Gjykata Kushtetuese

Prishtinë, më​​ 25 janar 2024

Nr. ref.:MK 2320/24

MENDIM KONKURRUES

i gjyqtares

REMZIJE ISTREFI PECI

në

rastin nr. KO55/23

Parashtrues​​ 

Kryetari i Kuvendit të Republikës së Kosovës​​ 

Vlerësimi ​​ i amendamenteve të propozuara kushtetuese, të referuara nga Kryetari i Kuvendit të Republikës së Kosovës më 2 mars 2023, përmes ​​ shkresës nr. 08/3509/Do/1493/1

​​ 

Fillimisht, shpreh respektin dhe pajtimin tim me mendimin e shumicës së gjyqtarëve,​​ se rasti është i pranueshëm për shqyrtim, dhe që​​ amendamentet e propozuara kushtetuese nr.27 dhe nr.28, përmes të cilave propozohet plotësimi i kriterit kushtetues për shkarkimin e gjyqtarëve dhe prokurorëve për shkak të “mosrespektimit të rëndë të detyrave”, i përcaktuar në paragrafin 4 të nenit 104 [Emërimi dhe Shkarkimi i Gjyqtarëve] dhe paragrafin 6 të nenit 109 [Prokurori i Shtetit] të Kushtetutës, me formulimet “në mënyrë të vazhdueshme është vlerësuar me performancë të pamjaftueshme” ose “ka bërë shkelje të rënda disiplinore”, nuk pakësojnë të drejtat dhe liritë themelore të garantuara me Kapitullin II të Kushtetutës; (iii) që amendamentet e propozuara kushtetuese nr.27 dhe nr.28, përmes të cilave propozohet plotësimi i kriterit kushtetues për shkarkimin e gjyqtarëve dhe prokurorëve për shkak të “mosrespektimit të rëndë të detyrave”, i përcaktuar në paragrafin 4 të nenit 104 [Emërimi dhe Shkarkimi i Gjyqtarëve] dhe paragrafin 6 të nenit 109 [Prokurori i Shtetit] të Kushtetutës, me formulimin “është vërtetuar se ka pasuri të pajustifikueshme” me vendim gjyqësor përfundimtar, nuk pakësojnë të drejtat dhe liritë themelore të garantuara me Kapitullin II të Kushtetutës; (iv) që amendamentet e propozuara kushtetuese nr.​​ 27 dhe nr.​​ 28, përmes të cilave propozohet plotësimi i kriterit kushtetues për shkarkimin e gjyqtarëve dhe prokurorëve, për shkak të “mosrespektim të rëndë të detyrave”, i përcaktuar në paragrafin 4 të nenit 104 [Emërimi dhe Shkarkimi i Gjyqtarëve] dhe paragrafin 6 të nenit 109 [Prokurori i Shtetit] të Kushtetutës, me formulimin “ka integritet të cenueshëm”, pakësojnë të drejtat dhe liritë themelore të garantuara me Kapitullin II të Kushtetutës. ​​​​ 

Gjithashtu, shpreh respektin dhe pajtimin tim me mendimin e shumicës së gjyqtarëve​​ se​​ amendamenti i propozuar kushtetues nr.29, përmes të cilit propozohet kontrolli kalimtar/i përkohshëm i integritetit të​​ “[…]​​ anëtarëve të Këshillit Gjyqësor të Kosovës, anëtarëve të Këshillit Prokurorial të Kosovës, kryetarëve të të gjitha gjykatave dhe të gjithë kryeprokurorëve, si dhe kandidatëve për këto pozita​​ […]”,​​ nga Autoriteti për Kontrollin e Integritetit (Autoriteti), nuk pakëson të drejtat dhe liritë themelore të garantuara me Kapitullin II të Kushtetutës.​​ 

Megjithatë, unë si gjyqtare individuale duke u bazuar në rëndësinë dhe kompleksitetin e çështjes në vlerësim, respektivisht​​ vlerësimin e amendamenteve të propozuara, nëse të njëjtat zvogëlojnë/pakësojnë ndonjë nga të drejtat ose liritë e garantuara në Kapitullin II [Të Drejtat dhe Liritë Themelore] të Kushtetutës (objekti i çështjes), por edhe implikimet në të ardhmen, kam mendim konkurrues lidhur me:​​ (I)​​ fushëveprimin e vlerësimit të​​ amendamenteve të propozuara kushtetuese nr. 27, nr. 28 dhe nr.​​ 29;​​ dhe (II)​​ mënyrën e​​ trajtimit te përcaktimit​​ përjashtues​​ “Pavarësisht nga dispozitat e tjera të kësaj Kushtetute,[...]”,​​ i përcaktuar në Amendamentin e propozuar nr.​​ 29., specifikisht në nenin ​​ 161 A(1) [Kontrolli i integritetit] bazuar në arsyetimin si në vijim:

I. Sa i përket fushëveprimit të vlerësimit kushtetues të amendamenteve të propozuara kushtetuese nr. 27, nr. 28 dhe nr.29.

Fillimisht shpreh pajtimin tim të pjesërishëm​​ me:​​ “I. Fushëveprimi i ​​ vlerësimit​​ kushtetues”​​ të amendamenteve të​​ propozuara (shih specifikisht paragrafët 136-8 të këtij Aktgjykimi),​​ sepse ​​ konsideroj se​​ për dallim prej praktikës gjyqësore të kësaj Gjykate,​​ shumica e gjyqtarëve e ka ngushtuar fushëveprimin, respektivisht bazat e vlerësimit kushtetues. ​​ 

Theksoj se jam e vetëdijshme për përcaktimin kushtetues thelbësor në ​​ paragrafin 3 të nenit 144,​​ [Amendamentimi] të Kushtetutës, ​​​​ përcaktim ky që paraqet bazën për vlerësimin material të fuqisë së amendamentimit kushtetues duke përcaktuar kërkesën imperative për të vlerësuar kushtetutshmërinë e një propozim amendamenti para se të hyjë në fuqi, ​​ respektivisht se paragrafi 3 i nenit 144​​ [Amendamentimi] i Kushtetutës​​ përcakton filtrin e propozimit të amendamenteve kushtetuese në relacion me pakësimin ose jo të ndonjë të drejte, dhe liritë e përcaktuara në Kapitullin II të Kushtetutës.​​ 

Megjithatë, rikujtoj se kjo Gjykatë në praktikën e saj, në lidhje me vlerësimin ​​ e amendamenteve të propozuara​​ përkitazi​​ me fushëveprimin e vlerësimit kushtetues, kishte vlerësuar se:

• “[...] sa i përket vlerësimit të kushtetutshmërisë së cilit do amendament të propozuar të Kushtetutës, sipas nenit 144.3, amendamenti i tillë duhet të konsiderohet në dritën e Kapitullit II [Të Drejtat dhe Liritë Themelore] të Kushtetutës, i cili sipas nenit 21 [Parimet e Përgjithshme], përbëhet nga të drejtat dhe liritë themelore të njeriut, të cilat janë bazë e rendit juridik të Republikës së Kosovës”​​ (shih rastet: nr.​​ K029/12, dhe K048/12, parashtrues​​ Kryetari i Kuvendit të​​ Republikës së​​ Kosovës, Aktgjykim i 20 korrikut 2012 (paragrafët​​ 62-4); ​​ KO44/14, parashtrues​​ Kryetari i Kuvendit të Republikës së Kosovës, Aktgjykimi i​​ 3 prillit​​ 2014, (paragrafët​​ 24-8);​​ KO13/15, parashtrues​​ Kryetari i Kuvendit të Republikës së Kosovës, ( paragrafët 23-4);​​ ​​ KO26/15, parashtrues​​ Kryetari i Kuvendit të Republikës së Kosovës, Aktgjykim i 15 prillit 2015, paragrafi 22);

• “[...]​​ Kapitulli III [Të Drejtat e Komuniteteve dhe Pjesëtarëve të tyre] dhe të​​ drejta të tjera mund të jenë të zbatueshme në këtë proces, pasi të drejtat specifike të përcaktuara janë zgjerim i të drejtave dhe lirive të njeriut të përcaktuara në Kapitullin II të Kushtetutës, në veçanti, i atyre të drejtave të përcaktuara në nenin 24 [Barazia para Ligjit]”,​​ (shih​​ rastet: nr.​​ KO29/12 dhe​​ KO48/12​​ cituar më lart (paragrafi 62);​​ KO44/14​​ (paragrafi 26)​​ KO13/15​​ (paragrafi 23);​​ KO26/15​​ (paragrafi 22).​​ 

• “[...] nga pikëpamja e dispozitave të nenit 21.2 të Kushtetutës, i cili përcakton që Republika e Kosovës do t'i mbrojë dhe garantojë të drejtat dhe liritë themelore të njeriut, siç ​​ parashihet me Kushtetutë, e jo doemos ato të përfshira vetëm në Kapitullin II, ​​ por edhe të gjitha të drejtat dhe liritë e njeriut të garantuara me Kushtetutë dhe të parashikuara me shkronjën dhe frymën e rendit kushtetues të Republikës së Kosovës”.​​ (shih rastet: nr.​​ K029/12 dhe K048/12, parashtrues​​ Kryetari i Kuvendit të Republikës së Kosovës, Aktgjykim i 20 korrikut 2012 (shih në veçanti paragrafët​​ 62,63,64);​​ KO44/14, parashtrues​​ Kryetari i Kuvendit të Republikës së Kosovës, Aktgjykimi i​​ 3 prillit​​ 2014 (shih në veçanti paragrafi​​ ​​ 28);​​ KO13/15, parashtrues​​ Kryetari i Kuvendit të Republikës së Kosovës​​ (shih në veçanti paragrafët 23 dhe 24);​​ KO26/15, parashtrues​​ Kryetari i Kuvendit të Republikës së Kosovës, Aktgjykim i 15 prillit 2015, paragrafi​​ 22).

• “[...]​​ Gjykata, gjithashtu, konsideron se neni 21 [Parimet e Përgjithshme] i Kushtetutës duhet të lexohet në lidhje me nenin 7 [Vlerat], paragrafi 1, të Kushtetutës” që definon vlerat e rendit kushtetues të Republikës së Kosovës e që është i bazuar "në parimet e lirisë, paqes, demokracisë, barazisë, respektimit të të drejtave dhe lirive të njeriut dhe sundimit të ligjit, ​​ mosdiskriminimit, të drejtës së pronës, mbrojtjes së mjedisit, drejtësisë sociale, pluralizmit, ndarjes së pushtetit shtetëror dhe ekonomisë së tregut."​​ (shih rastet nr.:​​ K029/12 dhe K048/12, parashtrues​​ Kryetari i Kuvendit të Republikës së Kosovës, Aktgjykim i 20 korrikut 2012 (shih në veçanti paragrafët​​ 62,​​ 63​​ dhe​​ 64);​​ KO44/14, parashtrues​​ Kryetari i Kuvendit të Republikës së Kosovës, Aktgjykim i​​ 3 prillit​​ 2014, (shih në veçanti paragrafin​​ 28);​​ KO13/15, parashtrues​​ Kryetari i Kuvendit të Republikës së Kosovës​​ (shih në veçanti paragrafët 23 dhe 24);​​ KO26/15, parashtrues​​ Kryetari i Kuvendit të Republikës së Kosovës, Aktgjykim i 15 prillit 2015, paragrafi​​ 22),​​ dhe:​​ 

• “[....]​​ se amendamentet e propozuara duhet të vlerësohen a janë në përputhje me detyrimet që​​ burojnë nga neni 53 [ Interpretimi i Dispozitave për të​​ Drejtat e Njeriut] të​​ Kushtetutës, përmes të​​ cilit kërkohet që​​ të​​ drejtat e njeriut duhet të​​ interpretohen në​​ pajtim me praktikën gjyqësore të​​ Gjykatës Evropiane për të​​ Drejtat e Njeriut.”(​​ shih rastet nr.​​ KO13/15, paragrafi 24;​​ KO162/18,​​ paragrafët​​ 25-6;​​ KO 207/22, paragrafët 32-3).

Nga si më lart, në praktikën e saj gjyqësore, Gjykata në vlerësim të propozim amendamenteve kushtetuese, përtej përcaktimit në paragrafin 3 të nenit 144, ka zgjeruar bazat e vlerësimit kushtetues ​​ duke u bazuar,​​ ndër të tjera,​​ në nenet (7, 21, 24, dhe 53), duke përfshirë edhe ​​ Kapitullin III, duke rezultuar në vlerësim të propozim amendamenteve kushtetuese, që jo vetëm se​​ a​​ i pakësojnë të drejtat dhe liritë themelore të përfshira në Kapitullin II, por të gjitha të drejtat dhe liritë​​ e​​ garantuara me Kushtetutë dhe të parashikuara me germën dhe frymën e rendit kushtetues të Republikës së Kosovës si një tërësi organike dhe koherente kushtetuese, si dhe në pajtim me praktikën gjyqësore të Gjykatës Evropiane për të​​ Drejtat e Njeriut.

Një praktikë e tillë e vlerësimit kushtetues të propozim amendamenteve, përmes normave të nënkuptuara (implicit unamendbility ang.) të gjykatave kushtetuese (dhe gjykatave me juridiksion të ngjashëm), përtej atyre të caktuara në mënyrë eksplicite në Kushtetutë (excplicit unamendability ang.), është e njohur dhe gjerësisht e aplikuar në gjyqësinë kushtetuese.¹​​ Përtej​​ doktrinës së​​ amendamentimit kushtetues si dhe debatit akademik për dhe kundër, vlerësimi kushtetues i propozim amendamenteve bazuar në normat e nënkuptuara (implicite) të​​ identifikuara​​ nëpërmjet praktikës gjyqësore të gjykatave​​ kushtetuese (dhe gjykatave me juridiksion të ngjashëm) konsiderohet praktikë e rëndësisë së jashtëzakonshme si mënyrë e​​ ruajtjes​​ së thelbit material kushtetues.​​ Rrjedhimisht, praktika gjyqësore e​​ gjykatave kushtetuese ka rezultuar dhe vazhdon me identifikimin gradual të normave tjera kushtetuese që​​ i përkasin dhe i shërbejnë​​ ruajtjes​​ së mëtejme të thelbit material të nënkuptuar kushtetues.²​​ 

Edhe pse, në​​ rastin konkret,​​ në​​ kuadër të​​ fushëveprimit të​​ vlerësimit të​​ kërkesës, e kam parasysh që​​ Gjykata ka vepruar në kuadër të​​ detyrimit të​​ vet kushtetues – e cila specifikisht thekson që vlerësimi bëhet në dritën e Kapitullit II, respektivisht se Gjykata duke e bazuar vlerësimin në Kapitullin II ​​ ka vepruar në kuadër të juridiksionit të vet. Për më tepër që Kapitulli II, në​​ ndërlidhje me nenin 22​​ [Zbatimi i Drejtpërdrejtë i Marrëveshjeve dhe Instrumenteve Ndërkombëtare] siguron edhe aplikimin e​​ garancive të të gjitha instrumenteve ndërkombëtare, përfshirë​​ Konventën Kornizë​​ të​​ Këshillit të Evropës për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare.​​ 

Megjithatë, praktika gjyqësore e ​​ identifikimit ​​ të mëtejmë​​ të thelbit material të kushtetutës (siç është praktika e lartcekur e kësaj gjykate) ​​ duke zgjeruar bazat e vlerësimit kushtetues nëpërmjet normave të nënkuptuara si​​ “zgjerim i të​​ drejtave dhe lirive të njeriut të​​ përcaktuara në​​ Kapitullin II të​​ Kushtetutës, në​​ veçanti, i atyre të​​ drejtave të​​ përcaktuara në​​ nenin 24 [Barazia para Ligjit]”, ​​​​ nuk do të duhej të rezultojë në praktikë divergjente, në atë mënyrë​​ që një nen ose​​ kapitull kushtetues të përcaktohet si bazë e vlerësimit të propozim amendamenteve kushtetuese (element i thelbit të nënkuptuar material), dhe më vonë  në një vlerësim tjetër,  të mos konsiderohet​​ si bazë e vlerësimit kushtetues të propozim amendamenteve kushtetuese. 

Një mënyrë e tillë e veprimit, respektivisht vlerësimit kushtetues ku në një/ose disa raste zgjerohen bazat​​ e​​ vlerësimit, ​​ respektivisht fushëveprimi i vlerësimit kushtetues dhe në rastin/rastet tjera ngushtohen bazat/fushëveprimi i vlerësimit​​ kushtetues të propozim amendamenteve do të ishte e papajtueshme me kërkesën e sigurisë juridike,  dhe njëkohësisht me parimin e sundimit të ligjit,  i cili është një parim dhe vlerë kushtetuese në Republikën e Kosovës.³​​ 

Bazuar në praktikën e saj gjyqësore, në rrethanat e rastit konkret vazhdimi logjik i vlerësimit kushtetues nga Gjykata, bazuar në rëndësinë dhe rrethanat e rastit konkret, do të ishte vlerësimi i amendamenteve të propozuara​​ dhe përputhjes së tyre me fokusin e nënkuptuar material të Kushtetutës⁴, respektivisht (i) me të drejtat e njeriut të përcaktuara në Kapitullin II të ​​ Kushtetutës, ​​ dhe (ii) me të gjitha të drejtat e tjera (nene dhe Kapituj) të identifikuara e të ankoruara në praktikën e saj gjyqësore gjatë vlerësimit të propozim amendamenteve, respektivisht bazuar në​​ shkronjën dhe frymën e Kushtetutës duke përfshirë edhe Kapitullin III​​ “si zgjerim i të​​ drejtave dhe lirive të​​ njeriut të​​ përcaktuara në​​ Kapitullin II të​​ Kushtetutës, në​​ veçanti, i atyre të​​ drejtave të​​ përcaktuara në​​ nenin 24 [Barazia para Ligjit]”​​ , si bazë e vlerësimit kushtetues.​​ 

​​ II.​​ Sa i përket trajtimit të përcaktimit përjashtues​​ “Pavarësisht nga dispozitat e tjera të kësaj Kushtetute,[...]”, i përcaktuar në Amendamentin e propozuar nr.​​ 29, nenin ​​ 161A(1) [Kontrolli i integritetit]

Fillimisht, dhe në rrethanat e rastit konkret​​ konsideroj se është thelbësore të theksohet se Kushtetuta e Republikës së Kosovës në mënyrë shprehimore nuk përmban klauzolë përjashtuese /mbizotëruese (“notwithstanding clause” ose “overriding clause(ang); “clause derogatoire​​ ose​​ clause nonobstant”​​ (frëng.)), siç përmbajnë disa kushtetuta respektive duke​​ u​​ dhënë​​ autoritetin institucioneve ligjvënëse dhe qeverisë që (i) të përjashtojnë aplikimin e disa dispozitave/të drejtave kushtetuese, por bazuar në (ii) procedura të përcaktuara​​ saktë, dhe (iii) vetëm për periudha kohore të përcaktuara​​ saktë.⁵​​ (sqarim “notwithstanding clause” ose “overrriding clause(ang); “clause derogatoire​​ ose​​ clause nonobstant”​​ (frëng.), dallon prej kufizimit të të drejtave të njeriut gjatë​​ gjendjes së jashtëzakonshme).

Përkundër asaj se formulime të tilla kanë figuruar në kapituj respektivë​​ të Kushtetutës së Republikës së Kosovës (shih dispozitat përfundimtare [Kapitulli XIII] dhe kalimtare [Kapitulli IV] të përfshira në Kushtetutë, në nenet 143, 146, 147, 148, 149, 150, 153, tashmë të shfuqizuara përmes amendamenteve kushtetuese nr. I-XII), si dhe figurojnë edhe në një rrethanë​​ specifike​​ (shih amendamentin kushtetues nr. XXIV),​​ përdorimi i mëtejmë​​ i një përcaktimi të​​ tillë​​ në​​ rrethanat e tanishme dhe konkrete, respektivisht në​​ propozim amendamentin nr.​​ 29, ​​ konsideroj që​​ është dashur​​ të​​ jetë​​ çështje e shqyrtimit nga Gjykata.​​ 

Për mua, ​​ si Gjyqtare individuale e kësaj Gjykate përdorimi i mëtejmë i përcaktimeve përjashtuese “Pavarësisht dispozitave tjera të​​ kësaj Kushtetute” ngre​​ pyetjen thelbësore: ​​ Si ka mundësi që​​ një​​ formulim i tillë​​ me fuqi mbizotëruese i tejkalimit të dispozitave kushtetuese të aplikohet në një propozim amendament duke qenë se Kushtetuta e Republikës se Kosovës nuk përmban në mënyre shprehimore klauzole përjashtuese? Si ka mundësi që një klauzolë​​ e tillë​​ të ​​ duket se ekziston (shih arsyetimet e dhëna në paragrafët 314-317 të​​ këtij aktgjykimi), dhe të mos ekzistojë në mënyrë shprehimore në të njëjtën kohë?​​ 

Në vazhdim ​​ dhe në rrethanat e rastit konkret,​​ vërej që në kuptim të formulimit të përcaktimit në paragrafin 1 të nenit 161A të amendamentit të propozuar kushtetues nr. 29,​​ ”Pavarësisht dispozitave të tjera të kësaj Kushtetute [...]”,​​ Gjykata në këtë Aktgjykim theksoi se :

• “[....] një formulim i tillë i referohet bartjes së përkohshme të një kompetence kushtetuese për qëllime të themelimit dhe funksionimit të Autoritetit të themeluar jashtë sistemit të drejtësisë për qëllime të zbatimit të amendamentit të lartcekur”, (paragrafi 314 i këtij Aktgjykimi); se​​ 

•  ​​ ​​​​ “Formulimi “pavarësisht dispozitave të tjera të kësaj Kushtetute [...]”, nuk mund të nënkuptojë në asnjë mënyrë kufizimin apo pakësimin e të drejtave dhe lirive themelore të përcaktuara në Kapitullin II të Kushtetutës apo edhe përmbajtjen e dispozitave tjera kushtetuese​​ dhe të cilat nuk i shërbejnë në mënyrë të drejtpërdrejtë qëllimit të kufizuar dhe përkohshëm të amendamentit të propozuara nr. 29.​​ Çdo qëndrim në të kundërtën, do të përbënte interpretim skajshmërisht formalisitik dhe të izoluar të një formulimi të normës” (paragrafi ​​ 316 i këtij Aktgjykimi).​​ 

Bazuar si më lart, dhe përderisa trajtimi i dhënë​​ në kontekst të rastit konkret, dhe përcaktimit specifik të propozim amendamentit nr. 29, që përcakton krijimin e mekanizmit konkret të kontrollit të përkohshëm të integritetit, shtrohet pyetja: nëse interpretimi i lartcekur​​ i formulimit​​ Pavarësisht dispozitave të​​ tjera kushtetuese” ​​​​ (shih​​ ​​ paragrafin 316 të këtij Aktgjykimi)“​​ në​​ këtë​​ rast specifik ​​ do të​​ jetë​​ i aplikueshëm edhe në përcaktime përjashtuese të mundshme (nëse përdoren) në propozim​​ -​​ amendamente​​ të ardhshme e që mund të kenë përmbajtje dhe specifika të​​ tjera?

Rikujtoj se objekt i vlerësimit të kërkesës​​ së referuar nga parashtruesi i kërkesës është nëse amendamentet e propozuara kushtetuese nr. 27, nr. 28 dhe nr. 29 ​​ pakësojnë të drejtat dhe liritë e njeriut të përcaktuara me Kapitullin II të Kushtetutës.​​ 

Në kontekst të mendimit tim konkurrues, dhe specifikisht në relacion me mënyrën e trajtimit të propozim amendamentit nr.​​ 29, respektivisht përcaktimit përjashtues në nenin 161 A(1) vërej​​ që përderisa shumica​​ e gjyqtarëve, vlerësimin nëse​​ amendamentet e propozuara kushtetuese​​ nr.​​ 27 dhe nr.​​ 28, pakësojnë/zvogëlojnë të drejtat dhe liritë themelore të garantuara me Kapitullin II të Kushtetutës, ​​ e ​​ bazoi në:​​ 

• “[...]​​ kuptim të parimit të sigurisë juridike, parim ky i ​​ mishëruar edhe dispozitat kushtetuese të Kapitullit II të Kushtetutës dhe atyre të KEDNJ-së” (paragrafi 223 i këtij Aktgjykimi);​​ 

• “[...]në kuptim të ndryshimeve kushtetuese,​​ amendamentet e propozuar kushtetuese duhet që të respektojë parimin e sigurisë juridike, në kuptim të​​ kërkesës për “parashikueshmëri” dhe “qartësi” të normës[...]​​ (paragrafi 225 i këtij Aktgjykimi);

• “Gjykata rikujtoi obligimin e propozuesit dhe të hartuesit të amendamenteve kushtetuese, që gjatë hartimit të amendamenteve të propozuara kushtetuese, të kenë parasysh aspektet relevante të parimit të sigurisë juridike,​​ përfshirë​​ “parashikueshmërisë”​​ së normës kushtetuese, në mënyrë që të njëjtat të mos rezultojnë në pakësimin e të drejtave dhe lirive të garantuara me Kapitullin II të Kushtetutës”(paragrafi 225 i këtij Aktgjykimi);​​ 

• ​​ “Gjykata vlerësoi se çdo plotësim apo ndryshim i normës kushtetuese, i cili për më tepër kur afekton të drejtat dhe liritë themelore duhet të karakterizohet me qartësi dhe saktësi, të ketë justifikim përkatës, të jetë proporcional dhe si i tillë të garantojë nivelin e duhur të “parashikueshmërisë” për të gjithë individët, të cilët mund të afektohen nga ndryshimi të një norme kushtetuese dhe zbatimit të saj në të ardhmen.” (paragrafi 226 i këtij Aktgjykimi).​​ 

Megjithatë, në vlerësim të ​​ propozim amendamentit nr.​​ 29 specifikisht në lidhje me përcaktimin përjashtues “Pavarësisht dispozitave të​​ tjera kushtetuese” i përcaktuar në nenin 116A (1) shumica e gjyqtarëve​​ nuk e aplikoi këtë standard të vlerësimit.​​ 

Konsideroj se Gjykata është dashur që edhe formulimin e përcaktimit përjashtues i përcaktuar në nenin 116 A (1) ta vlerësojë​​ në kontekst të sundimit të ligjit dhe sigurisë juridike duke aplikuar standardin e parashikueshmerisë, konkretisht, dhe specifikifisht nëse​​ duke mos përcaktuar saktë se “pavarësisht” cilave dispozita kushtetuese, a cenohet siguria juridike si parim kushtetues, ​​ dhe si e drejtë e subjekteve të kontrollit të integritetit.​​ 

Kjo për arsyen thelbësore se, duke pasur parasysh ​​ që​​ përmes paragrafit 1 të nenit 116A, parashihet ​​ krijimi i procesit kalimtar/të përkohshëm të kontrollit të integritetit “të anëtarëve të Këshillit Gjyqësor të Kosovës, Këshillit Prokurorial të Kosovës, kryetarëve të të gjitha gjykatave, Kryeprokurorit të Shtetit dhe të gjithë kryeprokurorëve si dhe të kandidatëve për këto pozita”, përkatësisht procesi i vetingut në sistemin e drejtësisë (amendamenti i propozuar kushtetues nr. 29), dhe rrjedhimisht një mekanizim i tillë​​ prek të drejtat e subjekteve që i nënshtrohen këtij vlerësimi.​​ 

Gjykata në​​ vend të​​ trajtimit se çfarë “nuk mund​​ të nënkuptojë” formulimi “Pavarësisht dispozitave të tjera të kësaj Kushtetute [... ]”,​​ (shih paragrafin 316 të këtij Aktgjykimi) në​​ rastin konkret,​​ Gjykata do të​​ duhej të​​ vlerësonte nëse propozim amendamenti në fjalë ​​​​ plotëson kushtin që të jetë “i qartë dhe i parashikueshëm” si në​​ aspektin formal ashtu edhe në​​ aspektin përmbajtjesor, specifikisht formulimin e përcaktimit përjashtues.​​ 

Duke iu referuar praktikës së saj gjyqësore, praktikës së GJEDNJ-së si dhe Listës Kontrolluese të Sundimit të Ligjit të Komisionit të Venecias, CDL-Ad (2016)007, kjo Gjykatë ka ritheksuar​​ se​​ “përcaktueshmëria me ligj” përveç që kërkon që masa e ndërmarrë të ketë bazë ligjore në legjislacionin shtetëror,​​ e njëjta​​ kërkon gjithashtu që dispozitat relevante të ligjit të jenë​​ “të qarta, të qasshme dhe të parashikueshme”.

​​ “Parashikueshmëria”​​ kërkon që ligji të formulohet me precizitet dhe qartësi të duhur që t’iu mundësojë subjekteve juridike që të rregullojnë sjelljen e tyre respektivisht (shih rastet nr.​​ KO216/22 dhe KO220/22, paragrafi 227; Lista Kontrolluese e Sundimit të Ligjit të Komisionit të Venecias, CDL-Ad (2016)007, Strasburg, 18 mars 2016, paragrafët 58 dhe 59;​​ KO100/22 dhe KO101/22, paragrafi 347) (shih ndër të​​ tjera:​​ rastet nr.​​ KO216/22 dhe KO220/22​​ parashtrues​​ KO216/22,​​ Isak Shabani dhe 10 (dhjetë) deputetë të tjerë të Kuvendit të Republikës së Kosovës;​​ KO220/22,​​ Arben Gashi dhe 9 (nëntë) deputetë të tjerë të Kuvendit të Republikës së Kosovës​​ Vlerësim i kushtetutshmërisë së neneve 9, 12, 46 dhe 99 të Ligjit​​ nr.​​ 08/L-197 për Zyrtarët Publikë, më 12 shtator 2023, paragrafi​​ 235;​​ KO219/19,​​ Parashtrues: Avokati i Popullit,​​ Vlerësim i kushtetutshmërisë së Ligjit nr.​​ ​​ 06/L-111 për Pagat në Sektorin Publik, paragrafi 269 dhe 271).

Për më​​ tepër, parimi i sigurisë juridike nënkupton gjithashtu se efektet e ligjit duhet të jenë të ‘parashikueshme’, në kuptimin që dispozitat ligjore duhet të shkruhen në mënyrë të kuptueshme dhe të formulohen me saktësi dhe qartësi të mjaftueshme për t'ua mundësuar njerëzve dhe subjekteve juridike që të rregullojnë sjelljen e tyre në përputhje me kërkesat e ligjit​​ (aspekti i kualitetit të ligjit).

Qartësia dhe parashikueshmëria e akteve ligjore janë të rëndësishme jo vetëm për t'iu mundësuar individëve të rregullojnë sjelljen e tyre, por edhe për ndarjen e pushteteve. Në ​​ këtë ​​ aspekt, “dispozitat ligjore duhet të jenë të qarta dhe të kuptueshme për t'i mundësuar pushtetit ekzekutiv të ushtrojë diskrecion vetëm në fushat ku kjo synohet dhe jo thjesht sepse ligji është i pasigurt ose i paqartë” (shih, Opinionin​​ për Kosovën​​ DL-AD(2019)025-e​​ të​​ Komisionit të Venecias për Projektligjin për Aktet Juridike, 11-12 tetor 2019, paragrafët 20-22).

Përfundimisht, konsideroj se Gjykata e ka pasur rastin që​​ në​​ ketë vlerësim të​​ propozim amendamenti të​​ vendosë ​​​​ standardin kushtetues se (i) a mund të; (ii) kur mund të; ​​ dhe (iii) nën​​ cilat standarde mund të​​ përdoren përcaktimet përjashtuese “pavarësisht dispozitave tjera kushtetuese” në​​ propozim amendamente kushtetuese duke pasur parasysh kriteret e sundimit të​​ ligjit si parim kushtetues dhe e drejtë​​ e njeriut, specifikisht barazinë para ligjit.

Dorëzoi me respekt,

Remzije Istrefi-Peci ​​ 

Gjyqtare​​ 

_______________