tetorit 2022. Kundër këtij Aktvendimi të Gjykatës Themelore, të dy parashtruesit e kërkesës veç e veç parashtruan ankesa në Gjykatën e Apelit, dhe kjo e fundit përmes Aktvendimit [PN.S.nr.57/2022] të 6 dhjetorit 2022 refuzoi si të pabazuara ankesat e parashtruesve të kërkesës.
Gjykata fillimisht vë në pah, se objekt i vlerësimit të kërkesës janë dy (2) Aktvendimet e gjykatave të rregullta që ndërlidhen vetëm me obligimin e pagesës së shpenzimeve procedurale në mënyrë solidare nga ana e parashtruesve të kërkesës, në cilësi të mbrojtësit të të akuzuarit F.M. dhe avokates zëvendësuese, respektivisht, si rezultat i shtyrjes së seancës së shqyrtimit gjyqësor të 18 tetorit 2022.
Në vijim, Gjykata rikujton se parashtruesit e kërkesës, në thelb pretendojnë shkelje të së drejtës së tyre për gjykim të drejtë dhe të paanshëm si rezultat i mosarsyetimit të vendimit gjyqësor dhe mosadresimit të pretendimeve të tyre, të ngritura në ankesën e tyre para Gjykatës së Apelit. Si rezultat i mosarsyetimit të vendimit gjyqësor të njëjtit pretendojnë edhe shkelje të të drejtave të tyre, të garantuara me nenet 32 dhe 54 të Kushtetutës.
Së dyti, parashtruesit e kërkesës, po ashtu pretendojnë se si rezultat i Aktvendimit të kontestuar të Gjykatës së Apelit atyre i është cenuar e drejta për ushtrimin e profesionit të avokatit, duke e ndërlidhur këtë pretendim me shkelje të nenit 49 dhe nenit 111 të Kushtetutës.
Në lidhje me pretendimin për arsyetim të vendimit gjyqësor
Gjykata fillimisht vë në dukje se parashtruesit e kërkesës në kuptim të pretendimeve të tyre për mungesë të arsyetimit të vendimit të Gjykatës së Apelit pretendojnë shkelje të neneve 32 dhe 54 të Kushtetutës. Megjithatë, Gjykata pretendimin e tyre për cenim të së drejtës për vendim të arysetuar gjyqësor do ta shyqrtojë në kuptim të së drejtës së tyre për gjykim të drejtë dhe të paanshëm, të garantuar me nenin 31 të Kushtetutës, në ndërlidhje me nenin 6 të KEDNJ-së, përmes së cilave përfshihet edhe detyrimi për vendim të arsyetuar gjyqësor.
Në parim, Gjykata rithekson se garancitë e mishëruara në nenin 31 të Kushtetutës dhe nenin 6 të KEDNJ-së përfshijnë detyrimin që gjykatat të japin arsye të mjaftueshme për vendimet e tyre (shih, rastin e GJEDNJ-së, H. kundër Belgjikës, Aktgjykimi i 30 nëntorit 1987, paragrafi 53; si dhe shih rastin e Gjykatës KI230/19, me parashtrues Albert Rakipi, të cituar më lart, paragrafi 139 dhe rastin KI87/18, me parashtrues IF Skadiforsikring, të cituar më lart, paragrafi 44).
Gjykata po ashtu thekson se bazuar në praktikën e saj gjyqësore, gjatë vlerësimit të parimit i cili i referohet administrimit të duhur të drejtësisë, vendimet e gjykatave duhet të përmbajnë arsyetimin në të cilat ato bazohen. Shkalla në të cilën zbatohet detyrimi për të dhënë arsye mund të ndryshojë varësisht nga natyra e vendimit dhe duhet të përcaktohet në dritën e rrethanave të rastit konkret. Janë argumentet thelbësore të parashtruesve të kërkesës që duhet të adresohen dhe arsyet e dhëna duhet të jenë të bazuara në ligjin e aplikueshëm (shih në mënyrë të ngjashme rastet e GJEDNJ-së Garcia Ruiz kundër Spanjës, i cituar më lart, paragrafi 29; Hiro Balani kundër Spanjës, i cituar më lart, paragrafi 27; dhe Higgins dhe të tjerët kundër Francës, i cituar më lart,paragrafi 42, shih, po ashtu, rastin e Gjykatës KI97/16, me parashtrues IKK Classic, i cituar më lart, paragrafi 48; dhe rastin KI87/18, me parashtrues IF Skadeforsikring, të cituar më lart, paragrafi 48). Duke mos kërkuar një përgjigje të detajuar për secilën ankesë të ngritur nga parashtruesi i kërkesës, ky obligim nënkupton që palët në procedurë gjyqësore mund të presin që të pranojnë një përgjigje specifike dhe eksplicite ndaj pretendimeve të tyre që janë vendimtare për rezultatin e procedurës së zhvilluar (shih rastin Moreira Ferreira kundër Portugalisë, Aktgjykim i 5 korrikut 2011, paragrafi 84 dhe të gjitha referencat e përdorura aty; si dhe rastet e Gjykatës KI230/19, parashtrues Albert Rakipi, Aktgjykim i 9 dhjetorit 2020, paragrafi 137, KI107/21, me parashtrues Ramiz Hoti, Aktvendim për papranueshmëri, i 22 tetorit 2021, paragrafët 69).
Gjykata fillimisht vë në pah se bazuar në Aktvendimin e Gjykatës Themelore, parashtruesit e kërkesës ishin obliguar që në mënyrë solidare ti paguajnë shpenzimet e procedurës si rezultati i shtyrjes së seancës së 18 tetorit 2022, përkatësisht të paguajnë shpenzimet e mbrojtësit të akuzuarit tjetër në procedurë, i caktuar sipas detyrës zyrtare “si dhe shpenzimet e paushallit gjyqësor në shumën prej 100 euro, të gjitha këto në afat prej 15 ditëve nga dita e plotfuqishmërisë së këtij aktvendimi, nën kërcënim të përmbarimit me dhunë.” Gjykata rikujton, se këtë Aktvendim, Gjykata Themelore e kishte bazuar në nenin 452 (Pagimi i shpenzimeve sipas fajit të personit që i ka shkaktuar) të KPPRK-së, pasi kishte konstatuar që seanca ishte shtyer si rezultat i moskoordinimit të dy parashtruesve të kërkesës me të akuzuarin F.M. i cili gjatë seancës së 18 tetorit 2022 kishte kërkuar që të përfaqësohej nga avokati i tij i zgjedhur, parashtruesin e kërkesës në rastin KI111/23.
Parashtruesit e kërkesës, pretendojnë se Gjykata e Apelit nuk kishte adresuar pretendimet e tyre të ngritura në ankesën e tyre para kësaj gjykate. Në lidhje me këtë, Gjykata rikujton se të dy parashtruesit e kërkesës, në ankesat e tyre respektive, në thelb kishin pretenduar se: (i) Aktvendimi i Gjykatës Themelore është “ligjërisht i palejuar” për arsye se i njëjti është i parakohshëm dhe një vendim i tillë për shpenzimet e procedurës penale, pavarësisht që është i natyrës së posaçme, mund të merret vetëm pas përfundimit të procedurës penale”; (ii) Gjykata Themelore nuk e kishte konsultuar paraprakisht parashtruesin e kërkesës në rastin KI111/23 për mbajtjen e seancës së 18 tetorit 2022, në të cilën seancë ai nuk mund të merrte pjesë për shkak të pjesëmarrjes së tij në një seancë tjetër gjyqësore në po të njëjtën ditë, të paracaktuar më herët. Në këtë kuptim, Gjykata po ashtu vë në pah edhe pretendimin e parashtruesit të kërkesës në rastin KI111/23, i cili në ankesën e tij kishte specifikuar se sipas dispozitave ligjore, nuk kërkohet marrja e pëlqimit nga klienti në rastet e zëvendësimit, dhe trupi gjykues ka mundur të mos e miratojë propozimin për shtyrjen e seancës por të vazhdojë me mbajtjen e seancës gjyqësore përkundër kundërshtimit nga i akuzuari F.M. dhe me marrjen në pyetje të dëshmitarëve nga ana e Prokurorisë Speciale, përderisa parashtruesja e kërkesës në rastin KI111/23 në anën tjetër në ankesën e saj para Gjykatës së Apelit kishte specifikuar se “ duke qenë se kërkesa e klientit ishte imperative që ta mbroje vetëm [parashtruesi i kërkesës në rastin KI111/23], kam kërkuar shtyrjen e seancës për një datë tjetër, duke qenë se është në kundërshtim me Kodin e Etikës Profesionale të Avokatit, që të veprohet në kundërshtim me vullnetin e klientit.” Sipas kësaj të fundit e drejta e të akuzuarit për të pasur mbrojtës sipas përzgjedhjes se tij është e garantuar edhe me nenin 30 të Kushtetutës.
Në vijim, Gjykata po ashtu i referohet edhe Aktvendimit të Gjykatës së Apelit e cila bazuar në vërtetimin e gjendjes faktike nga ana e Gjykatës Themelore kishte konstatuar se (i) dy parashtruesit e kërkesës më 14 shtator 2023 ishin njoftuar për mbajtjen e seancës së 18 tetorit 2023, dhe si rezultati i mos-koordinimit në mes tyre në cilësinë e mbrojtësve me të akuzuarin F.M., këtij të fundit nuk i ishte ofruar “mbrojtje efektive” dhe (ii) në përgjigje të pretendimit specifik të parashtruesit të kërkesës në rastin KI111/23 se shpenzimet e procedurës duhet të merren vetëm pas përfundimit të procedurës penale konstatoi se ky pretendim është i paqëndrueshëm për arsye se pas përfundimit të procedurës penale shpenzimet përcaktohen për palët në procedurë.
Bazuar në praktikën gjyqësore të GJEDNJ-së, Gjykata po ashtu vë në pah se nga gjykatat kërkohet që të shqyrtojnë dhe japin një përgjigje specifike dhe të qartë në lidhje me (i) pretendimet dhe argumentet thelbësore të palës (shih, rastet e GJEDNJ-së, Buzescu kundër Rumanisë, cituar më lart, paragrafi 67; dhe Donadze kundër Gjeorgjisë, Aktgjykim i 3 marsit 2006, paragrafi 35); (ii) pretendimet dhe argumentet që janë vendimtare për rezultatin e procedurës (shih, rastet e GJEDNJ-së: Ruiz Torija kundër Spanjës, Aktgjykim i 9 dhjetorit 1994, paragrafi 30; dhe Hiro Balani kundër Spanjës, i cituar më lart, paragrafi 28); dhe (iii) pretendimet në lidhje me të drejtat dhe liritë e garantuara me KEDNJ dhe Protokollet e saj (shih rastin e Gjykatës, KI40/21, parashtrues Sadik Gashi, i cituar më lart, paragrafi 50).
Në këtë kontekst, Gjykata po ashtu rikujton se në rastet kur një gjykatë, e cila vërteton vendimin e marrë nga një gjykatë e shkallës më të ulët – obligimi i saj për të arsyetuar vendimmarrjen dallon nga rastet kur një gjykatë ndryshon vendimmarrjen e gjykatës më të ulët. Në rastin konkret, Gjykata e Apelit nuk ka ndryshuar vendimin e Gjykatës Themelore, përmes të cilit parashtruesit e kërkesës u obliguan që të paguajnë shpenzimet procedurale si rezultat i shtyrjes së seancës gjyqësore të 18 tetorit 2022 (shih në mënyrë të ngjashme, rastin e Gjykatës KI194/18, me parashtrues Kadri Muriqi dhe Zenun Muriqi, Aktvendim për papranueshmëri, i 5 shkurtit 2020, paragrafi 106).
Në këtë aspekt, Gjykata konsideron se, ndonëse Gjykata e Apelit mund të mos jetë përgjigjur në secilën pikë të mundshme të ngritur nga parashtruesit e kërkesës në ankesat e tyre, ajo i ka adresuar argumentet thelbësore që ndërlidhen me zbatimin e së drejtës procedurale dhe vërtetimin e gjendjes faktike (shih, mutatis mutandis, rastet e GJEDNJ-së: Van de Hurk kundër Holandës, paragrafi 61; Buzescu kundër Rumanisë, cituar më lart, paragrafi 63; dhe Pronina kundër Ukrainës, i cituar më lart, paragrafi 25, shih rastin e Gjykatës KI194/18, parashtrues Kadri Muriqi dhe Zenun Muriqi, Aktvendim për papranueshmëri, i 5 shkurtit 2020, paragrafi 107).
Gjykata, duke u bazuar në sqarimet si më sipër, dhe në mënyrë specifike duke marrë parasysh pretendimet e ngritura nga parashtruesit e kërkesës dhe faktet e paraqitura nga ata, dhe gjithashtu arsyetimin e gjykatave të rregullta e të shtjelluara më lart, konsideron se Aktvendimi i kontestuar i Gjykatës së Apelit nuk karakterizohet me mungesë të vendimit të arsyetuar gjyqësor. Rrjedhimisht, pretendimi i parashtruesve të kërkesës përkitazi me mungesën e vendimit të arsyetuar gjyqësor në kuptim të nenit 31 të Kushtetutës, në lidhje me nenin 6 të KEDNJ-së është qartazi i pabazuar në baza kushtetuese në “mungesë të dukshme ose evidente të shkeljes” ashtu siç përcaktohet me rregullin 34 (2) të Rregullores së punës.
Gjykata në vijim, dhe në kuptim të pretendimit të parashtruesit të kërkesës për shkelje të neneve 32 dhe 54 të Kushtetutës, si rezultat i mosarsyetimit të vendimit gjyqësor, thekson se një pretendim i tillë është po ashtu qartazi i pabazuar dhe i pambështetur për arsye se në kuptim të neneve 32 dhe 54 të Kushtetutës, atyre i është dhënë mundësia për parashtrimin e mjeteve ligjore, përkatësisht paraqitjes së ankesës në Gjykatën e Apelit ashtu siç parashihet me dispozitat ligjore në fuqi. Përderisa parashtruesja e kërkesës në rastin KI110/23 nuk kishte ofruar arsyetim se si janë shkelur të drejtat e saja të garantuara me nenet 32 dhe 54 të Kushtetutës.
Në lidhje me pretendimin për cenim të ushtrimit të profesionit të avokatit
Parashtruesja e kërkesës në rastin KI111/23 pretendon se Aktvendimi i kontestuar i Gjykatës së Apelit: “[...] reflekton një qasje dhe logjikë ndëshkuese të paprecedent, që njëkohësisht cenojnë jo vetëm pavarësinë e avokatisë, por edhe substancën e të drejtës kushtetuese për mbrojtje efikase dhe përmbajtjesore, që i garantohet çdo të pandehuri, konform nenit 31 të Kushtetutës së Republikës së Kosovës dhe nenit 6.3 të KEDNJ-së.” Sipas saj, “ gjykatat e rregullta, vullnetin dhe të drejtën e klientit për të proceduar me mbrojtës sipas zgjedhjes së tij e konsiderojnë/cilësojnë si faj të mbrojtësit, duke penalizuar këtë të fundit me kompensimin e shpenzimeve të procedurës penale”.
Ndërsa, parashtruesi i kërkesës në rastin KI110/23 specifikon se: “Në rastin konkret, marrë parasysh se ky është rigjykimi i tretë në këtë çështje penale, duhet të ishte vetë Gjykata ajo që duhet të kujdeset sipas detyrës zyrtare për kërkesat e të akuzuarit, me qëllim të sigurimit të një mbrojte efikase dhe substanciale, nga avokati sipas përzgjedhjes së tij të lirë.”
Këtë pretendim, parashtruesit e kërkesës e ndërlidhin edhe me të drejtën e tyre të garantuar me nenin 49 të Kushtetutës, në lidhje me nenin 111 [Avokatura] të Kushtetutës.
Në lidhje me këtë të fundit, Gjykata vë në dukje se neni 111 i Kushtetutës, pjesë e Kapitullit VII [Sistemi i Drejtësisë] të Kushtetutës, i cili përcakton që:
“1. Avokatura është profesion i pavarur, e cila ofron shërbime sikur është e rregulluar me ligj.
2. Mënyra e fitimit të së drejtës për të ushtruar profesionin e avokatit, si dhe marrja e kësaj të drejte, rregullohen me ligj”.
Në vijim të kësaj, Gjykata vë në pah se bazuar në nenin 113, paragrafin 7 të Kushtetutës, individët kanë të drejtë që të kontestojnë vendimet autoriteteve publike për shkelje të të drejtave dhe lirive të tyre të garantuara me Kushtetutë, përkatësisht të drejtave të tyre të garantuara me Kapitullin II.
Në vijim, të pretendimeve të lartcekura të parashtruesve të kërkesës, Gjykata bazuar në shkresat e lëndës, rikujton se seanca e 18 tetorit 2022, ishte shtyrë si rezultat i kërkesës specifike të akuzuarit F.M që në këtë seancë të përfaqësohej nga avokati i tij i përzgjedhur, duke refuzuar përfaqësimin nga ana e parashtrueses së kërkesës në rastin KI110/23, në cilësinë e avokates zëvendësuese. Thënë këtë, Gjykata vë në pah se të drejtat e të pandehurve në procedurë penale për t’u përfaqësuar nga përfaqësues apo mbrojtës sipas zgjedhjes së tyre janë të garantuara me nenin 30 të Kushtetutës, dhe nenin 6 të KEDNJ-së. Në këtë kuptim, Gjykata po ashtu vë në pah se edhe praktika gjyqësore e GJEDNJ-së në mënyrë të vazhdueshme ka afirmuar këtë të drejtë. Në kuptim të pikës c, paragrafit 3 të nenit 6 të KEDNJ-së, GJEDNJ në parim ka theksuar se: “Një person i akuzuar për një vepër penale që nuk dëshiron të mbrojë veten personalisht duhet të jetë në gjendje të ketë qasje në ndihmë juridike sipas zgjedhjes së tij që nga fazat fillestare të procedurës dhe përgjithësisht Standardet ndërkombëtare të të drejtave të njeriut njihet si një mekanizëm për sigurimin e një mbrojtjeje efektive të të akuzuarve” (shih në këtë aspekt rastin e GJEDNJ-së Dvorski kundër Kroacisë [DHM], kërkesa nr. 25703/11, Aktgjykim, i 20 tetorit 2015, paragrafi 78; dhe Martin kundër Estonisë, kërkesa nr. 35985/09, Aktgjykim, i 30 majit 2013, paragrafët 90-93). Për më tepër sipas GJEDNJ-së kjo e drejtë është e aplikueshme në të gjitha fazat e procedurës penale, përfshirë edhe atë të shqyrtimit kryesor (shih rastin Elif Nazan Şeker kundër Turqisë, kërkesa nr. 41954/10, Aktgjykim, i 8 marsit 2022, paragrafi 50).
Thënë këtë, Gjykata marrë për bazë faktin që procedura penale është ende duke u zhvilluar para gjykatave të rregullta nuk mund të paragjykojë çështjet e së drejtës për mbrojtje të të akuzuarit. Kjo për faktin që, objekt i vlerësimit para kësaj Gjykate është vetëm vendimi që ndërlidhet me obligimin e pagesës së shpenzimeve procedurale si rezultat i shtyrjes së një seance bazuar në kërkesën e të akuzuarit F.M. që të mbrohet nga avokati i tij i zgjedhur, dhe si rrjedhojë e një kërkesë të tillë ishte kërkuar dhe aprovuar shtyrja e mbajtjes së seancës. Prandaj, Gjykata vlerëson se kërkesa e të akuzuarit F.M në kuadër të drejtës së tij për zgjedhje të mbrojtësit sipas përzgjedhjes së tij kishte rezultuar në shtyrjen e seancës së shqyrtimit kryesor, përderisa gjykatat e rregullta dështimin e mbajtjes si rezultat i mungesës së bashkërendimit nga ana e parashtruesve të kërkesës paraprak me të akuzuarin ia kishin atribuuar vetëm parashtruesve të kërkesës, në cilësinë e tyre të mbrojtësit të të akuzuarit në këtë procedurë dhe të avokates zëvendësuese, respektivisht.
Sa i përket çështjes së pretendimit që ndërlidhet me cenimin e ushtrimit të profesionit të avokatit, Gjykata rikujton se parashtruesit e kërkesës përmes Aktvendimit të kontestuar ishin detyruar për pagesën e shpenzimeve procedurale si rezultat i konstatimit të gjykatave të rregulla për mungesë të bashkërendimit të tyre me klientin e tyre F.M.. Gjykata vlerëson se Aktvendimi i kontestuar në asnjë mënyrë nuk i ka ndaluar apo kufizuar parashtruesit e kërkesës që të ushtrojnë profesionin e tyre të përfaqësimit të klientit para gjykatës. Thënë këtë, Gjykata vlerëson se Gjykata Themelore, vendimin e saj e kishte bazuar në dispozitat përkatëse të procedurës penale.
Prandaj, Gjykata konsideron se parashtruesit e kërkesës nuk kanë paraqitur fakte që tregojnë se procedurat në gjykatat e rregullta, në ndonjë mënyrë, kanë rezultuar në shkelje të së drejtës së tyre të garantuar me nenin 49 të Kushtetutës. Rrjedhimisht, Gjykata arrin në përfundim se ky pretendim i parashtruesit të kërkesës është qartazi i pabazuar mbi baza kushtetuese në “mungesë të dukshme ose evidente të shkeljes” ashtu siç përcaktohet me rregullin 34 (2) të Rregullores së punës.
Si përmbledhje, Gjykata konsideron se pretendimet e parashtruesve të kërkesës për shkelje të neneve 31, 32, 49 dhe 54 të Kushtetutës konsiderohen si pretendime qartazi të pabazuara në baza kushtetuese, dhe si rrjedhojë kërkesa e tyre duhet të shpallet e papranueshme ashtu siç përcaktohet me rregullin 34 (2) të Rregullores së punës.
PËR KËTO ARSYE
Gjykata Kushtetuese, në pajtim me paragrafin 7 të nenit 113 të Kushtetutës, nenet 20 dhe 47 të Ligjit dhe në pajtim me rregullat 34 (2) dhe 48 (1) (b) të Rregullores së punës, më 23 janar 2024, njëzëri:
VENDOS
TË DEKLAROJË, kërkesat KI110/23 dhe KI111/23 të papranueshme;
T'UA KUMTOJË, këtë Aktvendim palëve;
TË PUBLIKOJË, këtë Aktvendim në Gazetën Zyrtare, në pajtim me paragrafin 4 të nenit 20 të Ligjit;
Ky Aktvendim hyn në fuqi në ditën e shpalljes në Gazetën Zyrtare, në pajtim me paragrafin 5 të nenit 20 të Ligjit.
Gjyqtari raportues Kryetarja e Gjykatës Kushtetuese
Nexhmi Rexhepi Gresa Caka-Nimani
Nora Grajçevci-Mehmeti dhe Besnik Berisha
KI - Kërkesë individuale
Aktvendim për papranueshmëri
Kërkesa është qartazi e pabazuar
Penale