Aktgjykim
Prishtinë, më 15 shkurt 2024
Nr. Ref.: AGJ 2367/24
AKTGJYKIM
në
rastin nr. KI186/22
Parashtrues
Malush, Sejdi, Hysni, Skender, Enver, Sherif, Mehdi, Xhevat, Qemajl dhe Jakup Berisha
Vlerësim i kushtetutshmërisë së
Aktvendimit Rev. nr. 550/2021 të 6 qershorit 2022 të Gjykatës Supreme të Republikës së Kosovës
GJYKATA KUSHTETUESE E REPUBLIKËS SË KOSOVËS
e përbërë nga:
Gresa Caka-Nimani, kryetare
Bajram Ljatifi, zëvendëskryetar
Selvete Gërxhaliu-Krasniqi, gjyqtare
Safet Hoxha, gjyqtar
Radomir Laban, gjyqtar
Remzie Istrefi-Peci, gjyqtare
Nexhmi Rexhepi, gjyqtar dhe
Enver Peci, gjyqtar
Parashtruesi i kërkesës
Kërkesa është parashtruar nga Malush, Sejdi, Hysni, Skender, Enver, Sherif, Mehdi, Xhevat, Qemajl, Jakup Berisha, me vendbanim në Suharekë, (në tekstin e mëtejmë: parashtruesit e kërkesës), të përfaqësuar nga Arbër Krasniqi, avokat në Prishtinë.
Vendimi i kontestuar
Parashtruesit e kërkesës kontestojnë kushtetutshmërinë e Aktvendimit [Rev. nr. 550/2021] të 6 qershorit 2022 të Gjykatës Supreme të Republikës Kosovës (në tekstin e mëtejmë: Gjykata Supreme), në ndërlidhje me Aktgjykimin [Ac. nr. 147/19] e 16 shtatorit 2021 të Gjykatës së Apelit.
Aktvendimi i kontestuar u është dorëzuara parashtruesve të kërkesës më 8 shtator 2022.
Objekti i çështjes
Objekt i çështjes së kërkesës është vlerësimi i kushtetutshmërisë së Aktvendimit të kontestuar të Gjykatës Supreme, nëpërmjet të cilit parashtruesit e kërkesës pretendojnë se u janë shkelur të drejtat dhe liritë themelore të tyre, të garantuara me nenin 31 [E Drejta për Gjykim të Drejtë dhe të Paanshëm] dhe nenin 32 [E Drejta për Mjete Juridike] të Kushtetutës së Republikës së Kosovës (në tekstin e mëtejmë: Kushtetuta).
Baza juridike
Kërkesa bazohet në paragrafët 1 dhe 7 të nenit 113 [Juridiksioni dhe Palët e Autorizuara] të Kushtetutës, në nenet 22 [Procedimi i kërkesës] dhe 47 [Kërkesa individuale] të Ligjit nr. 03/L-121 për Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Kosovës (në tekstin e mëtejmë: Ligji), si dhe në rregullin 25 [Parashtrimi i kërkesave dhe përgjigjeve] të Rregullores së punës së Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Kosovës (në tekstin e mëtejmë: Rregullorja e punës).
Më 7 korrik 2023, Rregullorja e punës së Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Kosovës Nr. 01/2023 u publikua në Gazetën Zyrtare të Republikës së Kosovës dhe hyri në fuqi pesëmbëdhjetë (15) ditë pas publikimit të saj. Rrjedhimisht, gjatë shqyrtimit të kërkesës, Gjykata Kushtetuese e Republikës se Kosovës (në tekstin e mëtejmë: Gjykata) i referohet dispozitave të Rregullores së lartcekur, e cila ka shfuqizuar Rregulloren e punës nr. 01/2018. Lidhur me këtë, konform Rregullit 78 (Dispozitat kalimtare) të Rregullores së punës Nr. 01/2023, përjashtimisht, dispozita të caktuara të Rregullores së punës Nr. 01/2018 do të vazhdojnë të zbatohen në lëndët e regjistruara në Gjykatë, para shfuqizimit të saj, vetëm nëse dhe për aq sa janë më të favorshme për palët.
Procedura në Gjykatën Kushtetuese
Më 30 nëntor 2022, parashtruesit e kërkesës e dorëzuan kërkesën në Gjykatë.
Më 5 dhjetor 2022, Kryetarja e Gjykatës me vendimin [GJR. KI186/22] caktoi gjyqtaren Remzije Istrefi Peci, gjyqtare raportuese dhe me vendimin [KSH.KI186/22] caktoi anëtaret e Kolegjit shqyrtues të përbërë nga gjyqtarët: Gresa Caka Nimani (kryesuese), Bajram Ljatifi dhe Radomir Laban (anëtarë).
Më 9 dhjetor 2022, Gjykata njoftoi parashtruesit e kërkesës për regjistrimin e kërkesës. Në të njëjtën datë, një kopje e kërkesës iu dërgua Gjykatës Supreme, aktvendimi i secilës kontestohet.
Më 12 maj 2023, Gjykata nga Gjykata Themelore në Prishtinë kërkoi informata përkitazi me datën e dorëzimit të Aktvendimit të kontestuar tek parashtruesit e kërkesës.
Më 23 maj 2023, Gjykata Themelore në Prishtinë informoi Gjykatën se parashtruesit e kërkesës, Aktvendimin e kontestuar e kanë pranuar më 8 shtator 2022.
Më 17 janar 2024, Kolegji shqyrtues shqyrtoi raportin e gjyqtares raportues dhe njëzëri i rekomandoi Gjykatës në përbërje të deklarojë të pranueshme. Të njejtë datë Gjykatë pas këshillimit dhe votimit, me shtatë (7) vota për dhe një (1) kundër, konstatoi se në rastin e parashtruesve të kërkesës ka pasur shkelje të nenit 31 të Kushtetutës, në ndërlidhje me paragrafin 1 të nenit 6 të KEDNJ-së.
Përmbledhja e fakteve
Ushtrimi i padisë
Më 1 qershor 2001, siç rezulton nga shkresat e lëndës, paditësi fillestar E.B, kishte parashtruar padi në Gjykatën Komunale në Suharekë kundër Komunës së Suharekës për vërtetim të pronësisë së paluajtshmërisë, gjegjësisht ngastrës kadastrale nr. 797, me kërkesën që të detyrohet e paditura që ngastrën kadastrale t’ia dorëzojë të njëjtit në posedim dhe pronësi, si dhe t’ia lejojë bartjen e të drejtës se pronësisë në librat kadastral në emër të tij.
Në padi, paditësi E.B, theksoi se babai i tij, tani i ndjeri B. Berisha, ka qenë pronar i ligjshëm i paluajtshmërisë, pasi që paluajtshmërinë në fjalë e ka blerë në vitin 1925, dhe se “e paditura në mënyrë të dhunshme dhe të kundërligjshme e ka larguar nga posedimi dhe pronësia ish pronarin, deri sa ai ka qenë në burg në vitin 1946, në at mënyrë që në të njëjtin vit e paditura fillon ndërtimin e objektit hotelier, në një pjesë të patundshmërisë së tij. Gjatë viteve në vazhdim, e paditura në kontinuitet ka ndërtuar objekte përcjellëse të hotelit, deri në vitin 1955, kur përfundimisht e ka ç’ veshur ish pronarin nga prona e tij, e të cilën patundshmëri e paditura e shfrytëzon tani në mënyrë të kundërligjshme”. Tutje, theksohet se shpronësimi i paluajtshmërisë nga ish pronari, është bërë në mënyrë arbitrare dhe pa zbatimin e procedurave të nevojshme ligjore, të parapara për ndërtimin e objekteve me interes të përgjithshëm shoqëror dhe se nuk ka ekzistuar ndonjë vendim i organeve të atëhershme apo dokumentacion tjetër, që do e vërtetonte zbatimin e procedurave të parapara me ligj dhe bazën juridike të shpronësimit të paluajtshmërisë.
Procedura e trashëgimisë
Më 21 nëntor 2001, Gjykata Komunale në Suharekë, me Aktvendimin nr. 112/01, ndërpreu procedurën kontestimore deri në përfundimin e procedurës së trashëgimisë për vëllezërit Beqir, Nezir dhe Sylejman Berisha. Procesi i trashëgimisë, sipas shkresave të lëndës, është rishikuar dhe rregulluar deri në vitin 2009.
Plotësimi i padisë me paditës tjerë
Në një datë të pasaktësuar, paditësi E.B, kishte precizuar padinë, me kërkesë që padisë t’i bashkëngjiteshin si bashkëpaditës, parashtruesit e kërkesës Malush, Muharrem, Qemajl, Sherif, Sejdi, Hysni, Skender dhe Enver Berisha. Parashtruesit e kërkesës i propozuan Gjykatës Komunale që të aprovojë në tërësi padinë dhe të vërtetojë se të njëjtit janë bashkëpronarë, secili në masën ideale të ngastrës kadastrale dhe të detyrohet e paditura Komuna e Suharekës që të gjithave t’ua njohë të drejtën e bashkëpronësisë.
Gjykimi përkitazi me padinë
Më 14 korrik 2004, Gjykata Komunale në Suharekë, me Aktgjykimin C. nr. 202/2003, aprovoi në tërësi padinë e parashtruesve të kërkesës dhe vërtetoi se të njëjtit janë bashkëpronarë të ngastrave kadastrale me nr. 797-0 dhe nr. 798-0.
Precizimi i vlerës së kontestit
Më 9 mars 2010, Gjykata Komunale në Suharekë, në seancë përgatitore, precizoi padinë për sa i përket vlerës së kontestit duke e rritur vlerën e kontestit në shumen prej njëzetmijë (20,000) euro dhe urdhëroi të autorizuarin e parashtruesve të kërkesës që në seancën e ardhshme të paraqesë dëshmi për pagesën e taksës gjyqësore për vlerën e precizuar të kontestit.
Më 11 mars 2010, paditësi E.B, (sipas urdhërpagesës nr. 002342) pagoi diferencën e taksës gjyqësore për padi në shumen prej 87.50 eurove.
Më 7 dhjetor 2010, Gjykata e Qarkut, duke vendosur sipas ankesës së të paditurës, nxori Aktvendimin Ac. nr. 292/2004, më të cilin (i) prishi Aktgjykimin e lartcekur të Gjykatës Komunale në Suharekë, dhe (ii) ktheu lëndën në rivendosje në shkallë të parë.
Rivendosja (hera e parë)
Më 11 tetor 2010, Gjykata Komunale në Suharekë, me Aktgjykimin C. nr. 16/2010, serish e aprovoi në tërësi padinë e parashtruesve të kërkesës dhe vërtetoi se të njëjtit janë bashkëpronarë të ngastrave kadastrale nr. 797-0 dhe nr. 798-0.
Në gusht të vitit 2012, Gjykata e Qarkut në Prizren, duke vendosur sipas ankesës së të paditurës, nxori Aktvendimin Ac. nr. 4/11, më të cilin serish (i) prishi Aktgjykimin e lartcekur të Gjykatës Komunale në Suharekë, dhe (ii) ktheu lëndën në rivendosje në shkallë të parë.
Rivendosja (hera e dytë)
Më 4 tetor 2013, Gjykata Themelore në Prizren-Dega në Suharekë (në tekstin e mëtejmë: Gjykata Themelore), në riprocedurë, nxori Aktgjykimin C. nr. 441/2012, më të cilin e aprovoi në tërësi padinë e parashtruesve të kërkesës dhe vërtetoi se të njëjtit janë bashkëpronarë të ngastrave kadastrale nr. 797-0 dhe nr. 798-0, duke e detyruara të paditurën që t’ua njohë atyre të drejtën e pronësisë për këto paluajtshmëri.
Më 26 mars 2018, Gjykata e Apelit, me Aktvendimin Ac. nr. 3741/2013, aprovoi si të bazuar ankesën e të paditurës Komuna e Suharekës dhe prishi serish Aktgjykimin [C. nr. 441/18] e 4 tetorit 2013 të Gjykatës Themelore në Prizren-Dega në Suharekë dhe lëndën e kthen në rigjykim dhe rivendosje.
Rivendosja (hera e tretë)
Më 23 nëntor 2018, Gjykata Themelore, në riprocedurë, nxori Aktgjykimin [C. nr. 224/18], më të cilin e aprovoi në tërësi si të bazuar padinë e parashtruesve të kërkesës dhe vërtetoi se të njëjtit janë bashkëpronarë, secili në masën ideale të ngastrave kadastrale nr. 797-0 dhe 798-0, (shtëpi-oborr, në sipërfaqe prej 0.18,29 hektarë, e evidentuar sipas fletës poseduese nr. 409, ZK-Suharekë) dhe atë parashtruesit të kërkesës Malush Berisha në masën 1/3, Sejdi, Hysni, Skender dhe Enver Berisha secilit në masën 1/12, Qemajl dhe Sherif Berisha në masën prej 1/9 dhe Jakup, Mehdi dhe Xhevat Berisha, secili në masën prej 1/7, dhe detyroi të paditurën Komunën e Suharekës që parashtruesve të kërkesës t’ua njoh të drejtën e bashkëpronësisë në pjesët ideale të precizuara si më lartë dhe të njëjtat ngastra t’ua dorëzojë në posedim dhe shfrytëzim të lirë dhe paluajtshmëria të regjistrohet në librat kadastrale, në emër të tyre. Në arsyetim të këtij Aktgjykimi, Gjykata Themelore theksoi se sipas nenit 20 të Ligjit mbi Marrëdhëniet Juridiko-Pronësore, nuk ekziston ndonjë veprim juridik ose bazë juridike për kalimin e pronësisë në emër të paditurës Komuna e Suharekës, përveç se me regjistrim të njëanshëm si pasuri shoqërore, duke shtuar se në regjistrat kadastrale nuk ekziston asnjë akt apo vendim juridik i cili do të justifikonte këtë regjistrim dhe se “lista poseduese nuk është dëshmi e pronësisë”. Tutje, theksoi se nga deklaratat e dëshmitarëve shihet se paraardhësi i parashtrueseve të kërkesës ishte pronar i paluajtshmërive kontestuese të cilat qysh në vitin 1936 i kishte blerë nga H. (R.) G. nga Suhareka sipas marrëveshjes gojore (kontratës) e cila si e tillë është ekzekutuar në tërësi pa vërejtje nga palët kontraktuese, e që konform nenit 73 të Ligjit Nr. 04/L-077 për Marrëdhëniet e Detyrimeve (në tekstin e mëtejmë: LMD), edhe pse të njëjtës kontratë i mungon forma e shkruar, e njëjta është përmbushur në tërësi nga të dyja palët si nga ana e shitësit ashtu edhe nga ana e blerësit dhe si të tillë gjykata konsideroi se kontrata është e vlefshme. Lidhur me deklaratën e të paditurës se paditësit nuk kanë ushtruar padi në momentin e largimit pa të drejtë nga prona, Gjykata Themelore theksoi se paraardhësi i paditësve në atë kohë ka qenë i privuar nga liria, ndërsa pasardhësit e tij – paditësit kanë qenë të përjashtuar nga Lidhja Socialiste e atëhershme dhe si të tillë kanë qenë në pozitë të pa lakmueshme për të marrë veprime juridike “për mbrojtjen e padrejtësive që iu kanë shkaktuar gjatë kohës moniste”. Për më tepër, gjykata theksoi se “Marrëdhëniet shoqërore dhe kërkesat ndryshohen por gjithmonë duhet shikuar normat e sjelljes të cilat kundërshtohen me normat morale e mos respektimi i të njëjtave do të thotë atak në sigurinë juridike”. Në fund, Gjykata Themelore konsideroi se përmirësimi i gabimeve në periudhën tranzitore është posaçërisht i rëndësishëm, sidomos kthimi i pasurisë së marrë nga institucionet në mënyrë të padrejtë. Në fund, gjykata përfundoi se paditësve iu është bërë padrejtësi, me ç’rast janë cenuar të gjitha normat imperative kombëtare dhe ndërkombëtare, që rregullojnë të drejtën e pronës dhe për pasojë konstatoi se e paditura “pa kurrfarë baze juridike në mënyrë arbitrare e ka privuar paraardhësin e paditësve nga e drejta e shfrytëzimit dhe posedimit të lirë të pronës së tij”.
Më 17 dhjetor 2018, e paditura Komuna e Suharekës parashtroi ankesë kundër Aktgjykimit [C. nr. 224/18] të 23 nëntorit 2018 të Gjykatës Themelore për shkak të: (i) shkeljeve esenciale të dispozitave të procedurës civile, (ii) vërtetimit jo të plotë dhe të gabuar të gjendjes faktike dhe (iii) aplikimit të gabuar të së drejtës materiale, me propozim që Aktgjykimi i Gjykatës Themelore të prishët në tërësi dhe lënda të kthehet në rigjykim, ose padinë ta refuzojë në tërësi si të pabazuar. Në ankesë, Komuna e Suharekës theksoi se gjykata e shkallës së parë nuk ka vepruar konform vërejtjeve të parashtruara me Aktgjykimin [Ac. nr. 3741/13] të 26 marsit 2018, sipas të cilave gjykata e shkallës së parë është udhëzuar që në rigjykim t’i evitojë shkeljet të cilat Gjykata e Apelit i ka hasur në Aktgjykimin [C. nr. 441/12] e 4 tetorit 2013, por ka aprovuar padinë sërish, duke u bazuar në arsyetimet e njëjta dhe në kundërshtim me provat e prezantuara dhe administruara, duke u përfshirë në shkelje të nenit 199 të LPK-së. Lidhur me pretendimet ankimore të Komunës së Suharekës për vërtetimin e gabuar të gjendjes faktike, e njëjta theksoi se bazuar në shkresat dhe provat e administruara, si dhe nga vetë pohimet e parashtruesve të kërkesës-paditësve, shihet se me asnjë provë të vetme materiale nuk mund të provohet dhe argumentohet se parcelat kontestuese kanë qenë më parë të parashtruesve të kërkesës.
Më 16 shtator 2021, Gjykata e Apelit ,me Aktgjykimin [Ac. nr. 147/19], aprovoi si të themeltë ankesën e të paditurës Komuna e Suharekës, ndryshoi Aktgjykimin [C. nr. 224/2018] e 23 nëntorit 2018 të Gjykatës Themelore, duke refuzuar në tërësi si të pabazuar padinë e parashtruesve të kërkesës. Në arsyetim e aktgjykimi të saj, Gjykata e Apelit theksoi se gjendja faktike e konstatuar nga gjykata e shkallës së parë nuk korrespondon drejtë me provat nga shkresat lëndës dhe se rrjedhimisht ka pasur zbatim të gabuar të së drejtës materiale. Në këtë aspekt, arsyetoi se është provuar fakti se në rastin e parashtruesve të kërkesës nuk plotësohen kushtet ligjore nga neni 20 i Ligjit për Marrëdhëniet Themelore Juridike-Pronësore të vitit 1980 për të konstatuar se të njëjtit kanë fituar të drejtën e pronësisë mbi ngastrat kontestuese të evidentuara si pronë shoqërore në emër të paditurës Komuna e Suharekës. Gjykata e Apelit përfundoi se me asnjë provë të vetme paditësit nuk e kanë provuar para gjykatës se e kanë fituar të drejtën e pronësisë mbi ngastrat kontestuese, përkatësisht se “në rastin konkret nuk janë përmbushur asnjëri prej kushteve apo bazave ligjore të parapara me nenin 20 të Ligjit mbi Marrëdhëniet Themelore Juridiko - Pronësore (LMThJP-GZ RSFJ 6/80), i cili ka qenë në fuqi në kohën kur pretendohet se është realizuar raporti juridiko civil ndërsa nuk janë plotësuar kushtet ligjore as nga neni 28 i këtij ligji (me parashkrim fitues), që paditësve t’iu njihet e drejta e pronësisë mbi ngastrën kontestuese. Kjo për faktin se nga provat e administruara nga gjykata e shkallës së parë, të cilat janë elaboruar më lartë (raportet e ekspertëve të gjeodezisë, etj), rezultoi se ngastrat kadastrale...nr.797-0 dhe 798-0, pronësinë e të cilave paditësit e kërkojnë me kërkesëpadi, në vazhdimësi kanë qenë dhe janë të evidentuara si pronësi në emër të paditurës, Komuna e Suharekës (që nga viti 1959) dhe kanë qenë dhe janë në posedim dhe shfrytëzim të kësaj të fundit”.
Më 5 nëntor 2021, parashtruesit e kërkesës parashtruan kërkesë për revizion në Gjykatën Supreme, kundër Aktgjykimit [Ac. nr. 147/19] të 16 shtatorit 2021 të Gjykatës së Apelit, për shkak të (i) shkeljes së dispozitave të procedurës kontestimore dhe (ii) zbatimit të gabuar të së drejtës materiale, duke i propozuar Gjykatës Supreme që të anulojë aktgjykimin e gjykatës së shkallës së dytë dhe çështjen t’ia kthejë të njëjtës në rigjykim apo të aprovojë revizionin e paraqitur dhe të ndryshojë aktgjykimin e goditur, duke refuzuar ankesën e të paditurës Komuna e Suharekës, si të pabazuar. Në revizion, parashtruesit e kërkesës theksuan se aktgjykimi i gjykatës së shkallës së dytë, në të kundërtën e gjendjes faktike të vërtetuar nga gjykata e shkallës së parë, nuk i ka vlerësuar drejtë provat dhe në këtë mënyrë ka ardhur deri te shkelja e dispozitave të procedurës kontestimore.
Më 6 qershor 2022, Gjykata Supreme, me Aktvendimin [Rev. br. 550/2021], e hedhë poshtë si të palejuar revizionin e parashtruesve të kërkesës, të ushtruar kundër Aktgjykimit [Ac. nr. 147/19] të 16 shtatorit 2021 të Gjykatës së Apelit, duke theksuar se “Padia në këtë kontest është parashtruar me datë 01.06.2001, ku në atë kohë, sipas Rregullores së UNMIK-ut numër 1999/24 dt. 12.12.1999, ka qenë në fuqi Ligji për procedurën kontestimore RSFJ (Gazeta Zyrtare RSFJ 4176 (me ndryshimet e mëvonshme). Ligji i cekur për procedurën kontestimore në nenin 382. paragrafi 3, parasheh që: “Revizioni nuk lejohet në kontestet pasurore- juridike në të cilat kërkesëpadia ka të bëj me kërkesat në para, me dorëzimin e sendit apo me kryerjen e ndonjë veprimi tjetër, në qoftë se objekti i kontestit, të cilën paditësi e ka theksuar në padi nuk kapërcen 8.000 dinarë”. Rregullorja e UNMIK-ut 1999/4 dt. 02.09.1999 dhe Urdhëresa Administrative numër 2001/10 për zbatimin e Rregullores së UNMIK-ut numër 199/4 në nenin 2. paragrafi 1, nënparagrafi (i) pika (j) bën ndryshimin e nenit 382. paragrafi 3, LPK, përkatësisht konvertimin e 8.000 dinarëve në 1600 DM. Andaj, në pajtim me këto që u tha, revizioni lejohet në kontestet pasurore - juridike që nuk kanë të bëjnë me kërkesat monetare nëse vlera e kontestit të theksuar në padi tejkalon shumën prej 1600 DM. Paditësi në padi ka theksuar vlerën e kontestit në shumën prej 500 DM, pra nën shumën e përcaktuar si kufiri i poshtëm i vlerës së kontestit në të cilin lejohet revizioni. Pasi që paditësi gjatë gjithë rrjedhës së procedurës nuk e ka ndryshuar vlerën e kontestit, dhe as nuk ka rregulluar padinë në atë kuptim, për këtë arsye Gjykata Supreme me aplikim të nenit 221 të LPK, ka vendosur si në dispozitiv”.
Pretendimet e parashtruesve të kërkesës
Gjykata rikujton se parashtruesit e kërkesës pretendojnë se me Aktvendimin e kontestuar, u janë shkelur të drejtat dhe liritë themelore të tyre të garantuara me nenin 31 [E Drejta për Gjykim të Drejtë dhe të Paanshëm] dhe nenin 32 [E Drejta për Mjete Juridike] të Kushtetutës.
Parashtruesit e kërkesës theksojnë se Gjykata Supreme nuk e ka trajtuar drejtë dhe saktë lëndën, së bashku me provat që gjendeshin në dosjen e lëndës, kur ka vendosur që revizionin e tyre ta hedhë poshtë, si të pa lejuar, për shkak të vlerës së kontestit, pasi që gjykata në fjalë nuk e ka trajtuar faktin dhe provën ku parashtruesit e kërkesës kanë bërë precizimin e vlerës së kontestit (Procesverbali i 9 marsit 2010 i Gjykatës Komunale në Suharekë), duke e rritur vlerën e kontestit në shumën prej njëzetë mijë (20.000) euro, ku gjykata i obliguar parashtruesit e kërkesës (paditësit) që të bëjnë edhe pagesën e taksës gjyqësore shtesë për padi. Tutje, parashtruesit e kërkesës shtojnë se paditësi E.B, e ka bërë pagesën e diferencës së taksës gjyqësore për padi në vlerë prej tetëdhjetë e shtatë, pikë pesëdhjetë (87.50) euro, më 11 mars 2010 sipas Urdhërpagesës nr. 002342, e cila ka qenë provë në shkresat e lëndës dhe është administruar në aktgjykim.
Parashtruesit e kërkesës konsiderojnë se në bazë të lëshimeve të bëra nga Gjykata Supreme, të njëjtëve iu është mohuar një e drejtë elementare e cila mbrohet me Kushtetutë, më konkretisht, ata theksojnë se u është mohuar e drejta e shqyrtimit në merita e revizionit për shkak se Gjykata Supreme e ka hedhur poshtë të njëjtin si të palejuar për shkak të vlerës së kontestit, e të cilën vlerë nuk e ka konstatuar saktë dhe drejtë siç përkon me gjendjen reale në shkresat e lëndës, pasi që vlera e kontestit është rritur gjatë procedurës në shumën prej njëzetë mijë (20.000) euro.
Në fund, parashtruesit e kërkesës kërkojnë nga Gjykata që t’u mundësohet shqyrtimi i mjetit të jashtëzakonshëm (revizioni) të paraqitur në Gjykatën Supreme, kundër Aktgjykimit të Gjykatës së Apelit, pasi që i njëjti është hedhur poshtë si i palejuar me një arsyetim i cili nuk përkon me gjendjen reale të shkresave që gjenden në dosjen e lëndës. Parashtruesit e kërkesës kërkojnë nga Gjykata që të obligojë Gjykatën Supreme që të trajtojë revizionin e tyre dhe të marrë vendim meritor sa i përket të drejtës materiale të paraqitur si në revizion.
Dispozitat kushtetuese dhe ligjore
KUSHTETUTA E REPUBLIKËS SË KOSOVËS
Neni 31
[E Drejta për Gjykim të Drejtë dhe të Paanshëm]
Çdokujt i garantohet mbrojtje e barabartë e të drejtave në procedurë para gjykatave, organeve të tjera shtetërore dhe bartësve të kompetencave publike.
Çdokush gëzon të drejtën për shqyrtim publik të drejtë dhe të paanshëm lidhur me vendimet për të drejtat dhe obligimet ose për cilëndo akuzë penale që ngrihet kundër saj/tij brenda një afati të arsyeshëm, nga një gjykatë e pavarur dhe e paanshme, e themeluar me ligj.
Gjykimi është publik, me përjashtim të rasteve kur gjykata, në rrethana të veçanta, konsideron se, në të mirë të drejtësisë, është i domosdoshëm përjashtimi i publikut, ose i përfaqësuesve të medieve, sepse prania e tyre do të përbënte rrezik për rendin publik ose sigurinë kombëtare, interesat e të miturve, ose për mbrojtjen e jetës private të palëve në proces, në mënyrën e përcaktuar me ligj.
Neni 32
[E Drejta për Mjete Juridike]
Secili person ka të drejtë të përdorë mjetet juridike kundër vendimeve gjyqësore dhe administrative të cilat cenojnë të drejtat ose interesat e saj/tij në mënyrën e përcaktuar me ligj.
LIGJI NR.4/46 PËR PROCEDUREN KONTESTIMORE
(hyrë në fuqi, më 1 korrik 1997)
Neni 40
[...]
2.Në raste të tjera, kur kërkesa nuk i referohet një shume monetare, vlera e objektit të mosmarrëveshjes e treguar nga paditësi në kërkesë është e vlefshme.
3.Nëse, në rastin e përmendur në paragrafin 2 të këtij neni, paditësi ka treguar qartë vlerën e objektit të kontestit shumë të lartë ose shumë të ulët, kështu shtrohet çështja e juridiksionit, përbërja e gjykatës ose e drejta për të deklaruar një vlere kur paraqitet revizioni, gjykata më së voni në seancën paraprake, e nëse shqyrtimi paraprak nuk është mbajtur atëherë në seancën kryesore para fillimit të diskutimit të çështjes kryesore, shpejt dhe me lehtësi do ta kontrollojë saktësinë e vlerës së shënuar.
Neni 43
1. Gjyqtari i vetëm gjykon kontestet për kërkesat pasurore nëse vlera e objektit të kontestit nuk kalon 8000 dinarë, si dhe kontestet për shkak të shqetësimit të posedimit.
MJETET E JASHTËZAKONSHME JURIDIKE
Revizioni
Neni 382
Kundër aktgjykimit ligjërisht të detyrueshëm të marrë në shkallë të dytë, palët mund të bëjnë ankesë brenda 30 ditëve nga data e dorëzimit të transkriptet të aktgjykimit.
[...]
3. Revizioni nuk lejohet në kontestet pronësore, në të cilat kërkesa nuk ka të bëjë me kërkesën në të holla, dorëzimin e sendeve ose kryerjen e ndonjë veprimi tjetër, nëse vlera e objektit të kontestit, e deklaruar nga paditësi në padi nuk kalon 8000 dinarë.
Pranueshmëria e kërkesës
Gjykata së pari vlerëson nëse janë përmbushur kriteret e pranueshmërisë, të përcaktuara me Kushtetutë dhe të specifikuara më tej me Ligj dhe Rregullore të punës.
Në këtë drejtim, Gjykata i referohet paragrafëve 1 dhe 7 të nenit 113 [Juridiksioni dhe Palët e Autorizuara] të Kushtetutës, të cilët përcaktojnë:
“1. Gjykata Kushtetuese vendos vetëm për rastet e ngritura para gjykatës në mënyrë ligjore nga pala e autorizuar.
[…]
7. Individët janë të autorizuar të ngrenë shkeljet nga autoritetet publike të të drejtave dhe lirive të tyre individuale, të garantuara me Kushtetutë, mirëpo vetëm pasi të kenë shteruar të gjitha mjetet juridike të përcaktuara me ligj.”
[…]
Në vazhdim, Gjykata gjithashtu shqyrton nëse parashtruesit e kërkesës i kanë përmbushur kriteret e pranueshmërisë, siç përcaktohen me Ligj. Në lidhje me këtë, Gjykata i referohet neneve 47 (Kërkesa individuale), 48 (Saktësimi i kërkesës) dhe 49 (Afatet) të Ligjit, të cilët përcaktojnë:
Neni 47
(Kërkesa individuale)
“1. Çdo individ ka të drejtë të kërkojë nga Gjykata Kushtetuese mbrojtje juridike në rast se pretendon se të drejtat dhe liritë e tija individuale të garantuara me Kushtetutë janë shkelur nga ndonjë autoritet publik.
2. Individi mund ta ngritë kërkesën në fjalë vetëm pasi që të ketë shteruar të gjitha mjetet juridike të përcaktuara me ligj.”
Neni 48
(Saktësimi i kërkesës)
“Parashtruesi i kërkesës ka për detyrë që në kërkesën e tij të qartësoj saktësisht se cilat të drejta dhe liri pretendon se i janë cenuar dhe cili është akti konkret i autoritetit publik të cilin parashtruesi dëshiron ta kontestoj.”
Neni 49
(Afatet)
“Kërkesa parashtrohet brenda afatit prej katër (4) muajsh. Afati fillon të ecë nga dita kur parashtruesit i është dorëzuar vendimi gjyqësor...”.
Rreth përmbushjes së këtyre kritereve, Gjykata konstaton se parashtruesit e kërkesës janë palë e autorizuar dhe kontestojnë një akt të një autoriteti publik, përkatësisht Aktvendimin [Rev. nr. 550/2021] e 3 qershorit 2022 të Gjykatës Supreme, pasi i kanë shteruar të gjitha mjetet juridike të përcaktuara me ligj. Parashtruesit e kërkesës gjithashtu i kanë sqaruar të drejtat dhe liritë themelore që pretendojnë se u janë shkelur në pajtim me kërkesat e nenit 48 të Ligjit dhe bazuar në përgjigjen e dorëzuar në Gjykatë nga Gjykata Themelore rezulton se parashtruesit e kërkesës e kanë dorëzuar kërkesën në pajtim me afatet e përcaktuara në nenin 49 të Ligjit.
Megjithatë, përveç kësaj Gjykata shqyrton nëse parashtruesit e kërkesës kanë përmbushur kriteret e pranueshmërisë të përcaktuara në rregullin 34 [Kriteret e pranueshmërisë], përkatësisht në dispozitat (1) (d) dhe (2) të rregullit 34 të Rregullores së punës, që përcaktojnë:
(1) "Gjykata mund ta konsideroj një kërkesë të pranueshme, nëse:
(...)
(d) kërkesa qartëson saktësisht dhe në mënyrë adekuate paraqet faktet dhe pretendimet për shkelje të të drejtave apo dispozitave kushtetuese.
(2) Gjykata mund ta konsiderojë kërkesën të papranueshme, nëse kërkesa është qartazi e pabazuar, sepse parashtruesi nuk dëshmon dhe nuk mbështetë në mënyrë të mjaftueshme pretendimin e tij.”
Gjykata konsideron se kërkesa ngre pretendime serioze kushtetuese të arsyetuara dhe se ajo nuk është “qartazi e pabazuar” në kuptim të nënrregullit (2) të rregullit 34 të Rregullores së punës. Rrjedhimisht, Gjykata vlerëson se kërkesa e parashtruesit të kërkesës i përmbush kushtet për vlerësim në merita.
Meritat e kërkesës
Gjykata rikujton se më 1 qershor 2001, fillimisht paditësi fillestar E.B, kishte parashtruar padi në Gjykatën Komunale në Suharekë, kundër të paditurës Komuna e Suharekës për vërtetimin e të drejtës së pronësisë së një paluajtshmërie (në sipërfaqe të përgjithshme prej 0.18,29 hektarë), duke i propozuar Gjykatës Komunale në Suharekë që të aprovojë padinë dhe të detyrojë Komunën e Suharekës që paluajtshmërinë kontestuese t’ia dorëzojë të njëjtit në posedim dhe pronësi. Në ndërkohë, paditësi E.B, e kishte plotësuar padinë, ku në cilësi të bashkëpaditësve, padisë iu bashkuan edhe paditësit të tjerë, respektivisht parashtruesit e kërkesës Malush, Muharrem, Qemajl, Sherif, Sejdi, Hysni, Skender dhe Enver Berisha. Më 9 mars 2010, Gjykata Komunale në Suharekë (procesverbali i 9 marsit 2010), në seancë përgatitore, kishte precizuar padinë për sa i përket vlerës së kontestit, duke e rritur vlerën e kontestit në shumen prej njëzetë mijë (20,000) euro, duke e urdhëruar të autorizuarin e parashtruesve të kërkesës që në seancën e ardhshme të paraqesë dëshmi për pagesën e diferencës së taksës gjyqësore, sipas vlerës së caktuar të kontestit. Nga viti 2004 deri në vitin 2018, çështja u kthye dhe rikthye në rivendosje disa herë. Më 23 nëntor 2018, Gjykata Themelore, në riprocedurë kishte nxjerrur Aktgjykimin C. nr. 224/18, me të cilin aprovoi në tërësi padinë e parashtruesve të kërkesës dhe vërtetoi se të njëjtit janë bashkëpronarë të ngastrave kadastrale, secili në masën ideale, duke e detyruar te paditurën, gjegjësisht Komunën e Suharekës që t’ua njohë atyre të drejtën e bashkëpronësisë. Më 17 dhjetor 2018, Komuna e Suharekës, kundër Aktgjykimit [C. nr. 224/18] të 23 nëntorit 2018 të Gjykatës Themelore, kishte parashtruar ankesë në Gjykatën e Apelit, e cila përkitazi me ankesën, më 16 shtator 2021, nxori Aktgjykimin [Ac. nr. 147/19], më të cilin (i) aprovoi ankesën e të paditurës, (ii) ndryshoi Aktgjykimin [C.nr. 224/2018] e Gjykatës Themelore dhe (iii) refuzoi në tërësi padinë e parashtruesve të kërkesës. Gjykata e Apelit me këtë rast kishte përfunduar se, me asnjë provë të vetme parashtruesit e kërkesës (paditësit) nuk kanë provuar para gjykatës se e kanë fituar të drejtën e pronësisë në lidhje me ngastrat kontestuese. Të pakënaqur me vendimmarrjen e Gjykatës se Apelit, parashtruesit e kërkesës, më 5 nëntor 2021, parashtruan kërkesës për revizion në Gjykatën Supreme dhe kjo e fundit me Aktvendimin [Rev. br. 550/2021], hedhë poshtë, si të palejuar, revizionin e tyre, me arsyetimin se të njëjtit “...në padi vlerën e kontestit e kanë paraqitur në shumën prej 500 DM, e përcaktuar si kufiri i poshtëm i vlerës së kontestit në të cilin lejohet revizioni. Pasi që paditësi gjatë gjithë rrjedhës së procedurës nuk e ka ndryshuar vlerën e kontestit, dhe as nuk ka rregulluar padinë në atë kuptim, për këtë arsye Gjykata Supreme me aplikim të nenit 221 të LPK, ka vendosur si në dispozitiv”.
Gjykata rikujton se parashtruesit e kërkesës, nëpërmjet kësaj kërkese, kontestojnë konkluzionet e Gjykatës Supreme, duke pretenduar në shkelje të neneve 31 dhe 32 të Kushtetutës, me pretendimin se “Gjykata Supreme nuk e ka trajtuar drejtë dhe saktë lëndën së bashku me provat që gjenden në dosjen e lëndës, kur ka vendosur që Revizionin ta hedhë poshtë si të pa lejuar për shkak të vlerës së kontestit, pasi që e njëjta nuk e ka trajtuar faktin dhe provën, ku parashtruesit e kërkesën kanë bërë rregullimin dhe precizimin e vlerës së kontestit dhe atë në Procesverbalin e 9 marsit 2010 të Gjykatës Komunale, duke e rritur vlerën e kontestit në shumën prej 20.000 Euro, ku e njëjta gjykatë i ka obliguar paditësit që të bëjnë edhe pagesën e taksës shtesë për padi... në vlerë prej 87.50 Euro, më 11 mars 2010, sipas Urdhërpagesës me Nr. të Serisë 002342, e cila ka qenë provë në shkresat e lëndës dhe është administruar në aktgjykim”.
Gjykata, fillimisht thekson se në shqyrtimin e pretendimeve të parashtruesve të kërkesës, që ngrenë shkelje të të drejtave të tyre individuale, merr parasysh praktikën gjyqësore të GjEDNj-së dhe të saj, sipas se cilës një ankesë karakterizohet nga faktet e përfshira në të, dhe jo vetëm nga baza ligjore dhe argumentet në të cilat palët thirren shprehimisht (shih rastin e GjEDNj-së: rasti Talpis kundër Italisë, nr. 41237/14, Aktgjykimi i 18 shtatorit 2017, paragrafi 77 dhe referencat e cituara aty).
Gjykata, bazuar në shkresat e lëndës, vëren se esenca e pretendimeve, e ngritur dhe argumentuar në kërkesë nga parashtruesit e kërkesës, ka të bëjë kryesisht me mohimin e të drejtës së tyre për të kontestuar efektivisht Aktgjykimin e 16 shtatorit 2021 të Gjykatës së Apelit në Gjykatën Supreme, nëpërmjet kërkesës për revizion, duke argumentuar se shkelja e të drejtave të tyre ka ndodhur për arsye se Gjykata Supreme nuk e kishte shqyrtuar në merita kërkesën e tyre për revizionin, por e kishte hedhur atë si të palejuar, me arsyetimin se vlera e kontestit, sipas ligji të aplikueshëm, ishte nën vlerën e kërkuar për të ushtruar efektivisht këtë mjet.
Nga sa me sipër, Gjykata verën se thelbi i çështjes qe ngërthen kjo kërkesë ngre çështje të së drejtës për “gjykim të drejtë”, respektivisht të mohimi të së drejtës për të pasur “qasje në gjykatë dhe drejtësi”, e cila garantohet me nenin 31 të Kushtetutës dhe paragrafin 1 të nenit 6 të KEDNj-së. Prandaj, Gjykata do të vazhdojë me shqyrtimin e pretendimeve të parashtruesve të kërkesës nga këndvështrimi i të drejtave të garantuara me nenin 31 të Kushtetutës, në lidhje me nenin 6.1 të KEDNj-së, duke aplikuar parimet relevante të përcaktuara nëpërmjet praktikës gjyqësore të GjEDNj-së, në bazë të cilave Gjykata, dhe jo vetëm, në pajtim me nenin 53 [Interpretimi i Dispozitave për të Drejtat e Njeriut] të Kushtetutës është e obliguar si në vijim: “Të drejtat njeriut dhe liritë themelore të garantuara me këtë Kushtetutë, interpretohen në harmoni me vendimet gjyqësore të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut”.
Në këtë drejtim, Gjykata i referohet praktikes gjyqësore të GjEDNj-së dhe praktikes se saj, e cila përcakton se drejtësia e procedurës vlerësohet në bazë të procedurës si tërësi (shih rastet e Gjykatës KI62/17, parashtruese Emine Simnica, Aktgjykim i 29 majit 2018; paragrafi 41 dhe KI20/21, parashtruese Violeta Todorović, Aktgjykim i 13 prillit 2021, paragrafi 38; shih gjithashtu Aktgjykimin i GjEDNj-së Barbera, Messeque dhe Jabardo kundër Spanjës, nr.10590/83, Aktgjykim i 6 tetorit 1988, paragrafi 68). Prandaj, në procedurën e vlerësimit të bazueshmërisë së pretendimeve të parashtruesit të kërkesës, Gjykata do t’u përmbahet këtyre parimeve.
Në lidhje me këtë dhe për të shqyrtuar pretendimet e parashtruesve të kërkesës, Gjykata do të shtjellojë në vijim parimet e përgjithshme për sa i përket të drejtës për “qasje në gjykatë dhe drejtësi”, në masën që ndërlidhet me rrethanat e rastit konkret, për të vlerësuar aplikueshmërinë e nenit 31 të Kushtetutës, në lidhje me nenin 6.1 të KEDNj-së, në dritën e rrethanave rastit konkret.
Vlerësimi i Gjykatës, përkitazi me të drejtën për “qasje në gjykatë dhe drejtësi” e garantuar me nenin 31 të Kushtetutës
Parimet e përgjithshme
Në këtë kontekst, Gjykata rikujton se e drejta për të pasur “qasje në drejtësi” për qëllime të paragrafit 1 të nenit 6 të KEDNj-së është qartësuar në rastin e GjEDNj-së Golder kundër Mbretërisë së Bashkuar, nr. 4451/70 Aktgjykim i 21 shkurtit 1975, paragrafët 28-36. Duke iu referuar parimit të sundimit të ligjit dhe shmangies së pushtetit arbitrar, GjEDNj-ja ka konstatuar se “e drejta për qasje në drejtësi” është aspekt thelbësor i garancive procedurale të mishëruara në paragrafin 1 të nenit 6 të KEDNj-së (shih, ndër të tjera, përkitazi me të drejtën për qasje në drejtësi, rastin e GjEDNj-së Zubac kundër Kroacisë, nr. 40160/12, Aktgjykim i 5 prillit 2018, paragrafi 76). Për më tepër, sipas GjEDNj-së, kjo e drejtë i siguron çdokujt të drejtën e adresimit të çështjes përkatëse që ndërlidhet me “të drejta dhe detyrime të tij/saj civile” para një gjykate kombëtare të themeluar më ligj (shih, në lidhje me këtë, rastin e GjEDNj-së Lupeni Greek Catholic Parish dhe të tjerët kundër Rumanisë, nr. 76943/11, Aktgjykim i 29 nëntorit 2016, paragrafi 84 dhe referencat në të, si dhe rastin e Gjykatës KI214/21, me parashtrues Avni Kastratin, Aktgjykimi i 7 dhjetorit 2022, paragrafi 79).
Gjykata në këtë kontekst thekson se e drejta në gjykatë, si pjesë përbërëse e të drejtës për gjykim të drejtë dhe të paanshëm, siç garantohet me nenin 31 të Kushtetutës, në lidhje me paragrafin 1 të nenit 6 të KEDNj-së, përcakton që palët (ndërgjyqësit) duhet të kenë një mjet efektiv juridik që ua mundëson mbrojtjen e të drejtave të tyre civile (shih rastet e GjEDNj-së Běleš dhe të tjerët kundër Republikës Çeke, nr. 47273/99, Aktgjykim i 12 nëntorit 2002, paragrafi 49; dhe Naït-Liman kundër Zvicrës, nr.51357/07, Aktgjykim i 15 marsit 2018, paragrafi 112, KI214/21, cituar me lart, paragrafi 80).
Për me tepër, GjEDNj në rastin e lartcekur, Lupeni Greek Catholic Parish dhe të tjerët kundër Rumanisë, (paragrafin 85), thekson se “kushdo mund të mbështetet në nenin 6.1 të KEDNj-së, kur konsideron se ka një ndërhyrje të paligjshme në ushtrimin e një prej të drejtave të tij ose të saj (civile) dhe ai ose ajo ankohet se nuk ka pasur mundësinë për ta paraqitur kërkesën e tij/saj në gjykatë, në pajtueshmëri me kërkesat e nenit 6.1 të KEDNj-së. Kur ka një mosmarrëveshje serioze dhe të vërtetë për sa i përket ligjshmërisë së një ndërhyrjeje të tillë, neni 6.1 i jep të drejtë individit në fjalë qe çështjet e ligjit (ligjshmërisë) të vendosen nga një gjykatë vendore” (shih rastin e GjEDNj-s;, Z dhe të tjerët kundër Mbretërisë së Bashkuar, nr. 29392/95, Aktgjykimi i 10 majit 2001, paragrafi 92; shih gjithashtu rastin Markovic dhe të tjerët kundër Italisë, [DhM], nr. 1398/03, Aktgjykimi i 14 dhjetorit 2006, paragrafi 98).
Rrjedhimisht, bazuar në praktikën gjyqësore të GjEDNj-së, çdokush ka të drejtë që të paraqesë “padi” lidhur me “të drejtat dhe detyrimet civile” përkatëse tek një gjykatë. Neni 31 i Kushtetutës në lidhje me paragrafin 1 të nenit 6 të KEDNj-së mishërojnë të “drejtën për gjykatë”, përkatësisht të “drejtën e qasjes në gjykatë”, e që nënkupton të drejtën për të filluar procedurat tek gjykatat në çështjet civile (shih rastin e GjEDNj-së Golder kundër Mbretërisë së Bashkuar, cituar më lart, paragrafi 36). Prandaj, çdokush që konsideron se ka pasur ndërhyrje të kundërligjshme në ushtrimin e të drejtave civile të tij/saj dhe pretendon se i është kufizuar mundësia për të kontestuar një pretendim të tillë para një gjykate, mund t’i referohet nenit 31 të Kushtetutës në lidhje me paragrafin 1 të nenit 6 të KEDNj-së, duke u thirrur në të drejtën përkatëse për qasje në gjykatë.
Më specifikisht, sipas praktikës gjyqësore të GjEDNj-së, së pari duhet të ekzistojë një “e drejtë civile” dhe së dyti duhet të ketë një “kontest” lidhur me ligjshmërinë e një ndërhyrje, që prek vetë ekzistencën apo fushëveprimin e “të drejtës civile” të mbrojtur. Definicioni i të dy këtyre koncepteve duhet të jetë përmbajtjesor dhe joformal (shih, ndër të tjera, rastet e GJEDNJ-së Le Compte, Van Leuven and De Meyere kundër Belgjikës, nr. 6878/75, 7238/75, Aktgjykim i 23 qershorit 1981, paragrafi 45; Moreira de Azevedo kundër Portugalisë, nr. 11296/84, Aktgjykim i 23 tetorit 1990, paragrafi 66; Gorou kundër Greqisë (nr.2), nr. 12686/03, Aktgjykim i 20 marsit 2009, paragrafi 29; dhe Boulois kundër Luksemburgut, nr. 37575/04, Aktgjykim i 3 prillit 2012, paragrafi 92). “Kontesti”, megjithatë, bazuar në praktikën gjyqësore të GjEDNj-së, duhet të jetë: (i) i “vërtetë dhe serioz” (shih, në këtë kontekst, rastet e GjEDNj-së Sporrong dhe Lönnroth kundër Suedisë, Aktgjykim i 23 shtatorit 1982, paragrafi 81; dhe Cipolletta kundër Italisë, Aktgjykim i 11 janarit 2018, paragrafi 31); dhe (ii) rezultatet e procedurave para gjykatave duhet të jenë “vendimtare” për të drejtën civile në fjalë (shih, në këtë kontekst, rastin e GjEDNj-së Ulyanov kundër Ukrainës, nr. 16742/04, Vendimi i 5 tetorit 2010). Sipas praktikës gjyqësore të GjEDNj-së, “lidhjet e paqëndrueshme” ose “pasojat e largëta” në mes të drejtës civile në fjalë dhe rezultatit të këtyre procedurave, nuk janë të mjaftueshme për të qenë në fushëveprimin e nenit 6 të KEDNJ-së (shih, në këtë kontekst, rastet e GjEDNj-së Lovrić kundër Kroacisë, nr. 38458/15, Aktgjykim i 4 prillit 2017, paragrafi 51, dhe Lupeni Greek Catholic Parish dhe të tjerët kundër Rumanisë, cituar më lart, paragrafi 71 dhe referencat në të, dhe rastin e Gjykatës KI214/21, cituar me lart, paragrafi 83).
Në raste të tilla, kur është konstatuar të ketë një “të drejtë civile” dhe një “kontest”, neni 31 i Kushtetutës në lidhje me paragrafin 1 të nenit 6 të KEDNj-së, i garantojnë individit të drejtën “që çështja të zgjidhet nga një tribunal” (shih rastin e GjEDNj-së Z dhe të tjerët kundër Mbretërisë së Bashkuar, cituar më lart, paragrafi 92). Refuzimi i një gjykate për të shqyrtuar pretendimet e palëve lidhur me pajtueshmërinë e një procedure me garancitë procedurale themelore të gjykimit të drejtë dhe të paanshëm kufizon qasjen e tyre në gjykatë (shih rastin e GjEDNj-së Al Dulimi dhe Montana Management Inc kundër Zvicrës, nr. 5809/08, Aktgjykim i 21 qershorit 2016, paragrafi 131).
Për më tepër, sipas praktikës gjyqësore të GjEDNj-së, Konventa nuk synon të garantojë të drejta që janë “teorike dhe të rreme”, por të drejta që janë “praktike dhe efektive” (shih, për më tepër rreth të drejtave “praktike dhe efektive”, rastet e GjEDNj-së Kutić kundër Kroacisë, cituar më lart, paragrafi 25 dhe referencat e cituara aty; dhe Lupeni Greek Catholic Parish dhe të tjerët kundër Rumanisë, Aktgjykim i 29 nëntorit 2016, paragrafi 86 dhe referencat në të).
Prandaj, në kuptim të këtyre të drejtave, neni 31 i Kushtetutës në lidhje me nenin 6.1 të KEDNj-së, garantojnë jo vetëm të drejtën për të filluar procedura, por edhe të drejtën për të marrë një zgjidhje të “kontestit” përkatës nga një gjykatë (shih rastet e GjEDNj-së Kutić kundër Kroacisë, nr. 48778/99, Aktgjykim i 1 marsit 2002, paragrafët 25-32; Lupeni Greek Catholic Parish dhe të tjerët kundër Rumanisë, cituar më lart, paragrafi 86 dhe referencat në të; Aćimović kundër Kroacisë, nr. 61237/00, Aktgjykim i 9 tetorit 2003, paragrafi 41; dhe Beneficio Cappella Paolini kundër San Marinos, nr. 40786/98, Aktgjykim i 13 korrikut 2004, paragrafi 29).
Parimet e lartpërmendura, megjithatë, nuk nënkuptojnë që e drejta për gjykatë dhe e drejta e qasjes në gjykatë janë të drejta absolute. Ato mund të jenë subjekt i kufizimeve, të cilat janë qartë të përcaktuara nga praktika gjyqësore e GjEDNj-së. Megjithatë, këto kufizime nuk mund të shkojnë deri në masën sa të kufizojnë qasjen e individit duke cenuar vetë thelbin e të drejtës (shih, në këtë kontekst, rastin e GjEDNj-së Baka kundër Hungarisë, nr. 20261/12, Aktgjykim i 23 qershorit 2016, paragrafi 120; dhe Lupeni Greek Catholic Parish dhe të tjerët kundër Rumanisë, Aktgjykim i 29 nëntorit 2016, paragrafi 89 dhe referencat në të). Kurdo që qasja në gjykatë kufizohet nga ligji ose praktika përkatëse gjyqësore, Gjykata shqyrton nëse kufizimi prek thelbin e të drejtës dhe, në veçanti, nëse ky kufizim ka ndjekur një “qëllim legjitim” dhe nëse ekziston “një marrëdhënie e arsyeshme e proporcionalitetit ndërmjet mjeteve të përdorura dhe qëllimit që synohet të arrihet” (shih rastet e GjEDNj-së Ashingdane kundër Mbretërisë së Bashkuar, nr. 8225/78, Aktgjykim i 28 majit 1985, paragrafi 57; Lupeni Greek Catholic Parish dhe të tjerët kundër Rumanisë, cituar më lart, paragrafi 89; Naït-Liman kundër Zvicrës, cituar më lart, paragrafi 115; Fayed kundër Mbretërisë së Bashkuar, nr. 17101/03, Aktgjykim i 21 shtatorit 1990, paragrafi 65; dhe Marković dhe të tjerët kundër Italisë, nr. 1398/03, Aktgjykim i 14 dhjetorit 2006, paragrafi 99; dhe rastin e Gjykatës KI214/21, cituar me lart, paragrafi 87).
Aplikimi i parimeve të lartcekura në rrethanat e rastit konkret
Gjykata, bazuar në praktikën e GjEDNj-së dhe të saj, përsërit se çdokush që konsideron se ka pasur ndërhyrje të kundërligjshme në ushtrimin e të drejtave civile të tij/saj dhe pretendon se i është kufizuar mundësia për të kontestuar një pretendim specifik para një gjykate, mund t’i referohet nenit 31 të Kushtetutës, në lidhje me paragrafin 1 të nenit 6 të KEDNj-së, duke u thirrur në të drejtën përkatëse për qasje në drejtësi (gjykatë).
Bazuar në sa më sipër, dhe për aq sa është relevante për rrethanat e rastit konkret, Gjykata thekson se e drejta për qasje në drejtësi, në parim është e garantuar përkitazi me “kontestet” në lidhje me një “të drejtë civile”. Në këtë linjë, Gjykata vlerëson se për të përcaktuar aplikueshmërinë e nenit 31 të Kushtetutës, në lidhje me paragrafin 1 të nenit 6 të KEDNj-së, duhet pasur parasysh se kemi të bëjmë me dy çështje esenciale, e para ndërlidhet me ekzistencën e një “kontesti” apo mosmarrëveshjeje reale, ndërsa e dyta që natyra e objektit të kontestit të bie në “të drejtën civile”.
Për sa i përket ekzistencës së një “kontesti”, Gjykata vëren se parashtruesit e kërkesës janë në kontest me të paditurën Komuna e Suharekës, përkitazi me një paluajtshmëri (ngastër), për të cilën pretendojnë se u është marrë atyre nga kjo e fundit në mënyrë të kundërligjshme. Në këtë kuptim, ekzistenca e një kontesti mes palëve ndergjyqese, gjegjësisht mes parashtruesve të kërkesës dhe Komunës së Suharekës ka sjellë deri te inicimi i padisë në Gjykatën Komunale të Suharekës nga ana e parashtruesve të kërkesës.
Ndërsa, për sa i përket kriterit tjetër, nëse natyra e objektit të kontestit bie në “ të drejtën civile”, Gjykata rikujton se objekti i padisë, të cilin parashtruesit e kërkesës e kanë ngritur në padi është kërkesa për vërtetimin e së drejtës së pronësisë mbi paluajtshmërinë kontestuese. Prandaj, Gjykata në dritën e rrethanave të rastit konkret vlerëson se objekti i kërkuar me padi nga parashtruesit e kërkesës bie në kuadër të të drejtave civile.
Thënë këtë, Gjykata konsideron se në rastin para nesh janë përmbushur të dyja kriteret për sa i përket çështjes nëse kemi të bëjmë me një “kontest” apo mosmarrëveshje të vërtetë dhe me të “drejta civile”, në kuptim të paragrafit 1 të nenit 6 të KEDNj-së.
Në vazhdim, Gjykata përsërit se nuk është detyrë e saj të vlerësojë nëse gjykatat e rregullta kanë interpretuar dhe zbatuar drejtë rregulltat përkatëse të së drejtës materiale dhe procedurale. Megjithatë, në rastet kur një pretendim i argumentuar ngre çështje kushtetuese, përkatësisht parregullsi të procesit gjyqësor, Gjykata është e detyruar të ndërhyjë dhe të riparojë shkeljen e shkaktuar nga gjykatat e rregullta për t’i siguruar parashtruesve të kërkesës një gjykim të drejtë në pajtueshmëri me kërkesat dispozitave të nenit 31 të Kushtetutës, në ndërlidhje me kërkesat e paragrafit 1 të nenit 6 të KEDNj-së.
Duke iu rikthyer pretendimeve të parashtruesve të kërkesës, Gjykata rikujton se shkaku i mosshqyrtimit në merita të kërkesës se tyre për revizioni nga ana e Gjykatës Supreme ishte vlera e kontestit e cila, sipas kësaj të fundit, ishte deklaruar në shumen prej 500 DM, në kohen e parashtrimit të padisë, në vitin 2001 nga paditësi E.B, ku ligj i aplikueshëm ishte Ligji për Procedurën Kontestimore, i RSFJ, i vitit 1997.
Në ketë kuptim, Gjykata Supreme kishte arsyetuar se “Padia në këtë kontest është parashtruar me datë 01.06.2001. ku në atë kohë, sipas Rregullores së UNMIK-ut numër 1999/24 dt. 12.12.1999, ka qenë në fuqi Ligji për procedurën kontestimore RSFJ (Gazeta Zyrtare RSFJ 4176 (me ndryshimet e mëvonshme). Ligji i cekur për procedurën kontestimore në nenin 382. paragrafi 3, parasheh që: “Revizioni nuk lejohet në kontestet pasurore- juridike në të cilat kërkesëpadia ka të bëj me kërkesat në para, me dorëzimin e sendit apo me kryerjen e ndonjë veprimi tjetër, në qoftë se objekti i kontestit, të cilën paditësi e ka theksuar në padi nuk kapërcen 8.000 dinarë”. Rregullorja e UNMIK-ut 1999/4 dt. 02.09.1999 dhe Urdhëresa Administrative numër 2001/10 për zbatimin e Rregullores së UNMIK-ut numër 199/4 në nenin 2. paragrafi 1, nënparagrafi (i) pika (j) bën ndryshimin e nenit 382. paragrafi 3, LPK, përkatësisht konvertimin e 8.000 dinarëve në 1600 DM. Andaj, në pajtim me këto që u tha, revizioni lejohet në kontestet pasurore - juridike që nuk kanë të bëjnë me kërkesat monetare nëse vlera e kontestit të theksuar në padi tejkalon shumën prej 1600 DM. Paditësi në padi ka theksuar vlerën e kontestit në shumën prej 500 DM, pra nën shumën e përcaktuar si kufiri i poshtëm i vlerës së kontestit në të cilin lejohet revizioni. Pasi që paditësi gjatë gjithë rrjedhës së procedurës nuk e ka ndryshuar vlerën e kontestit, dhe as nuk ka rregulluar padinë në atë kuptim, për këtë arsye Gjykata Supreme me aplikim të nenit 221 të LPK, ka vendosur si në dispozitiv”.
Megjithatë, Gjykata verën se lidhur me ketë konstatim, parashtruesit e kërkesës kanë vërtetuar të kundërtën, duke ofruar dëshmi dhe duke theksuar se “Gjykata Supreme nuk e ka trajtuar drejtë dhe saktë lëndën së bashku me provat që gjenden në dosjen e lëndës, kur ka vendosur që Revizionin ta hedhë poshtë si të pa lejuar për shkak të vlerës së kontestit, pasi që e njëjta nuk e ka trajtuar faktin dhe provën, ku parashtruesit e kërkesën kanë bërë rregullimin dhe precizimin e vlerës së kontestit dhe atë në Procesverbalin e 9 marsit 2010 të Gjykatës Komunale, duke e rritur vlerën e kontestit në shumën prej 20.000 Euro, ku e njëjta gjykatë i ka obliguar paditësit që të bëjnë edhe pagesën e taksës shtesë për padi... në vlerë prej 87.50 Euro, më 11 mars 2010, sipas Urdhërpagesës me Nr. të Serisë 002342, e cila ka qenë provë në shkresat e lëndës dhe është administruar në aktgjykim”.
Gjykata, duke iu referuar dispozitave të ligjit në fuqi, verën se në rastet kur vlera e kontestit nga paditësi në padi është caktuar më e lartë ose më e ulët se ajo reale, gjykata në seancë përgatitore, dhe jo me vonë se mbajtja e shqyrtimit kryesor të çështjes, duhet të precizojë vlerën e kontestit në padi (shih me sipër paragrafin 2 të nenit 40 të LPK-së, i vitit 1997). Prandaj, në përputhje me ketë dispozitë, Gjykata Komunale në Suharekë, më 9 mars 2010, në seancë përgatitore, e kishte precizuar padinë e vitit 2001 në kuptim të përcaktimi të vlerës së kontestit, duke e rritur vlerën e kontestit në shumen prej njëzetë mijë (20,000) euro, për të cilën është urdhëruar i autorizuari i parashtruesve të kërkesës, që në seancën ardhshme të ofrojë dëshmi për pagesën e diferencës së taksës gjyqësorë, të cilën sipas dëshmive i autorizuari e kishte paguar në shumen prej tetëdhjetë e shtatë, pikë pesëdhjetë (87.50) euro, sipas Urdhërpagesës [Nr. 002342], e cila ndodhej në shkresat e lëndës.
Bazuar në sa me sipër, Gjykata thekson se parashtruesit e kërkesës, të ndodhur para rrethanave faktike dhe juridike të këtilla, kanë pasur pritje legjitime që kërkesa e tyre për revizion të pranohej dhe pretendimet e tyre të ngritura në kërkesë, kundër Aktgjykimi të Gjykatës së Apelit, të adresoheshin dhe shqyrtoheshin meritorisht nga Gjykata Supreme, por kjo nuk ka ndodhur.
Në këtë kontekst, Gjykata vlerëson se, në rrethanat e rasti konkret, barra e përgjegjësisë rendon mbi Gjykatën Supreme, e cila nuk i shqyrtojë me kujdesin e duhur shkresat e lëndës, përkitazi me kriteret e lejueshmërisë, për me tepër kur shqyrtimi i meritave të një kërkese/ankese është drejtpërdrejtë i ndërlidhur dhe i varur nga verifikimi i plotë i shkresave të lëndës, si parakusht për vlerësim meritor të pretendimeve. Në këtë rast, Gjykata vlerëson se parashtruesit e kërkesës, në pajtueshmëri me kërkesat e ligjit kanë bërë çdo gjë qe u është kërkuar për t’i përmbushur kriteret dhe kushtet formale-procedurale, në mënyrë që kundër Aktgjykimit të Gjykatës së Apelit të përdoronin efektivisht mjetin e jashtëzakonshëm juridik, respektivisht kërkesën për revizion, për të marrë përgjigje meritore nga Gjykata Supreme, lidhur me pretendimet e ngritura pranë saj.
Andaj, në këtë vazhdë, Gjykata konstaton se mospranimi i shqyrtimit në merita të kërkesës për revizion, të parashtruesve të kërkesës, nga ana e Gjykues Supreme përbën një të metë procedurale të pakapërcyeshme e cila është në kundërshtim me të drejtën për qasje në gjykatë dhe drejtësi (shih, rastin e Gjykatës KI214/21, cituar me lart, paragrafi 128).
Thënë këtë dhe duke marre për bazë të gjitha shtjellimet e mësipërme, Gjykata konsideron se konkluzionet e Gjykatës Supreme, për hedhjen poshtë si të palejuar të kërkesë për revizion, janë qartazi të pabazuara dhe arbitrare, të cilat kanë rezultuar në pamundësinë e parashtruesve të kërkesës për të pasur “qasje në gjykatë dhe drejtësi”, dhe rrjedhimisht edhe në mohimin e të drejtës për mjet efektiv juridik dhe mbrojtje gjyqësore të të drejtave (shih ngjashëm rastin e Gjykatës KI214/21, cituar me lart, paragrafi 126).
Përfundime
Si përmbledhje, Gjykata, duke u bazuar në analizën e mësipërme, konkludon se Aktvendimi i kontestuar [Rev.nr. 550/2021] i 3 qershorit 2022 i Gjykatës Supreme, nuk është në pajtueshmëri me të drejtat kushtetuese të parashtruesve të kërkesës të garantuara me paragrafin 1 të nenit 31 [E Drejta për Gjykim të Drejtë dhe të Paanshëm] të Kushtetutës, në lidhje me paragrafin 1 të nenit 6 [E drejta për një proces të rregullt] të KEDNj-së.
PËR KËTO ARSYE
Gjykata Kushtetuese, në pajtim me paragrafët 1 dhe 7 të nenit 113 dhe paragrafin 1 të nenit 116 të Kushtetutës, me nenet 20 dhe 47 të Ligjit dhe rregullat 34 (1) d) dhe 48 (1) a) të Rregullores së punës, më 17 janar 2024:
vendos
TË DEKLAROJË, me shtatë (7) vota për dhe një (1) kundër, kërkesën të pranueshme;
TË KONSTATOJË, me shtatë (7) vota për dhe një (1) kundër, se ka pasur shkelje të paragrafit 1 të nenit 31 [E Drejta për Gjykim të Drejtë dhe të Paanshëm] të Kushtetutës së Republikës së Kosovës në lidhje me paragrafin 1 të nenin 6 (E drejta për një proces të rregullt) të Konventës Evropiane për të Drejta të Njeriut;
TË SHPALLË, me shtatë (7) vota për dhe një (1) kundër, të pavlefshëm Aktvendimin [Rev. nr. 550/2021] e 6 qershorit 2022 të Gjykatës Supreme;
TË KTHEJË, me shtatë (7) vota për dhe një (1) kundër, çështjen në rivendosje në Gjykatën Supreme, në pajtim me këtë Aktgjykim;
TË URDHËROJË Gjykatën Supreme që ta njoftojë Gjykatën, në pajtim me paragrafin 5 të rregullit 60 (Zbatimi i vendimeve) të Rregullores së punës, deri më 17 korrik 2024, për masat e ndërmarra për zbatimin këtij Aktgjykimi;
T’UA KUMTOJË këtë Aktgjykim palëve;
TË PUBLIKOJË këtë Aktgjykim në Gazetën Zyrtare, në pajtim me nenin 20.4 të Ligjit;
TË KONSTATOJË që ky Aktgjykim hyn në fuqi në ditën e shpalljes në Gazetën Zyrtare të Republikës së Kosovës, në pajtim me nenin 20 (5) të Ligjit.
Gjyqtari raportues Kryetarja e Gjykatës Kushtetuese
Remzije Istrefi Peci Gresa Caka-Nimani
Malush, Sejdi, Hysni, Skender, Enver, Sherif, Mehdi, Xhevat, Qemajl dhe Jakup Berisha
KI - Kërkesë individuale
Aktgjykim
Shkelje e të drejtave kushtetuese
Neni 31 - E Drejta për Gjykim të Drejtë dhe të Paanshëm
Civile