Urdhëra tjerë
Prishtinë, më 6 prill 2023
Nr.ref.:MM 2154/23
MENDIM MOSPAJTUES
i gjyqtarit
RADOMIR LABAN
në
rastin nr. KI14/22
Parashtrues
Shpresa Gërvalla
Vlerësim i kushtetutshmërisë së Aktgjykimit Rev. nr. 409/2020 të Gjykatës Supreme të Kosovës, të 28 shtatorit 2021
Duke shprehur që në fillim respektin tim ndaj mendimit të shumicës së gjyqtarëve se në këtë rast ka shkelje të nenit 31 [E Drejta për Gjykim të Drejtë dhe të Paanshëm] të Kushtetutës së Republikës së Kosovës (në tekstin e mëtejmë: Kushtetuta) në lidhje me nenin 6 (E drejta për një proces të rregullt) të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut (në tekstin e mëtejmë: KEDNJ),
mirëpo, unë si gjyqtar individual kam mendim mospajtues në lidhje me konkludimin e shumicës dhe nuk pajtohem me mendimin e shumicës. Unë konsideroj se nuk ka shkelje të së drejtës për një"gjykatë të themeluar me ligj" nga neni 31 [E Drejta për Gjykim të Drejtë dhe të Paanshëm] i Kushtetutës në lidhje me nenin 6 (E drejta për një proces të rregullt) të KEDNJ-së në mënyrën siç është paraqitur në aktgjykim.
Unë si gjyqtar pajtohem me gjendjen faktike siç është deklaruar dhe paraqitur në aktgjykim dhe e pranoj të njëjtën gjendje faktike si të saktë. Gjithashtu, unë, si gjyqtar pajtohem me mënyrën se si janë parashtruar dhe paraqitur në aktgjykim pretendimet e parashtruesit të kërkesës dhe i pranoj të njëjtat si të sakta.
Megjithatë, unë konstatoj se në rrethanat e rastit konkret, shumica e Gjykatës (I)duke mos arsyetuar garancitë e përgjithshme: kërkesat institucionale lidhur me @gjykatën e themeluar me ligj”; (II) duke mos arsyetuar fare vetë nocionin e gjykatës; (III) duke mos bërë dallim ndërmjet parimeve të përgjithshme të gjykatës së themeluar me ligj:aspekti penal dhe parimeve të përgjithshme të gjykatës së themeluar me ligj: aspekti civil; (IV) duke mos arsyetuar parimet e përgjithshme lidhur me nivelin e juridiksionit të gjykatave; (V) duke mos arsyetuar rishikimin nga një gjykatë që ka juridiksion të plotë dhe me zbatimin e një rasti të pakrahasueshëm të GJEDNJ-së i cili nuk përputhet me rastin konkret, në një mënyrë të gabuar arrin në përfundim se Gjykata Supreme vendosi jashtë juridiksionit të saj.
Konsideroj se parimet e përgjithshme duhet të merren parasysh në tërësi siç do të paraqiten në këtë mendim mospajtues dhe se duhen përdorur rastet kryesore të GJEDNJ-së, dhe jo përjashtimet individuale siç është bërë në aktgjykim, që një dallim duhet të bëhet ndërmjet aspektit penal dhe atij civil të Gjykatës së krijuar në bazë të ligjit sepse kërkesat e aspektit penal janë më të rrepta, më tej, konsideroj se normat juridike duhet të lexohen në tërësi dhe të mos dalin jashtë kontekstit dhe se parimet e përgjithshme duhet të interpretohen në tërësi.
Për këto arsye të lartcekura, unë nuk pajtohem me analizën juridike lidhur me pranueshmërinë e rastit dhe qëndrimin e shumicës se ka shkelje të së drejtës për "një gjykatë të themeluar me ligj" siç është parashtruar dhe paraqitur në aktgjykim, ndërsa mospajtimin tim do ta arsyetoj në detaje.
Për sa më sipër, dhe në pajtim me rregullat 61 dhe 63 të Rregullores së punës së Gjykatës Kushtetuese, me qëllim të ndjekjes sa më të lehtë dhe më të qartë dhe arsyetimit të mendimin mospajtues, unë(I)do të përsëris pretendimet e parashtruesessë kërkesës lidhur me shkeljet e pretenduara të të drejtave; (II) do të paraqes përmbajtjen e dispozitave përkatëse kushtetuese dhe ligjore;(III) do të arsyetoj garancitë e përgjithshme: kërkesat institucionale lidhur me "gjykatën e themeluar me ligj"; (IV) do të arsyetoj nocionin e gjykatës;(V) do të arsyetoj parimet e përgjithshme të gjykatës së themeluar me ligj:aspekti penal; (VI) do të arsyetoj parimet e përgjithshme të gjykatës së themeluar me ligj:aspekti civil;(VII) do të arsyetoj parimet e përgjithshme lidhur me nivelin e juridiksionit të gjykatave; (VIII) do të arsyetoj rishikimin nga një gjykatë që ka juridiksion të plotë; (IX) do të zbatoj parimet themelore të lartpërmendura në rastin konkret;(X) do të paraqes një përfundim lidhur me shkeljet e pretenduara të të drejtave të parashtruesit të kërkesës të garantuara me nenin31 [E Drejta për Gjykim të Drejtë dhe të Paanshëm] të Kushtetutës në lidhje me nenin 6 (E drejta për një proces të rregullt) tëKEDNJ-së.
Pretendimet e parashtrueses së kërkesës në lidhje me shkeljet e pretenduara të të drejtave
Parashtruesja e kërkesës pretendon se aktgjykimi i kontestuar i Gjykatës Supreme është nxjerrë në shkelje të të drejtave dhe lirive të saj themelore të garantuara me nenet 3 [Barazia para Ligjit ] dhe 24 [Barazia para Ligjit] të Kushtetutës, në ndërlidhje me nenin 14 (Ndalimi i diskriminimit) të KEDNJ-së dhe nenet 1 dhe 2 të Konventës Ndërkombëtare për të Gjitha Format e Diskriminimit Racor, si dhe nenet 31 [E Drejta për Gjykim të Drejtë dhe të Paanshëm] dhe 54 [Mbrojtja Gjyqësore e të Drejtave] të Kushtetutës, në ndërlidhje me nenet 6 (E drejta për një proces të rregullt) dhe 13 (E drejta për Zgjidhje Efektive) të KEDNJ-së.
Parashtruesja e kërkesës, duke iu referuar nenit 214, paragrafit 2 të LPK-së, thekson se revizioni nuk mund të paraqitet për shkak të konstatimit të gabuar apo jo të plotë të gjendjes faktike. Në kontekst të kësaj, parashtruesja e kërkesës arsyeton se Gjykata Supreme, aktgjykimin e saj të kontestuar “e mbështet bazuar mu në gjetjet gjoja të gabuara të gjykatave të rregullta të dy instancave, sa i përket vërtetimit të faktit apo jo të plotë të gjendjes faktike, me konstatimin e prerë nëse ekziston apo jo përgjegjësia dhe detyrimi i palës së paditur që [parashtrueses së kërkesës] t'ia kompensoj dëmin material dhe dëmin jo material të pësuar në aksidentin e datës 18.11.2011”.
Në lidhje me vendimin e Gjykatës Supreme përmes të cilit janë ndryshuar aktgjykimet e Gjykatës Themelore dhe asaj të Apelit, parashtruesja e kërkesës thekson si në vijim: “Gjykata Supreme me aktgjykimin e kundërshtuar jep shpjegime që në kuptimin juridik vënë në pikëpyetje legjitimitetin pasiv të palës së paditur në këtë kontest civil, atëherë, shtrohet pyetja: cila ka qenë pengesa juridike që Gjykata Supreme Revizionin ta PRANOJ si të bazuar, aktgjykimet e dy instancave të gjykatave të rregullta t’i NDRYSHOJ dhe lënda t’i kthehej gjykatës të shkallës së parë për RISHQYRTIM dhe RIVENDOSJE, dhe kështu [parashtrueses së kërkesës] t’i jepej mundësia për ndërmarrje veprimesh të domosdoshme për precizim kërkesëpadie, dhe atë si në aspektin subjektiv njashtu edhe në aspektin objektiv”.
Në vijim, parashtruesja e kërkesës pretendon se aktgjykimi i kontestuar i Gjykatës Supreme është nxjerrë “në kundërshtim edhe me konventat ndërkombëtare dhe deklaratën universale të të drejtave të njeriut, si dhe ligjet kundër Diskriminimit në Republikën e Kosovës”.
Më tej, parashtruesja e kërkesës thekson se Raiffeisen Bank asaj i ka shkaktuar dëm të pariparueshëm material dhe jo-material.
Në fund, parashtruesja e kërkesës rithekson se “është e bindjeve se aktgjykimi i goditur ngërthen në veti elaborim dhe gjykim të çështjes që ka të bëjë me konstatim të gabuar apo jo të plotë të gjendjes faktike për çka REVIZIONI nuk është i lejuar [...]”.
Në vijim, parashtruesja e kërkesës pretendon se,“rasti i këtij Aktgjykimi paraqet jo siguri juridike dhe humbje besimi në gjyqësor, sikundër që nuk do ishte as praktikë e mirë gjyqësore që Aktgjykimi i goditur të përdoret më tej si burim që ndihmon gjykatat e rregullta që të interpretojnë në mënyrë të duhur normën ligjore, zhvillimin e procesit gjyqësor dhe kualifikimin e fakteve të secilit rast në mënyrë adekuate, krejt këtë me qëllim rritje besueshmërie në gjyqësor dhe sigurie juridike përgjithësisht, si dhe të vlej edhe si rekomandim që udhëzon gjyqtarët për standardet që do të garantohen nga ana e gjykatave gjatë zhvillimit të proceseve gjyqësore të kësaj natyre dhe të ngjashme”.
Përfundimisht, parashtruesja e kërkesës kërkon nga Gjykata që të aprovojë kërkesën e saj të parashtruar në Gjykatë.
Përmbajtja e dispozitave përkatëse kushtetuese dhe ligjore
Kushtetuta e Republikës së Kosovës
Neni 31
[E Drejta për Gjykim të Drejtë dhe të Paanshëm]
Çdokujt i garantohet mbrojtje e barabartë e të drejtave në procedurë para gjykatave, organeve të tjera shtetërore dhe bartësve të kompetencave publike.
Çdokush gëzon të drejtën për shqyrtim publik të drejtë dhe të paanshëm lidhur me vendimet për të drejtat dhe obligimet ose për cilëndo akuzë penale që ngrihet kundër saj/tij brenda një afati të arsyeshëm, nga një gjykatë e pavarur dhe e paanshme, e themeluar me ligj.
[…]
Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut
Neni 6
(E drejta për një proces të rregullt )
“1. Çdo person ka të drejtë që çështja e tij të dëgjohet … nga një gjykatë e pavarur dhe e paanshme, e krijuar me ligj … e cila do të vendosë … për bazueshmërinë e çdo akuze në ngarkim të tij”.
Garancitë e përgjithshme: kërkesat institucionale lidhur me "gjykatën e krijuar me ligj"
Koncepti i një “gjykate të krijuar me ligj”, së bashku me konceptet e “pavarësisë” dhe “paanshmërisë” së një gjykate, është pjesë e “kërkesave institucionale” të nenit 6 paragrafi 1. Në praktikën gjyqësore të Gjykatës, ekziston një ndërlidhje shumë e ngushtë midis këtyre koncepteve (Guðmundur Andri Ástráðsson kundër Islandës [GC], nr. 26374/18 , 2020, paragrafi 218).
Gjykata është shprehur, në veçanti, se një organ gjyqësor që nuk plotëson kërkesat e pavarësisë – veçanërisht nga ekzekutivi – dhe të paanshmërisë nuk mund të karakterizohet si “gjykatë” as për qëllimet e nenit 6 paragrafi 1. Në mënyrë të ngjashme, kur përcaktohet nëse një "gjykatë" është "e themeluar me ligj", referenca për “ligjin” përfshin çdo dispozitë të ligjit të brendshëm – duke përfshirë, në veçanti, dispozitat në lidhje me pavarësinë e anëtarëve të një gjykate – të cilat, nëse shkelen, do ta bëjnë pjesëmarrjen e një ose më shumë gjyqtarëve në shqyrtimin e një çështjeje “të parregullt”. Për më tepër, kur përcakton nëse një gjykatë mund të konsiderohet të jetë “e pavarur” sipas kuptimit të nenit 6 paragrafi 1, Gjykata ka parasysh, ndër të tjera, për mënyrën e emërimit të anëtarëve të saj, që i përket fushës së krijimit të një “gjykate”. Prandaj, ndërsa secila prej tyre shërben për qëllime specifike si garanci të veçanta të gjykimit të drejtë, ekziston një fije e përbashkët që kalon përmes kërkesave institucionale të nenit 6 paragrafi 1, në atë që ato udhëhiqen nga synimi për të mbështetur parimet themelore të shtetit të së drejtës dhe ndarjen e pushteteve (po aty, paragrafët 232–233). Parashtruesja e kërkesës pretendon se aktgjykimi i kontestuar i Gjykatës Supreme është nxjerrë në shkelje të të drejtave dhe lirive të saj themelore të garantuara me nenet 3 [Barazia para Ligjit ] dhe 24 [Barazia para Ligjit] të Kushtetutës, në ndërlidhje me nenin 14 (Ndalimi i diskriminimit) të KEDNJ-së dhe nenet 1 dhe 2 të Konventës Ndërkombëtare për të Gjitha Format e Diskriminimit Racor, si dhe nenet 31 [E Drejta për Gjykim të Drejtë dhe të Paanshëm] dhe 54 [Mbrojtja Gjyqësore e të Drejtave] të Kushtetutës, në ndërlidhje me nenet 6 (E drejta për një proces të rregullt) dhe 13 (E drejta për Zgjidhje Efektive) të KEDNJ-së.
Nocioni i “gjykatës”
Aktgjykimi në rastin Guðmundur Andri Ástráðsson kundër Islandës [DHM], 2020, specifikoi dhe qartësoi parimet përkatëse të praktikës gjyqësore (shih, në veçanti, paragrafët 219–222; shih gjithashtu Eminağaoğlu kundër Turqisë, nr. 76521/12, 2021, paragrafët. 90–91 dhe 94), të cilat mund të ndahen në tri kërkesa kumulative, siç përcaktohet më poshtë (shih përmbledhjen përkatëse në rastin Dolińska-Ficek dhe Ozimek kundër Polonisë, nr. 49868/19, 57511/19, paragrafët 272-280).
Së pari, “gjykata” në kuptimin material të fjalës karakterizohet nga funksioni i saj gjyqësor (Guðmundur Andri Ástráðsson kundër Islandës [DHM], 2020, paragrafët 219 dhe më tej për parimet përkatëse), përkatësisht, përcaktimin e çështjeve në kompetencën e tij në bazë të rregullave të ligjit dhe pas procedurave të zhvilluara në mënyrë të përcaktuar (Qipro kundër Turqisë [DHM], nr. 25781/94, 2001, para. 233; Xero Flor w Polsce sp. z o.o. kundër Polonisë, nr. 4907/18, 2021, para. 194, në lidhje me gjykatën kushtetuese).
Juridiksioni për të vendosur është i natyrshëm në vetë konceptin e “gjykatës”. Procedura duhet të sigurojë “vendim të gjykatës për çështjet në kontest”, siç kërkohet me nenin 6 paragrafi 1 (Benthem kundër Holandës, nr. 8848/80, 1985, paragrafi 40).
Prandaj, kompetenca e thjeshtë për të nxjerrë një mendim këshillues që nuk ka fuqi detyruese nuk është e mjaftueshme, edhe nëse ai mendim pranohet në shumicën dërrmuese të rasteve (po aty).
Për qëllimet e nenit 6 paragrafi 1, një “gjykatë” nuk ka nevojë të jetë një gjykatë ligjore e integruar brenda makinerisë standarde gjyqësore të vendit në fjalë (Xhoxhaj kundër Shqipërisë, nr. 15227/19, 2021, paragrafi 284, në lidhje me një organ të themeluar për të rivlerësuar aftësinë e gjyqtarëve dhe prokurorëve për të kryer funksionet e tyre; Ali Rıza dhe të tjerët kundër Turqisë, nr. 30226/10, 5506/16, 2020, paragrafët 194–195 dhe 202–204, dhe Mutu dhe Pechstein kundër Zvicrës, nr. 40575/10, 67474/10, 2018, paragrafi 139, në lidhje me arbitrazhin ). Një gjykatë e tillë mund të krijohet për t'u marrë me zgjidhjen e çështjeve specifike të caktuara, të cilat mund të zgjidhen në mënyrë të përshtatshme jashtë sistemit të gjykatave të rregullta. Ajo që është e rëndësishme në mënyrë që të sigurohet respektimi i nenit 6 paragrafi 1 janë garancitë, si ato thelbësore edhe procedurale, që duhet të ekzistojnë (Guðmundur Andri Ástráðsson kundër Islandës [GC], 2020; Rolf Gustafson kundër Suedisë, nr. 23196/94, 1997, paragrafi 45). Prandaj, një organ që nuk respekton garancitë procedurale të nenit 6 nuk mund të konsiderohet “gjykatë” e krijuar me ligj (Eminağaoğlu kundër Turqisë, 2021, paragrafët 99–105, në lidhje me procedurat disiplinore për gjyqtarët).
Prandaj, një “gjykatë” mund të përbëhet nga një organ i krijuar për të përcaktuar një numër të kufizuar çështjesh specifike, me kusht që gjithmonë të ofrojë garancitë e duhura (Lithgow dhe të tjerët kundër Mbretërisë së Bashkuar, nr. 9006/80, 9262/81. 9263/81, 9265/81, 9266/81, 9313/81, 9405/81 , 1986, paragrafi 201, në kontekstin e një gjykate arbitrazhi). Për më tepër, një autoritet që nuk klasifikohet si një nga gjykatat e një shteti, megjithatë, për qëllimet e nenit 6 paragrafi 1, mund të përfshihet në konceptin e një “gjykate” në kuptimin përmbajtësor të termit (Sramek kundër Austrisë, nr. 8790/79, 1984, paragrafi 36).
Fakti që ai kryen shumë funksione (administrative, rregullative, gjyqësore, këshilluese dhe disiplinore) nuk mund në vetvete të përjashtojë një institucion nga të qenit një “gjykatë” (H. kundër Belgjikës, nr. 8950/80, 1987, paragrafi 50).
Kompetenca për të nxjerrë një vendim detyrues i cili nuk mund të ndryshohet nga një autoritet jogjyqësor në dëm të një pale individuale është e natyrshme në vetë nocionin e një “gjykate” (Van de Hurk kundër Holandës, nr. 16034/90, 1994, paragrafi 45). Një nga aspektet themelore të shtetit të së drejtës është parimi i sigurisë juridike, i cili kërkon: ndër të tjera, që kur gjykatat kanë vendosur përfundimisht një çështje, vendimi i tyre nuk duhet të vihet në dyshim (Guðmundur Andri Ástráðsson kundër Islandës [GC], 2020, paragrafi 238, duke cituar Brumărescu kundër Rumanisë [GC], nr. 28342/95, 1999, paragrafi 61).10 Për më tepër, vetëm një institucion që ka juridiksion të plotë meriton përcaktimin si “gjykatë” për qëllimet e nenit 6 paragrafi 1 (Mutu dhe Pechstein kundër Zvicrës, 2018, paragrafi 139)
Së dyti, një “gjykatë” duhet gjithashtu të plotësojë një sërë kërkesash të mëtejshme – pavarësinë, veçanërisht nga ekzekutivi; paanshmërinë; kohëzgjatjen e mandatit të anëtarëve të saj; garancitë e ofruara nga procedura e tij – disa prej të cilave shfaqen në tekstin e nenit 6 paragrafi 1 (Le Compte, Van Leuven dhe De Meyere kundër Belgjikës, nr. 6878/75, 7238/75, 1981, paragrafi 55; Qipro kundër Turqisë [DHM], 2001, paragrafi 233). Në të vërtetë, si pavarësia ashtu edhe paanshmëria janë komponentët kryesorë të konceptit të një “gjykate”, 11 siç u sqarua në Guðmundur Andri Ástráðsson kundër Islandës [DHM], 2020, paragrafët 231 et seq.). Shkurtimisht, një organ gjyqësor që nuk plotëson kërkesat e pavarësisë – veçanërisht nga ekzekutivi – dhe të paanshmërisë nuk mund të karakterizohet si “gjykatë” për qëllimet e nenit 6 paragrafi 1 (paragrafi 232).
Në fund, Aktgjykimi Guðmundur Andri Ástráðsson kundër Islandës [DHM], 2020 shtoi se vetë nocioni i një “gjykate” nënkupton që ai duhet të përbëhet nga gjyqtarë të përzgjedhur në bazë të meritës - domethënë, gjyqtarë që përmbushin kërkesat e kompetencës teknike dhe integritetit moral për të kryer funksionet gjyqësore të kërkuara prej tij në një shtet të sunduar nga ligji (paragrafët 220-221). Një proces rigoroz për emërimin e gjyqtarëve të rregullt është i një rëndësie të madhe për të siguruar që kandidatët më të kualifikuar në të dyja këto aspekte të emërohen në poste gjyqësore. Sa më lart të vendoset një “gjykatë” në hierarkinë gjyqësore, aq më kërkuese duhet të jenë kriteret e përzgjedhjes së aplikueshme. Për më tepër, gjyqtarët jo-profesionistë mund t'u nënshtrohen kritereve të ndryshme të përzgjedhjes, veçanërisht kur bëhet fjalë për kompetencat e nevojshme teknike. Një përzgjedhje e tillë e bazuar në merita jo vetëm që siguron kapacitetin teknik të një organi gjyqësor për të dhënë drejtësi si një “gjykatë”, por është gjithashtu thelbësore në drejtim të sigurimit të besimit të publikut në gjyqësor dhe shërben si një garanci shtesë e pavarësisë personale të gjyqtarëve (paragrafi 222).
Aktgjykimi në rastin Guðmundur Andri Ástráðsson kundër Islandës [DHM], 2020 përcaktoi një procedurë me tre hapa që udhëzon Gjykatën dhe gjykatat kombëtare në vlerësimin nëse parregullsitë në një procedurë të caktuar emërimi gjyqësor ishin “të një rëndësie të tillë që të shkaktonin shkelje të së drejtës për një gjykatë të themeluar me ligj” dhe nëse ekuilibri ndërmjet parimeve konkurruese ishte arritur në mënyrë të drejtë dhe proporcionale nga autoritetet shtetërore përkatëse në rrethanat e veçanta të rastit (paragrafët 243-252) (dhe shih seksionin B. më poshtë). Në rastin Xero Flor w Polsce sp. z o. o. kundër Polonisë, 2021, kjo qasje u zbatua për çështjen e vlefshmërisë së zgjedhjes së një gjyqtari në Gjykatën Kushtetuese (paragrafët 255 et seq.).
Shembuj të organeve të njohura që kanë statusin e një “gjykate” sipas kuptimit të nenit 6 paragrafi 1 të Konventës përfshijnë:
një autoritet rajonal i transaksioneve të pronave të paluajtshme (Sramek kundër Austrisë, 1984, paragrafi 36);
një bord për kompensimin e dëmit penal (Rolf Gustafson kundër Suedisë, 1997, paragrafi 48);
një komision për zgjidhjen e kontesteve pyjore (Argyrou dhe të tjerët kundër Greqisë, nr. 10468/04, 2009, paragrafi 27);
Gjykata e Arbitrazhit Sportiv (Mutu dhe Pechstein kundër Zvicrës, 2018, § 149), dhe një komitet arbitrazhi futbolli (Ali Rıza dhe të tjerët kundër Turqisë, 2020, paragrafët 202-204), dhe në sferën tregtare, shih Beg Spa kundër Italisë, nr. 5312/11, 2021;
organet e ngritura për të rivlerësuar aftësinë e gjyqtarëve dhe prokurorëve të vendit për të kryer funksionet e tyre (Xhoxhaj kundër Shqipërisë).
Parimet e përgjithshme të gjykatës së krijuar me ligj: aspekti penal
Sipas nenit 6 paragrafi 1 të Konventës, një gjykatë duhet të “krijohet gjithmonë me ligj”. Kjo shprehje pasqyron parimin e shtetit të së drejtës, i cili është i natyrshëm në sistemin e mbrojtjes të vendosur nga Konventa dhe Protokollet e saj (Jorgić kundër Gjermanisë, nr. 74613/01, 2007, paragrafi 64; Richert kundër Polonisë, nr. 54809/07, 2011, paragrafi 41). Në të vërtetë, një organ i pa krijuar sipas legjislacionit do të privohej nga legjitimiteti i kërkuar në një shoqëri demokratike, për të vepruar sipas ankesave individuale (Lavents kundër Letonisë, nr. 58442/00, 2002, paragrafi 114; Gorgiladze kundër Gjeorgjisë, nr. 4313/04, 2009, paragrafi 67; Kontalexis kundër Greqisë, nr. 59000/08, 2011, paragrafi 38).
“Ligji”, në kuptimin e nenit 6 paragrafi 1,përfshin veçanërisht legjislacionin për krijimin dhe kompetencën e organeve gjyqësore (Lavents kundër Letonisë, 2002, paragrafi 114; Richert kundër Polonisë, 2011, paragrafi 41; Jorgić kundër Gjermanisë, 2007, paragrafi 64), por edhe çdo dispozitë tjetër e së drejtës së brendshme e cila, nëse shkelet, do ta bënte të jashtëligjshme pjesëmarrjen e një ose më shumë gjyqtarëve në shqyrtimin e një rasti (Pandjikidze dhe të tjerët kundër Gjeorgjisë, nr. 30323/02, 2009, paragrafi 104; Gorgiladze kundër Gjeorgjisë, 2009, paragrafi 68). Shprehja “krijuar me ligj” mbulon jo vetëm bazën ligjore për vetë ekzistencën e një gjykate, por edhe pajtueshmërinë nga gjykata me rregullat e veçanta që e rregullojnë atë (po aty), dhe përbërjen e panelit në secilin rast (Posokhov kundër Rusisë, nr. 63486/00, 2003, paragrafi 39; Fatullayev kundër Azerbajxhanit, nr. 40984/07, 2010, paragrafi 144; Kontalexis kundër Greqisë, 2011, paragrafi 42). Për më tepër, duke pasur parasysh implikimet e tij themelore për funksionimin e duhur dhe legjitimitetin e gjyqësorit në një shtet demokratik të qeverisur nga shteti i së drejtës, Gjykata ka konstatuar se procesi i emërimit të gjyqtarëve përbën domosdoshmërisht një element të qenësishëm të konceptit të “ themelimit” të një gjykate “me ligj” (Guðmundur Andri Ástráðsson kundër Islandës [GC], 2020, paragrafi 227).
Prandaj, nëse një gjykatë nuk ka juridiksion për të gjykuar një të pandehur në përputhje me dispozitat e zbatueshme sipas ligjit të brendshëm, ajo nuk është “e krijuar me ligj” sipas kuptimit të nenit 6 paragrafi 1 (Richert kundër Polonisë, 2011, paragrafi 41; Jorgić kundër Gjermanisë, nr. 74613/01, 2007, paragrafi 64).
Qëllimi i termit “e themeluar me ligj” në nenin 6 “është të sigurojë që organizimi gjyqësor në një shoqëri demokratike të mos varet nga diskrecioni i ekzekutivit, por të rregullohet me ligj që buron nga Parlamenti” (Richert kundër Polonisë, 2011, paragrafi 42; Coëme dhe të tjerët kundër Belgjikës, nr. 32492/96, 32547/96, 32548/96, 33209/96, 33210/96, 2000, paragrafi 98). As në vendet ku ligji është i kodifikuar, organizimi i sistemit gjyqësor nuk mund të lihet në diskrecionin e autoriteteve gjyqësore, megjithëse kjo nuk do të thotë se gjykatat nuk kanë njëfarë lirie për të interpretuar legjislacionin vendas përkatës (po aty; Gorgiladze kundër Gjeorgjisë, 2009, paragrafi 69).
Në parim, një shkelje e dispozitave ligjore të brendshme për krijimin dhe kompetencën e organeve gjyqësore nga një gjykatë shkakton shkelje të nenit 6 paragrafi 1 (shih rastin Tempel kundër Republikës Çeke, 2020, ku çështjet në lidhje me caktimin e kompetencës së një gjykate u shqyrtuan nga këndvështrimi i drejtësisë së përgjithshme të procedurave). Prandaj Gjykata është kompetente për të shqyrtuar nëse ligji vendor është respektuar në këtë aspekt. Megjithatë, në përgjithësi, duke pasur parasysh parimin e përgjithshëm se është në radhë të parë për vetë gjykatat kombëtare që të interpretojnë dispozitat e ligjit të brendshëm, Gjykata nuk do të vërë në dyshim interpretimin e tyre përveç rasteve kur ka pasur një shkelje flagrante të ligjit të brendshëm (Coëme dhe të tjerët kundër Belgjikës, 2000, paragrafi 98 in fine; Lavents kundër Letonisë, 2002, paragrafi 114; Guðmundur Andri Ástráðsson kundër Islandës [GC], 2020, paragrafët 216 dhe 242). Prandaj, detyra e Gjykatës është e kufizuar në shqyrtimin nëse ekzistonin baza të arsyeshme për autoritetet për të vendosur juridiksionin (Jorgić kundër Gjermanisë, 2007, paragrafi 65).
Gjykata ka shpjeguar më tej se shqyrtimi sipas kërkesës së "gjykatës së krijuar me ligj" nuk duhet të harrojë qëllimin e përbashkët të kërkesave institucionale të nenit 6 paragrafi 1 dhe duhet të hetojë sistematikisht nëse parregullsia e pretenduar në një rast të caktuar ishte e një rëndësie të tillë për të cenuar parimet themelore të lartpërmendura dhe për të rrezikuar pavarësinë e gjykatës në fjalë. “Pavarësia” i referohet, në këtë drejtim, pavarësisë së nevojshme personale dhe institucionale që kërkohet për vendimmarrje të paanshme, dhe si rrjedhim është një parakusht për paanshmëri. Ajo karakterizon të dyja (i) si një gjendje shpirtërore që tregon papërshkueshmërinë e një gjyqtari ndaj presionit të jashtëm si një çështje e integritetit moral, dhe (ii) një sërë rregullimesh institucionale dhe operacionale - që përfshijnë një procedurë me të cilën gjyqtarët mund të emërohen në një mënyrë që siguron pavarësia e tyre dhe kriteret e përzgjedhjes bazuar në merita – të cilat duhet të ofrojnë garanci kundër ndikimit të panevojshëm dhe/ose diskrecionit të papenguar të pushteteve të tjera shtetërore, si në fazën fillestare të emërimit të gjyqtarit ashtu edhe gjatë kryerjes së detyrave të tij/saj (Guðmundur Andri Ástráðsson kundër Islandës [GC], 2020, paragrafi 234).
Në këtë kontekst, Gjykata ka vënë në dukje gjithashtu se një konstatim se një gjykatë nuk është një “gjykatë e themeluar me ligj” mund të ketë pasoja të konsiderueshme për parimet e sigurisë juridike dhe të palëvizshmërisë së gjyqtarëve. Megjithatë, respektimi i këtyre parimeve me çdo kusht, dhe në kurriz të kërkesave të “një gjykate të themeluar me ligj”, në rrethana të caktuara mund të shkaktojë dëme të mëtejshme për sundimin e ligjit dhe besimin e publikut në gjyqësor. Si në të gjitha rastet kur parimet themelore të Konventës bien ndesh, duhet të arrihet një ekuilibër në raste të tilla për të përcaktuar nëse ekziston një nevojë urgjente – e një karakteri thelbësor dhe imponues – që justifikon largimin nga parimi i sigurisë juridike dhe forca e res judicata dhe parimi i pazgjidhshmërisë së gjyqtarëve, sipas rastit, në rrethanat e veçanta të një rasti (po aty, paragrafi 240).
Sa u përket shkeljeve të pretenduara të kërkesës së “gjykatës së krijuar me ligj” në lidhje me procesin e emërimit të gjyqtarëve, Gjykata ka hartuar kriteret e mëposhtme të cilat, të marra në mënyrë kumulative, ofrojnë një bazë për të udhëhequr vlerësimin e saj(po aty, paragrafët 243–252):
a) Në radhë të parë, në parim, duhet të ketë një shkelje të dukshme të ligjit të brendshëm në kuptimin që ajo duhet të jetë objektivisht dhe realisht e identifikueshme. Megjithatë, mungesa e një shkeljeje të tillë nuk përjashton mundësinë e një shkeljeje, pasi një procedurë që në dukje është në përputhje me rregullat, megjithatë mund të prodhojë rezultate që janë të papajtueshme me objektin dhe qëllimin e mësipërm;
b) Së dyti, vetëm ato shkelje që kanë të bëjnë me rregullat themelore të procedurës për emërimin e gjyqtarëve (d.m.th. shkeljet që prekin thelbin e së drejtës në fjalë) mund të rezultojnë në shkelje: për shembull, emërimi i një personi si gjyqtari i cili nuk ka përmbushur kriteret përkatëse të përshtatshmërisë ose shkelje që përndryshe mund të minojnë qëllimin dhe efektin e kërkesës “të krijuar me ligj”. Prandaj, shkeljet e një natyre thjesht teknike bien nën pragun përkatës;
c) Së treti, shqyrtimi nga gjykatat vendase, i pasojave ligjore të shkeljes së një rregulli të brendshëm për emërimet gjyqësore, duhet të kryhet në bazë të standardeve përkatëse të Konventës. Në veçanti, duhet të arrihet një ekuilibër i drejtë dhe proporcional për të përcaktuar nëse ka pasur një nevojë urgjente, të një karakteri thelbësor dhe imponues, që justifikon largimin nga parimet konkurruese të sigurisë juridike dhe të palëvizshmërisë së gjyqtarëve, sipas nevojës, në rrethanat e veçanta të një rast. Me kalimin e kohës, ruajtja e sigurisë juridike do të kishte një peshë gjithnjë e më të madhe në ushtrimin e balancimit.
Në rastin Guðmundur Andri Ástráðsson kundër Islandës [GC], 2020, duke zbatuar testin e mësipërm, Gjykata konstatoi se vetë thelbi i të drejtës së ankuesit për një “gjykatë të krijuar me ligj" ishte dëmtuar për shkak të pjesëmarrjes në gjyqin e tij të një gjyqtari, procedura e emërimit të të cilit ishte dëmtuar me një shkelje të dukshme dhe të rëndë të një rregulli themelor të brendshëm që synon të kufizojë ndikimin e ekzekutivit dhe të forcojë pavarësinë e gjyqësorit. Në këtë mënyrë kriteri i parë dhe i dytë u plotësuan. Sa i përket kriterit të tretë, Gjykata Supreme nuk kishte arritur të kryente një vlerësim në përputhje me Konventën dhe të arrinte ekuilibrin e duhur midis parimeve përkatëse konkurruese, megjithëse parregullsitë e kundërshtuara ishin vërtetuar edhe përpara se gjyqtarët në fjalë të kishin marrë detyrën. Gjykata Supreme nuk i ishte përgjigjur asnjë prej argumenteve shumë relevante të parashtruesit të kërkesës. Përmbajtja e shfaqur nga Gjykata Supreme në shqyrtimin e rastit të parashtruesit të kërkesës kishte minuar rolin e rëndësishëm të luajtur nga gjyqësori në ruajtjen e kontrolleve dhe ekuilibrave të qenësishëm në ndarjen e pushteteve.
Shembuj ku Gjykata konstatoi se organi në fjalë nuk ishte “një gjykatë e themeluar me ligj”:
a) Gjykata e Kasacionit, e cila gjykoi të pandehur të tjerë, përveç ministrave, për vepra të lidhura me ato për të cilat ministrat ishin në gjyq, pasi rregulli i lidhjes nuk ishte vendosur me ligj (Coëme dhe të tjerët kundër Belgjikës, 2000, paragrafët 107–108);
b) një gjykatë e përbërë nga dy gjyqtarë porotë të zgjedhur për të marrë pjesë në një rast të caktuar në kundërshtim me kërkesën ligjore për hedhjen e shortit dhe periudhën maksimale prej dy javësh shërbimi në vit (Posokhov kundër Rusisë, 2003, paragrafi 43);
c) një gjykatë e përbërë nga gjyqtarë porotë, të cilët vazhduan të vendosin në raste në përputhje me traditën e vendosur, megjithëse ligji për gjyqtarët porotë ishte shfuqizuar dhe nuk ishte miratuar asnjë ligj i ri (Pandjikidze dhe të tjerët kundër Gjeorgjisë, 2009, paragrafët 108–111);
d) një gjykatë, përbërja e së cilës nuk ishte në përputhje me ligjin, pasi dy nga gjyqtarët u diskualifikuan me ligj nga seanca në këtë rast (Lavents kundër Letonisë, 2002, paragrafi 115).
Gjykata konstatoi se gjykata ishte “krijuar me ligj” në rastet e mëposhtme:
a) një gjykatë gjermane gjykon një person për akte gjenocidi të kryera në Bosnje dhe Hercegovinë (Jorgić kundër Gjermanisë, 2007, paragrafët 66–71);
b) një gjykatë speciale e krijuar për të gjykuar korrupsionin dhe krimin e organizuar (Fruni kundër Sllovakisë, nr. 8014/07 ,2011, paragrafi 140);
c) ku një gjyqtar i vetëm u dërgua nga një gjykatë më e lartë për të dëgjuar rastin e parashtruesit të kërkesës[Maciszewski dhe të tjerët kundër Polonisë (Aktv.), nr. 65313/13, 66936/13, 69508/13, 2020];
d) ricaktimi i një rasti në një gjykatë të specializuar e bërë në përputhje me ligjin dhe pa treguar qëllimin për të ndikuar në rezultatin e lëndës (Bahaettin Uzan kundër Turqisë, nr. 30836/07, 2020).
Për raste të mëtejshme kur kërkesa e një “gjykate të krijuar me ligj” është shqyrtuar nga Gjykata – si në aspektin penal ashtu edhe atë civil të nenit 6 paragrafi 1 – shih Guðmundur Andri Ástráðsson kundër Islandës [GC], 2020, paragrafi 217).
Parimet e përgjithshme të gjykatës së krijuar me ligj: aspekti civil
Në dritën e parimit të shtetit të së drejtës, i natyrshëm në sistemin e Konventës, një “gjykatë” duhet gjithmonë "të themelohet me ligj" (Guðmundur Andri Ástráðsson kundër Islandës[GC], 2020, paragrafi 211), ose më saktë një “gjykatë e krijuar në përputhje me ligjin”(paragrafi 229–230). Kjo është e nevojshme për të mbrojtur gjyqësorin nga çdo ndikim i jashtëm i jashtëligjshëm ose i panevojshëm (paragrafët 226 dhe 246). Pas një analize të praktikës gjyqësore (paragrafët 211–217 dhe referencat civile të cituara), ky aktgjykim elaboroi parimet e jurisprudencës dhe sqaroi kuptimin e këtij koncepti (paragrafët 223–230) dhe marrëdhënien e tij me “kërkesa të tjera institucionale” të pavarësisë dhe paanshmërisë sipas nenit 6 paragrafi 1 (paragrafi 218 dhe më tutje, paragrafët 231–234), sundimi i ligjit dhe besimi i publikut në gjyqësor (paragrafi 237 enë vazhdim; shih përmbledhjen përkatëse në rastin Xero Flor w Polsce sp. z o.o. kundër Polonisë, 2021, paragrafët 245–251, dhe për parimin e ligjshmërisë, paragrafin 282).
“Ligji” me të cilin një “gjykatë” mund të konsiderohet se është “krijuar” përfshin çdo dispozitë të së drejtës së brendshme – duke përfshirë, në veçanti, dispozitat në lidhje me pavarësinë e anëtarëve të një gjykate – e cila, nëse shkelet, do të bënte pjesëmarrjen të një ose më shumë gjyqtarëve në shqyrtimin e një çështjeje “të parregullt” (paragrafi 232). Shqyrtimi sipas kërkesës së “gjykatës së krijuar me ligj" duhet të hetojë sistematikisht nëse parregullsia e pretenduar në një rast të caktuar ishte e një rëndësie të tillë që të cenonte parimet themelore të shtetit të së drejtës dhe ndarjes së pushteteve dhe të rrezikonte pavarësinë e gjykatës në fjalë (paragrafët 234 dhe 237).
Prandaj, Gjykata mund të shqyrtojë nëse ligji i brendshëm është respektuar në këtë aspekt. Megjithatë, duke pasur parasysh parimin e përgjithshëm se kryesisht i takon vetë gjykatave kombëtare të interpretojnë dispozitat e ligjit të brendshëm(paragrafi 209), Gjykata ka konstatuar se ajo nuk mund të vërë në dyshim interpretimin e tyre nëse nuk ka pasur një “shkelje flagrante” të legjislacionit(Kontalexis kundër Greqisë, 2011, paragrafi 39 e në vazhdim, në lidhje me caktimin e datës së seancës dhe zëvendësimin e gjyqtarit nga një gjyqtar zëvendësues në ditën e seancës; Pasquini kundër San Marinos, nr. 23349/17, 2019, paragrafët 104 dhe 109). Për një rast në të cilin Gjykata hodhi poshtë vlerësimin e gjykatave vendase në lidhje me pajtueshmërinë me kërkesën e “gjykatës së krijuar me ligj”, shih Miracle Europe Kft kundër Hungarisë, nr. 57774/13, 2016, paragrafët 65-66. Më pas, në rastin Guðmundur Andri Ástráðsson kundër Islandës [GC], 2020, Dhoma e Madhe bëri një dallim midis konceptit të “shkeljes flagrante” të ligjit të brendshëm dhe atij të “shkeljes së dukshme të rregullave të brendshme për emërimet gjyqësore” (shih, në veçanti, paragrafin 242, paragrafin 244 e në vazhdim, paragrafin 254). Në këtë rast, gjykata vendase kishte konstatuar tashmë një shkelje të rregullave në fazën e emërimit fillestar të gjyqtarëve nga autoriteti kombëtar emërues (paragrafët 208–210, 242, 254), dhe roli i Gjykatës ishte i kufizuar në përcaktimin e pasojave në kuptim të nenit 6 paragrafi 1 të shkeljeve të ligjit të brendshëm që ishin konstatuar.
Shprehja “e krijuar me ligj" mbulon jo vetëm bazën ligjore për vetë ekzistencën e një “gjykate”, por edhe pajtueshmërinë nga gjykata me rregullat e veçanta që e rregullojnë atë (Guðmundur Andri Ástráðsson kundër Islandës [GC], 2020, paragrafi 223; Sokurenko dhe Strygun kundër Ukrainës, nr. 29458/04, 29465/04, 2006, paragrafi 24). Ligjshmëria e një gjykate ose tribunali, sipas përkufizimit, duhet të përfshijë edhe përbërjen e saj në çdo rast dhe procedurën për emërimin fillestar të gjyqtarëve (Guðmundur Andri Ástráðsson kundër Islandës [GC], 2020, paragrafët 224–228). Aspekti i fundit u shqyrtua nga Dhoma e Madhe në rastin Guðmundur Andri Ástráðsson kundër Islandës [GC].
Emërimi i gjyqtarëve nga ekzekutivi ose legjislativi është i lejueshëm, me kusht që të emëruarit të jenë të lirë nga ndikimi apo presioni gjatë kryerjes së rolit të tyre gjyqësor (po aty, paragrafi 207). Sido që të jetë sistemi i emërimeve në nivel vendor, është e rëndësishme që ligji i brendshëm për emërimet në gjyqësor duhet të jetë i shprehur në terma të qartë deri në masën e mundshme, në mënyrë që të mos lejohen ndërhyrje arbitrare në procesin e emërimit, duke përfshirë edhe ekzekutivin (po aty, paragrafi 230).
Lidhur me procesin fillestar për emërimin e një gjyqtari në gjykatë në rastin Guðmundur Andri Ástráðsson kundër Islandës [GC], 2020, aktgjykimi deklaroi se jo çdo parregullsi do të shkelte nenin 6 paragrafi 1 (duke u kujdesur që të mos miratohet një interpretim tepër i gjerë i së drejtës për një “gjykatë të themeluar me ligj”; shih paragrafin 236 e në vazhdim). Gjykata zhvilloi një “test pragu” dhe përcaktoi një “test me tre hapa” për të përcaktuar nëse parregullsitë në një procedurë të caktuar emërimi gjyqësor “ishin të një rëndësie të tillë që të shkaktonin shkelje të së drejtës për një gjykatë të krijuar me ligj dhe nëse ekuilibri ndërmjet parimeve konkurruese është goditur në mënyrë të drejtë dhe proporcionale nga autoritetet shtetërore përkatëse në rrethanat e veçanta të një rasti” (paragrafi 235 e në vazhdim, paragrafët 243–252 për paraqitjen e hapave të ndryshëm dhe paragrafët 254–290 për zbatimin e tyre; shih gjithashtu xero w Polsce sp. z o.o. kundër Polonisë, 2021, në lidhje me një gjykatë kushtetuese, dhe veçanërisht 285–289). Me zbatimin e kësaj qasjeje në Aktgjykimin Reczkowicz kundër Polonisë, nr. 43447/19, 2021 (paragrafët 216–282), Gjykata vendosi se procedura për emërimin e gjyqtarëve në kuadrin e një riorganizimi të sistemit gjyqësor kishte qenë subjekt i ndikimit të panevojshëm nga ana e pushteteve legjislative dhe ekzekutive, dhe se kjo ishte një parregullsi themelore që ndikon negativisht në të gjithë procesin dhe cenon legjitimitetin e formacionit përkatës të Gjykatës së Lartë (paragrafët 276–280). Një parregullsi themelore u konstatua gjithashtu në rastin Dolińska-Ficek dhe Ozimek kundër Polonisë, 2021, në kundërshtim me kërkesat e pavarësisë së gjyqësorit dhe ndarjes së pushteteve mes parimeve të tjera (paragrafi 349). Aktgjykimi vuri në dukje se shpërfillja e qëllimshme e ekzekutivit të një vendimi gjyqësor të detyrueshëm dhe ndërhyrja në rrjedhën e drejtësisë, me qëllim që të minonte vlefshmërinë e një rishqyrtimi gjyqësor në pritje të emërimit të gjyqtarëve, duhej të karakterizohej si një kundërshtim flagrant i shtetit të së drejtës (paragrafët 338 dhe 348–350).
Një organ i krijuar me ligj mbi baza të jashtëzakonshme dhe kalimtare nuk përjashtohet në vetvete që të konsiderohet si një “gjykatë e krijuar me ligj” sipas kuptimit të Konventës (Xhoxhaj kundër Shqipërisë, 2021, paragrafët 284–288).
Është roli i gjykatave të menaxhojnë procedurat e tyre me synimin për të siguruar administrimin e duhur të drejtësisë. Caktimi i një lënde një gjyqtari ose gjykate të caktuar bie në kufirin e tyre të vlerësimit në çështje të tilla. Megjithatë, për të qenë në përputhje me nenin 6 paragrafi 1, ai duhet të jetë në përputhje me kërkesat e pavarësisë dhe paanshmërisë (Pasquini kundër San Marinos, 2019, paragrafët 103 dhe 107). Gjyqtari i caktuar në një rast duhet të jetë i pavarur nga ekzekutivi dhe caktimi nuk mund të varet vetëm nga diskrecioni i autoriteteve gjyqësore (po aty, paragrafi 110). Praktika gjyqësore ka bërë dallimin ndërmjet caktimit dhe ricaktimit të një rasti (po aty, paragrafi 107).
Praktika e vazhdimit të heshtur të mandatit të gjyqtarëve për një periudhë të pacaktuar pas skadimit të mandatit të tyre ligjor dhe në pritje të riemërimit të tyre është konsideruar si në kundërshtim me parimin e një “gjykate të krijuar me ligj”(Oleksandr Volkov kundër Ukrainës, nr. 21722/11, 2013, paragrafi 151). Procedurat që rregullojnë emërimin e gjyqtarëve nuk mund të kalojnë në statusin e praktikës së brendshme (po aty, paragrafët 154–56). Zëvendësimi i gjyqtarit duhet gjithashtu të jetë i lirë nga arbitrariteti [Pasquini kundër San Marinos, 2019, paragrafi 112, ashtu siç duhet edhe përcaktimi i një lënde (Miracle Europe Kft kundër Hungarisë, 2016, paragrafët 59–67; Biagioli kundër San Marinos, nr. 8162/13(Aktv.), 2014, paragrafët 77–78 dhe 80, për rastin konkret të një juridiksioni të vogël dhe një gjykatë të vogël].
Situatat e mëposhtme kanë shkaktuar konstatimin e shkeljes, për shembull: zëvendësimi i një gjyqtari nga një gjyqtar zëvendësues në ditën e seancës (Kontalexis kundër Greqisë, 2011, paragrafët 42–44), marrja e një aktgjykimi nga një trup gjykues i përbërë nga një numër më i vogël anëtarësh se numri i paraparë me ligj (Momčilović kundër Serbisë, nr. 23103/07, 2013, paragrafi 32, dhe Jenița Mocanu kundër Rumanisë, nr. 11770/08, 2013, paragrafi 41), kryerja e procedurave gjyqësore nga një administrator i gjykatës i paautorizuar për të kryer atë funksion sipas ligjit përkatës të brendshëm (Ezgeta kundër Kroacisë, nr. 40562/12, 2017, paragrafi 44), ose një gjykatë që tejkalon juridiksionin e saj të zakonshëm pa asnjë shpjegim duke shkelur qëllimisht ligjin (Sokurenko dhe Strygun kundër Ukrainës, 2006, paragrafët 27–28); këto raste duhen parë në dritën e rastit Guðmundur Andri Ástráðsson kundër Islandës [GC], 2020, paragrafët 211 e në vazhdim, në veçanti paragrafi 218. Për më tepër, një gjykatë supreme, e cila, në vend që të veprojë brenda juridiksionit të saj, siç parashihet nga ligji i brendshëm për prishjen e një vendimi dhe rikthimin e lëndës për shqyrtim të mëtejshëm ose shpalljen e procedurës të pavlefshme, e vendos lëndën në themel në vend të organit kompetent e nuk është “gjykatë e krijuar me ligj" (Aviakompaniya A.T.I., ZAT kundër Ukrainës, nr. 1006/07, 2017, paragrafi 44).
Në lidhje me procedurën fillestare për emërimin e gjyqtarëve, në aktgjykimin në rastin Guðmundur Andri Ástráðsson kundër Islandës [GC], 2020, aktgjykimi përshkruante situatat që do të shkelnin ose nuk do të shkelnin nenin 6 paragrafin 1 (paragrafët 246–247 e në vazhdim). Në këtë rast, Gjykata u shpreh se kishte pasur një “shkelje të rëndë” të një rregulli themelor të procedurës për emërimin e gjyqtarëve në një gjykatë të re të apelit - veçanërisht nga Ministri i Drejtësisë - i cili, pasi nuk ishte korrigjuar efektivisht në shqyrtimin e kryer nga Gjykata Supreme, arsyetimin e të cilit Gjykata nuk ishte në gjendje ta pranonte (paragrafi 286), u konstatua se ishte në kundërshtim me nenin 6 paragrafi 1 (paragrafët 288–289). Në rastin Xero Flor w Polsce sp. z o.o. kundër Polonisë, 2021, Gjykata arriti në përfundimin se pushteti ekzekutiv dhe legjislativ kishin pasur një ndikim të padrejtë në procedurën e zgjedhjes së gjyqtarëve në Gjykatën Kushtetuese dhe se kishte pasur “parregullsi të rënda” (paragrafët 284–291; shih gjithashtu Dolińska-Ficek dhe Ozimek kundër Polonisë, 2021, paragrafi 353, dhe rastin Reczkowicz kundër Polonisë, 2021).Më tej, parashtruesja e kërkesës thekson se Raiffeisen Bank i ka shkaktuar dëm të pariparueshëm material dhe jo-material.
Parimet e përgjithshme lidhur me nivelin e juridiksionit të gjykatave
Ndërsa neni 6 paragrafi 1 nuk i detyron Shtetet Kontraktuese të krijojnë gjykata të apelit ose të kasacionit, një shteti që krijon gjykata të tilla i kërkohet të sigurojë që personat që i nënshtrohen ligjit të gëzojnë para këtyre gjykatave garancitë themelore të përfshira në nenin 6 paragrafi 1 (Zubac kundër Kroacisë [GC], nr. 40160/12, 2018, paragrafi 80; Platakou kundër Greqisë, nr. 38460/97, 2001, paragrafi 38):
Vlerësimi in concreto: Megjithatë, mënyra në të cilën neni 6 paragrafi 1 zbatohet në gjykatat e apelit ose të kasacionit do të varet nga veçoritë e veçanta të procedurave në fjalë. Kushtet e pranueshmërisë së një ankese për çështje ligjore mund të jenë më të rrepta se sa për një ankesë të zakonshme (Zubac kundër Kroacisë [GC], 2018, paragrafi 82; Levages Prestations Services kundër Francës, nr. 21920/93, 1996, paragrafi 45).
Vlerësimi in globo: Duhet të merret parasysh tërësia e procedurave të zhvilluara në rendin juridik të brendshëm (Zubac kundër Kroacisë [GC], 2018, paragrafi 82; Levages Prestations Services kundër Francës, 1996, paragrafi 45). Rrjedhimisht, një gjykatë e lartë ose gjykata më e lartë, në disa rrethana, mund të bëjë dëmshpërblim për një shkelje fillestare të një prej dispozitave të Konventës (De Haan kundër Holandës, nr. 22839/93, 1997, paragrafi 54; mutatis mutandis, Zubac kundër Kroacisë [GC], 2018, paragrafi 123).
Kërkesat për fleksibilitet dhe efikasitet, të cilat janë plotësisht në përputhje me mbrojtjen e të drejtave të njeriut, mund të justifikojnë ndërhyrjen paraprake të organeve administrative ose profesionale dhe, a fortiori, të organeve gjyqësore që nuk plotësojnë kërkesat e nenit 6 në çdo aspekt (Le Compte, Van Leuven dhe De Meyere kundër Belgjikës, 1981, paragrafi 51). Asnjë shkelje e Konventës nuk mund të konstatohet nëse procedurat para këtyre organeve i janë “nënshtruar kontrollit të mëvonshëm nga një organ gjyqësor që ka juridiksion të plotë” dhe siguron garancitë e nenit 6 (Denisov kundër Ukrainës [GC], nr. 76639/11, 2018, paragrafi 65; Zumtobel kundër Austrisë, nr. 18702/91, 1993, paragrafët 29–32; Bryan kundër Mbretërisë së Bashkuar, nr. 19178/91, 1995, paragrafi 40).
Po kështu, fakti që detyra e gjykimit u jepet organeve profesionale disiplinore nuk cenon në vetvete Konventën. Megjithatë, në rrethana të tilla, Konventa kërkon të paktën një nga dy sistemet e mëposhtme: ose vetë organet disiplinore profesionale janë në përputhje me kërkesat e atij neni, ose ato nuk i përmbushin, por i nënshtrohen rishqyrtimit të mëvonshëm nga “një organ gjyqësor që ka juridiksion të plotë” dhe siguron garancitë e nenit 6 paragrafi 1 (Albert dhe Le Compte kundër Belgjikës, nr. 7299/75, 7496/76, 1983, paragrafi 29; Gautrin dhe të tjerët kundër Francës, nr. 21257/93, 21258/93, 21259/93, 21260/93, 1998, paragrafi 57; Fazia Ali kundër Mbretërisë së Bashkuar, nr. 40378/10, 2015, paragrafi 75).
Prandaj, Gjykata ka theksuar dhe thekson vazhdimisht se sipas nenit 6 paragrafi1 është e nevojshme që vendimet e autoriteteve administrative, të cilat vetë nuk plotësojnë kërkesat e atij neni, duhet t'i nënshtrohen kontrollit të mëvonshëm nga “një organ gjyqësor që ka juridiksion të plotë”(Ortenberg kundër Austrisë, nr. 12884/87, 1994, paragrafi 31).
Rishikimi nga një gjykatë që ka juridiksion të plotë
Vetëm një institucion që ka juridiksion të plotë meriton përcaktimin si “gjykatë” brenda kuptimit të nenit 6 paragrafi 1 (Beaumartin kundër Francës, nr. 15287/89, 1994, paragrafi 38). Neni 6 paragrafi 1 kërkon që gjykatat të kryejnë një shqyrtim gjyqësor efektiv (Obermeier kundër Austrisë, nr. 11761/85, 1990, paragrafi 70). Koncepti i “juridiksionit të plotë” nuk varet domosdoshmërisht nga karakterizimi ligjor në të drejtën e brendshme. Parimet e jurisprudencës në lidhje me shtrirjen e shqyrtimit gjyqësor janë përcaktuar në veçanti në rastin Ramos Nunes de Carvalho e Sá kundër Portugalisë [DHM], nr. 55391/13, 57728/13, 74041/13, 2018, paragrafët 176–186, i cili theksoi “kontekstin specifik të procedurave disiplinore të kryera kundër një gjyqtari” (për një zbatim të këtyre parimeve në fushën e shkarkimit, shih Pişkin kundër Turqisë, nr. 33399/18, 2020, paragrafët 131–136).
Për qëllimet e nenit 6 paragrafi 1 të Konventës, “gjykata” duhet të ketë “juridiksion për të shqyrtuar të gjitha çështjet faktike dhe të ligjit që lidhen me mosmarrëveshjen përpara tij”(Ramos Nunes de Carvalho e Sá kundër Portugalisë [DHM], 2018, paragrafët 176–177). Organi në fjalë duhet të ushtrojë “juridiksion të mjaftueshëm” ose të sigurojë “shqyrtim të mjaftueshëm” në procedurat përpara tij (Sigma Radio Television Ltd kundër Qipros, nr.32181/04, 35122/05, 2011, paragrafi 152, dhe referenca të jurisprudencës të cituara). Parimi që një gjykatë duhet të ushtrojë juridiksion të plotë kërkon që ajo të mos braktisë asnjë nga elementët e funksionit të saj gjyqësor (Chevrol kundër Francës, nr. 49636/99, 2003, paragrafi 63). Kur gjykatat e brendshme teorikisht kishin juridiksion të plotë për të vendosur një mosmarrëveshje, refuzimi i tyre i juridiksionit për të shqyrtuar të gjitha çështjet faktike dhe ligjore që lidhen me mosmarrëveshjen përpara tyre nënkupton një shkelje të nenit 6 paragrafi 1 (Pişkin kundër Turqisë, 2020, paragrafët 137–151).
Kur një organ administrativ që përcakton mosmarrëveshjet mbi “të drejtat dhe detyrimet civile” nuk i plotëson të gjitha kërkesat e nenit 6 paragrafi 1, nuk mund të konstatohet shkelje e Konventës nëse procedurat përpara atij organi "i nënshtrohen kontrollit të mëvonshëm nga një organ gjyqësor që ka juridiksion të plotë dhe siguron garancitë e nenit 6 paragrafi 1”, që do të thotë, nëse ndonjë mangësi strukturore ose procedurale e identifikuar në procedurat para autoritetit administrativ korrigjohet gjatë shqyrtimit të mëvonshëm nga një organ gjyqësor me juridiksion të plotë (Ramos Nunes de Carvalho e Sá kundër Portugalisë [DHM], 2018, paragrafi 132; Peleki kundër Greqisë, nr. 69291/12, 2020, paragrafët 58–60).
Neni 6 paragrafi1 në parim kërkon që një gjykatë ose tribunal duhet të ketë juridiksion për të shqyrtuar të gjitha çështjet faktike dhe ligjore që janë të rëndësishme për mosmarrëveshjen që zhvillohet përpara saj (Terra Woningen B.V. kundër Holandës, nr. 20641/92, 1996, paragrafi 52; Sigma Radio Television Ltd kundër Qipros, 2011, paragrafët 151–57). Kjo do të thotë, në veçanti, se gjykata duhet të ketë kompetencën për të shqyrtuar pikë për pikë secilën prej arsyeve të palës ndërgjyqëse mbi themelin, pa refuzuar të shqyrtojë asnjë prej tyre dhe duhet të japë arsye të qarta për refuzimin e tyre. Sa u përket fakteve, gjykata duhet të jetë në gjendje të rishqyrtojë ato që janë thelbësore për çështjen e parashtruesit të kërkesës (Bryan kundër Mbretërisë së Bashkuar, nr. 19178/91, 1995, paragrafët 44–45). Në disa raste, gjykata në fjalë nuk ka juridiksion të plotë sipas kuptimit të ligjit të brendshëm si e tillë, por shqyrton pikë për pikë arsyet e ankesëssë ankuesve, pa pasur nevojë të refuzojë juridiksionin për t'iu përgjigjur atyre ose për të shqyrtuar gjetjet e fakteve ose ligjin e bërë nga autoritetet administrative. Në raste të tilla, vlerësimi duhet të ketë të bëjë me intensitetin e shqyrtimit nga gjykata të diskrecionit të ushtruar nga autoritetet administrative (Ramos Nunes de Carvalho e Sá kundër Portugalisë [DHM], 2018, paragrafi 183 dhe referenca të jurisprudencës të cituara).
Për më tepër, një organ gjyqësor nuk mund të thuhet se ka juridiksion të plotë nëse nuk ka fuqinë për të vlerësuar nëse një dënim ishte në proporcion me sjelljen e pahijshme përkatëse (Diennet kundër Francës, nr. 18160/91, 1995, paragrafi 34, Mérigaud kundër Francës, nr. 32976/04, 2009, paragrafi 69).
Parimi i juridiksionit të plotë është cilësuar në një sërë çështjesh nga praktika gjyqësore e Gjykatës, e cila shpesh e ka interpretuar atë në një mënyrë fleksibile, veçanërisht në çështjet juridike administrative ku juridiksioni i gjykatës së apelit ishte kufizuar për shkak të natyrës teknike të objektit të mosmarrëveshjes (Al-Dulimi i Montana Management Inc. kundër Zvicrës [DHM], nr. 5809/08, 2016, paragrafi 130; Chaudet kundër Francës, nr. 49037/06, 2009, paragrafi 37).
Në të vërtetë, në sistemet juridike të shteteve të ndryshme anëtare, ka disa fusha të specializuara të ligjit (për shembull, në sferën e urbanizmit dhe planifikimit hapësinor) ku gjykatat kanë juridiksion të kufizuar sa i përket fakteve, por mund të rrëzojnë vendimin e autoriteteve administrative nëse ai bazohej në një përfundim nga faktet se ka qenë i shtrembëruar ose i pabazuar. Neni 6 i Konventës nuk kërkon qasje në atë nivel të juridiksionit që mund të zëvendësojë opinionin e autoritetit administrativ me opinionin e tij (shih, për shembull, në lidhje me planifikimin hapësinor rastinZumtobel kundër Austrisë, 1993, paragrafët 31–32, dhe planifikimin urbanistikBryan kundër Mbretërisë së Bashkuar, 1995, paragrafët 44–47; mbrojtjen e mjedisit, Alatulkkila dhe të tjerët kundër Finlandës, nr. 33538/96, 2005, paragrafi 52; rregullimine lojërave të fatit, Kingsley kundër Mbretërisë së Bashkuar[DHM], nr. 35605/97, 2002, paragrafi 32; dhe një përmbledhje e praktikës gjyqësore mund të gjendet në rastet Ramos Nunes de Carvalho e Sá kundër Portugalisë[GC], 2018, paragrafi 178 dhe Fazia Ali kundër Mbretërisë së Bashkuar, 2015, paragrafët 75–78).
Situatat e sipërpërmendura kanë të bëjnë me rishikimin gjyqësor të vendimeve të marra në ushtrimin e zakonshëm të diskrecionit të organeve administrative në fushat e specializuara të së drejtës (planifikimi, sigurimet shoqërore, etj.), nga të cilat GJEDNJ dalloi kontestet disiplinore që janë zhvilluar në: Ramos Nunes de Carvalho e Sá kundër Portugalisë [DHM], 2018, paragrafët 196 dhe 203. Në atë aktgjykim, Gjykata u shpreh se rishikimi gjyqësor i një vendimi të organit administrativ duhej të ishte i përshtatshëm për objektin e vetë kontestit (paragrafi 196).
Në kontekst të ushtrimit të zakonshëm nga autoritetet administrative të diskrecionit të tyre në fusha të specializuara të së drejtës që kërkojnë një përvojë të veçantë profesionale ose njohuri të specializuara (në të kundërt shihRamos Nunes de Carvalho e Sá kundër Portugalisë [GC], 2018, paragrafi 195), praktika gjyqësore e Gjykatës ka vendosur disa kritere për të vlerësuar nëse rishikimi është kryer nga një organ me “juridiksion të plotë” për qëllimet e Konventës (Sigma Radio Television Ltd kundër Qipros, 2011, paragrafët 151–57). Kështu, për të përcaktuar nëse organi gjyqësor në fjalë ka ofruar një rishikim të mjaftueshëm, tre kriteret e mëposhtme duhet të merren parasysh të kombinuara (shih gjithashtu Ramos Nunes de Carvalho e Sá kundër Portugalisë [GC], 2018, paragrafët 179–181):
Objekti i vendimit të ankimuar:
nëse vendimi administrativ ka të bëjë me një çështje të thjeshtë fakti, shqyrtimi i gjykatës do të duhet të jetë më intensiv sesa nëse ka të bëjë me një fushë të specializuar që kërkon njohuri teknike specifike;
Sistemet ekzistuese në Evropë zakonisht kufizojnë kompetencën e gjykatave për të shqyrtuar çështjet faktike, duke mos i penguar ato që të rrëzojnë vendimin për arsye të ndryshme. Kjo nuk vihet në dyshim nga praktika gjyqësore.
Mënyra në të cilën është marrë vendimi: cilat garanci mbrojtëse procedurale ishin vendosur përpara autoritetit administrativ në fjalë?
Nëse ankuesi gëzonte garanci procedurale që plotësonin shumë nga kërkesat e nenit 6 gjatë procedurës paraprake administrative, kjo mund të justifikojë një formë më të lehtë të kontrollit të mëvonshëm gjyqësor [Bryan kundër Mbretërisë së Bashkuar, 1995, paragrafët 46–47; Holding dhe Barnes PLC kundër Mbretërisë së Bashkuar, 2352/02 (Aktv.), 2002].
Përmbajtja e kontestit, duke përfshirë bazat e dëshiruara dhe aktuale të apelimit (Bryan kundër Mbretërisë së Bashkuar, 1995, paragrafi 45):
aktgjykimi duhet të merret në një procedurë në të cilën ofrohet mundësia për të shqyrtuar të gjitha parashtresat e ankuesit për bazueshmërinë e tyre, pikë për pikë, pa refuzuar të shqyrtojë asnjërën prej tyre dhe të japë arsye të qarta për refuzimin e tyre. Sa u përket fakteve, gjykata duhet të autorizohet për të rishqyrtuar ato që janë thelbësore për çështjen e ankuesit. Prandaj, nëse ankuesi bën vetëm parashtresa procedurale, ai ose ajo nuk mund të kritikojë më pas gjykatën se nuk ka vendosur mbi faktet (Potocka dhe të tjerët kundër Polonisë, nr. 33776/96, 2001, paragrafi 57).
Për shembull, refuzimi i një gjykate për të vendosur në mënyrë të pavarur për disa çështje faktike që janë vendimtare për zgjidhjen e mosmarrëveshjes përpara saj mund të përbëjë shkelje të nenit 6 paragrafi 1 (Terra Woningen B.V. kundër Holandës, 1996, paragrafët 53–55). E njëjta gjë vlen edhe nëse gjykata nuk ka juridiksion për të përcaktuar çështjen qendrore në mosmarrëveshje (Tsfayo kundër Mbretërisë së Bashkuar, nr. 60860/00, 2006, paragrafi 48). Në raste të tilla, çështja që është vendimtare për rezultatin e rastit nuk i nënshtrohet një shqyrtimi të pavarur gjyqësor (një përmbledhje e precedentëve përkatës, mund të gjendet në aktgjykimin Ramos Nunes de Carvalho e Sá kundër Portugalisë [GC], 2018, paragrafët 181–183).
Si përmbledhje, në një kontest që përfshin autoritetet administrative, ku gjykatat refuzojnë të shqyrtojnë çështje që janë thelbësore për rezultatin e kontestit me arsyetimin se ato janë zgjidhur tashmë nga autoritetet me efekt detyrues për gjykatat, ekziston një shkelje e nenit 6 paragrafi 1 (Tinnelly & Sons Ltd dhe të tjerët dhe McElduff dhe të tjerëtkundër Mbretërisë së Bashkuar, nr. 20390/92, 1998, paragrafët 76–79, në lidhje me qasjen në punësim; Aleksandar Sabev kundër Bullgarisë, nr. 43503/08, 2018, paragrafët 55–58, në lidhje me shkarkimet).
Nëse një bazë ankimore miratohet, gjykata rishikuese duhet të ketë kompetencën të prishë vendimin e ankimuar dhe, ose të marrë vetë një vendim të ri ose ta kthejë çështjen për rivendosje nga i njëjti ose një organ tjetër (Kingsley kundër Mbretërisë së Bashkuar [GC], 2002, paragrafët 32 dhe 34, dhe Ramos Nunes de Carvalho e Sá kundër Portugalisë [GC], 2018, paragrafi 184). Në të gjitha rastet, gjykatat vendase duhet të kryejnë një shqyrtim të thellë dhe të plotë të argumenteve të parashtruesit të kërkesës dhe të japin arsyet për rrëzimin e ankesave të këtij të fundit (Pişkin kundër Turqisë, 2020, paragrafët 146–151).
Kur faktet janë vërtetuar tashmë nga autoriteti administrativ gjatë një procedure thuajsegjyqësore që plotëson shumë nga kërkesat e përcaktuara në nenin 6 paragrafi 1, kur nuk ka asnjë mosmarrëveshje për faktet e vërtetuara në këtë mënyrë ose konkluzionet e nxjerra prej tyre nga autoriteti administrativ, dhe kur gjykata ka trajtuar pikë për pikë arsyet e tjera të ankesës së palës ndërgjyqëse, objekti i shqyrtimit të kryer nga gjykata e apelit do të konsiderohet i mjaftueshëm për të përmbushur nenin 6 paragrafi 1 (Bryan kundër Mbretërisë së Bashkuar, 1995, paragrafët 44–47).
Përsëri duke iu referuar shtrirjes së shqyrtimit gjyqësor, Gjykata ka shtuar se gjykatat vendase duhet “të deklarojnë në mënyrë adekuate arsyet mbi të cilat bazohen vendimet e tyre” (Ramos Nunes de Carvalho e Sá kundër Portugalisë [GC], 2018, paragrafi 185). Pa kërkuar një përgjigje të detajuar për çdo argument të paraqitur nga një ankues, ky detyrim gjithsesi presupozon që një palë në procedurat gjyqësore mund të presë një përgjigje specifike dhe të shprehur ndaj atyre parashtresave që janë vendimtare për rezultatin e procedurës në fjalë (po aty).
Kriteret dhe parimet e mësipërme siç janë përsëritur në rastin Ramos Nunes de Carvalho e Sá kundër Portugalisë [GC], 2018, paragrafët 173–186), u përshtatën nga Dhoma e Madhe me atë që ajo konsideronte të ishte konteksti specifik i sanksioneve disiplinore kundër gjyqtarëve, duke theksuar se shqyrtimi gjyqësor i kryer duhet të ishte i përshtatshëm për objektin e mosmarrëveshjes. Ajo theksoi rëndësinë e rolit të luajtur nga këto sanksione dhe nga gjyqësori në një shtet demokratik dhe mori parasysh aspektin ndëshkues në këtë drejtim. Rishikimi i një vendimi që vendos një dënim disiplinor ndryshon nga ai i një vendimi administrativ që nuk përmban një element të tillë ndëshkues (paragrafi 196). Kriteret përkatëse për plotësimin e kërkesave të nenit 6 paragrafi1 kanë të bëjnë si me procedurat disiplinore në shkallë të parë ashtu edhe me procedurat gjyqësore në apel. Para së gjithash, kjo nënkupton që procedurat para organit disiplinor jo vetëm që duhet të përfshijnë masa mbrojtëse procedurale (paragrafi 197), por gjithashtu, kur ankuesi mund të pësonte dënime shumë të rënda, masa për të vërtetuar faktet në mënyrë adekuate (për detaje të mëtejshme, shih paragrafin 198 të aktgjykimit). Për më tepër, sa i përket procesit të apelimit përpara organit gjyqësor, Dhoma e Madhe shqyrtoi pikat e mëposhtme (paragrafët 199 e në vazhdim të aktgjykimit):
Çështjet e paraqitura për shqyrtim gjyqësor (në këtë rast të veçantë, një konstatim i shkeljes së detyrave profesionale, të cilën ankuesi po e sfidonte si për faktet ashtu edhe për gjobat: shih paragrafët 201-03). Duhet theksuar se në kontekstin specifik të procedurave disiplinore, çështjet faktike janë po aq vendimtare sa edhe çështjet ligjore për rezultatin e kontestit. Vërtetimi i fakteve është veçanërisht i rëndësishëm në rastin e procedurave që sjellin dënime, veçanërisht dënime disiplinore ndaj gjyqtarëve, pasi këta të fundit duhet të gëzojnë respektin e nevojshëm për kryerjen e detyrave të tyre, për të garantuar besimin e publikut në funksionimin dhe pavarësinë e gjyqësorit (paragrafi 203).
Mënyrën e shqyrtimit gjyqësor, kompetencat vendimmarrëse të organit që kryen shqyrtimin dhe arsyetimin e vendimeve të marra nga ai organ (paragrafët 204-213). Duhet të theksohet se në kontekstin e procedurave disiplinore, heqja e një seance dëgjimore publike duhet të jetë një masë e jashtëzakonshme dhe duhet të justifikohet siç duhet në dritën e praktikës gjyqësore të institucioneve të Konventës (paragrafi 210).
Shembuj të organeve gjyqësore që nuk janë konsideruar se kanë “juridiksion të plotë”:
Një gjykatë administrative e cila ishte e autorizuar vetëm për të përcaktuar nëse liria e autoriteteve administrative është përdorur në një mënyrë të pajtueshme me objektin dhe qëllimin e ligjit (Obermeier kundër Austrisë, 1990, paragrafi 70);
Një gjykatë që shqyrtoi ankesat për çështje ligjore nga vendimet e seksioneve disiplinore të shoqatave profesionale, pa pasur kompetencë për të vlerësuar nëse dënimi ishte në proporcion me sjelljen e pahijshme në fjalë (Diennet kundër Francës, 1995, paragrafi 34, në kontekstin e një shoqate mjekësore; Mérigaud kundër Francës, 2009, paragrafi 69, në kontekstin e një shoqate topografësh);
Një Gjykatë Kushtetuese e cila mund të hetojë procedurat kontestuese vetëm nga pikëpamja e përputhshmërisë së tyre me Kushtetutën, duke e penguar në këtë mënyrë të shqyrtojë të gjitha faktet përkatëse (Zumtobel kundër Austrisë, 1993, paragrafët 29–30) ose nga korrigjimi i mangësive në shkallë të parë (Grosam kundër Republikës Çeke, nr. 19750/13, 2022, paragrafët 148–153);
Këshilli Shtetëror (Conseil d’Etat), i cili në përputhje me praktikën e tij gjyqësore, ishte i detyruar, në zgjidhjen e çështjes përpara tij në lidhje me zbatueshmërinë e traktateve, t'i bindet mendimit të ministrit – një autoritet i jashtëm që ishte edhe përfaqësues i ekzekutivit – pa i nënshtruar këtë opinion ndonjë kritike apo diskutimi nga palët. Përfshirja e ministres, e cila ishte vendimtare për rezultatin e procedurave ligjore, nuk ishte e hapur për t'u kundërshtuar nga ankuesja, të cilës, për më tepër, nuk iu dha asnjë mundësi për të shqyrtuar bazën e përgjigjes së saj ndaj ministrit (Chevrol kundër Francës, 2003, paragrafët 81–82).
Një gjykatë supreme në kontekstin specifik të procedurës disiplinore kundër një gjyqtari (Ramos Nunes de Carvalho e Sá kundër Portugalisë [GC], 2018, paragrafi 214).
Në të kundërtën, kërkesat e nenit 6 paragrafi 1 u plotësuan në rastet e mëposhtme:
Rasti Fazia Ali kundër Mbretërisë së Bashkuar, 2015, kishte të bënte me shqyrtimin e kufizuar gjyqësor të një vendimi administrativ në sferën e mirëqenies sociale, në lidhje me strehimin e familjeve të pastreha. Plani i banimit në fjalë në këtë rast ishte krijuar për të siguruar strehim për njerëzit e pastrehë; mbulonte një mori rastesh të vogla dhe synonte t'u sillte një përfitim sa më të madh personave në nevojë në mënyrë ekonomike dhe të drejtë. Sipas mendimit të Gjykatës, kur një hetim i plotë mbi faktet ishte kryer tashmë në nivel administrativ, neni 6 paragrafi1 nuk mund të interpretohet se kërkon që shqyrtimi nga gjykatat vendase duhet të përfshijë domosdoshmërisht një rihapje të plotë të lëndës me ridëgjimin e të gjithë dëshmitarëve.
Chaudet kundër Francës, 2009: Këshilli Shtetëror (Conseil d’Etat) vendosi për kërkesën për shqyrtim gjyqësor si gjykatë e shkallës së parë dhe të fundit. Në këtë rast, Këshilli nuk kishte “juridiksion të plotë”, gjë që do të kishte si pasojë zëvendësimin e plotë të vendimit të bordit mjekësor të aviacionit civil me vendimin e tij. Megjithatë, ishte e qartë nga shkresat e lëndës se Këshilli Shtetëror megjithatë kishte adresuar të gjitha parashtresat e bëra nga ankuesi, mbi baza faktike dhe ligjore, dhe kishte vlerësuar të gjitha provat në dosjen mjekësore, duke pasur parasysh përfundimet e të gjitha raporteve mjekësore diskutuar para saj nga palët. Prandaj, Gjykata vendosi se çështja e ankuesit ishte shqyrtuar në përputhje me kërkesat e përcaktuara në nenin 6 paragrafi 1 (paragrafët 37-38). Shih gjithashtu Malhous kundër Republikës Çeke [GC], nr. 33071/96, 2001, paragrafi 62, dhe referencat e poshtëshënuara për mbikëqyrjen nga gjykata me “juridiksion të plotë”.
Zumtobel kundër Austrisë, 1993: Gjykata mbajti qëndrimin se Gjykata Administrative e Austrisë kishte përmbushur kërkesat e nenit 6 paragrafi 1 në lidhje me çështjet që nuk janë ekskluzivisht në diskrecionin e autoriteteve administrative dhe se ajo i kishte shqyrtuar parashtresat në bazë të meritave të tyre, pikë për pikë, pa u dashur ndonjëherë të refuzojë juridiksionin për t'iu përgjigjur atyre ose në konstatimin e fakteve të ndryshme (paragrafët 31–32 – shih gjithashtu Ortenberg kundër Austrisë, 1994, paragrafët 33–34; Fischer kundër Austrisë, nr. 16922/90, 1995, paragrafi 34).
McMichael kundër Mbretërisë së Bashkuar, nr. 16424/90, 1995: në këtë rast, një urdhër i gjykatës së shkallës së parë (Sheriff Court) për të dhënë një fëmijë për birësim ishte objekt i ankesës së parashtruar në gjykatën e lartë (Court of Session). Kjo e fundit kishte juridiksion të plotë në këtë drejtim; normalisht procedonte në bazë të gjetjeve të faktit të Sherifit, por nuk ishte e detyruar ta bënte këtë. Ajo mundet, aty ku është e përshtatshme, të marrë vetë prova ose t'ia dorëzojë çështjen Sherifit me udhëzime se si ai duhet të vazhdojë (paragrafi 66). Për më tepër, Gjykata e Sherifit, në përcaktimin e ankesave kundër vendimeve të seancave dëgjimore të fëmijëve, kishte gjithashtu juridiksion të plotë, duke qenë e autorizuar të shqyrtonte si meritat ashtu edhe parregullsitë e pretenduara procedurale (paragrafi 82).
Potocka dhe të tjerëtkundër Polonisë, 2001: fushëveprimi i juridiksionit të Gjykatës Supreme Administrative siç është përcaktuar me Kodin e Procedurës Administrative ishte i kufizuar në vlerësimin e ligjshmërisë së vendimeve administrative të kontestuara. Megjithatë, gjykata ishte gjithashtu e autorizuar të anulonte një vendim tërësisht ose pjesërisht nëse vërtetohet se kërkesat procedurale të drejtësisë nuk ishin përmbushur në procedurat që kishin çuar në miratimin e tij. Arsyetimi i Gjykatës Supreme Administrative tregoi qartë se në fakt ajo kishte shqyrtuar aspektin e përshtatshmërisë së lëndës. Edhe pse gjykata mund ta kishte kufizuar analizën e saj në konstatimin se vendimet e kontestuara duhej të mbështeteshin në dritën e të metave procedurale dhe thelbësore në aplikimin e ankuesve, ajo kishte shqyrtuar të gjitha parashtresat e tyre në bazë të meritave të tyre, pikë për pikë, pa pasur nevojë ndonjëherë të refuzojë juridiksionin për t'iu përgjigjur atyre parashtresave ose në konstatimin e fakteve përkatëse. Gjykata kishte nxjerrë një vendim i cili ishte i arsyetuar me kujdes dhe argumentet e ankuesve të lidhura me rezultatin e lëndës ishin trajtuar tërësisht. Rrjedhimisht, fushëveprimi i rishqyrtimit të Gjykatës Supreme Administrative kishte qenë i mjaftueshëm për të përmbushur kërkesat e nenit 6 paragrafi 1 (paragrafët 56-59).
Zbatimi i parimeve themelore të lartpërmendura në rastin konkret
Rikujtoj se rrethanat e rastit konkret ndërlidhen me faktin se parashtruesja e kërkesës, gjatë kryerjes së detyrave të saj të punës si arkëtare e divizionit të KEK-ut, dega në Fushë-Kosovë, si rezultat i rrëzimit të saj në shkallët e objektit Raiffeisen Bank, dega në Fushë-Kosovë kishte pësuar lëndime trupore. Në një datë të pasaktësuar, parashtruesja e kërkesës kundër Raiffeisen Bank paraqiti padi në gjykatë përmes të cilës kërkoi dëmshpërblim për lëndimin trupor. Më 4 janar 2017, Gjykata Themelore përmes Aktgjykimit [C. nr. 3134/11] aprovoi pjesërisht padinë e parashtrueses së kërkesës dhe “për lëndimin e pësuar në vendin e punës [më 6 shkurt 2012] për 70 % të përgjegjësisë” si kompensim për dëmin jo-material, obligoi Raiffeisen Bank t'i paguajë asaj shumat si në vijim: 7,000.00 euro si kompensim për dhimbje të përjetuara fizike; 8,400.00 euro kompensim për frikën e shkaktuar; 2,450.00 euro kompensim për shëmtim trupor; dhe 3,500.00 euro kompensim për shkak të kufizimit të aktivitetit të përgjithshëm jetësor. Si rezultat i ankesës së Raiffeisen Bank të parashtruar në Gjykatën e Apelit, kjo e fundit përmes Aktgjykimit [Ac. nr. 1034/17] të 24 shkurtit 2020, refuzoi si të pathemeltë ankesën e Raiffeisen Bank dhe vërtetoi Aktgjykimin e Gjykatës Themelore, por e ndryshoi këtë të fundit sa i përket pjesës së kamatës ligjore duke vendosur që: “gjykohet me kamatë ligjore, sikurse për mjetet e deponuara në bankat komerciale të Kosovës, në afat mbi një vit, pa destinim të caktuar, duke filluar nga dita e marrjes së aktgjykimit të gjykatës së shkallës së parë, e deri në pagesën definitive”. Si rezultat i revizionit të parashtruar nga ana e Raiffeisen Bank në Gjykatën Supreme, kjo e fundit përmes Aktgjykimit [Rev. nr. 409/2020] pranoi si të bazuar revizionin e Raiffeisen Bank dhe ndryshoi aktgjykimet e Gjykatës së Apelit dhe asaj Themelore, duke refuzuar si të pabazuar kërkesëpadinë e parashtrueses së kërkesës.
Gjykata Supreme në Aktgjykimin e kontestuar arsyetoi se:
“Në një gjendje të tillë të çështjes Gjykata Supreme e Kosovës nuk pranon si të bazuar qëndrimin juridik të lartpërmendur të gjykatës së shkallës së parë dhe të dytë lidhur me aprovimin e kërkesëpadisë së paditëses, pasi që aktgjykimi i shkallës së parë dhe të dytë, përfshihet me zbatim të gabuar të së drejtës materiale, 173 dhe 174 lidhur me nenin 192 par 1, të Ligjit mbi Marrëdhëniet e Detyrimeve (LMD, Gz. 29/78)
Parashtrimet e të paditurës si në revizion, sa i përket shkeljeve të dispozitave të procedurës kontestimore, Gjykata Supreme vlerëson se janë të pa bazuara, dhe se aktgjykimi nuk është i përfshirë në shkeljet e pretenduara, dhe as me shkeljet të cilat shikohen sipas detyrës zyrtare në përputhje me dispozitën e nenit 215 të LPK-së, që kanë të bëjnë me zotësinë për të qenë palë dhe përfaqësimin e rregullt.
Gjykata Supreme nga shkresat e lëndës ka gjetur, se gjykata e shkallës së parë dhe gjykata e shkallës së dytë, bazuar në provat e administruara, mbi gjendjen faktike të vërtetuar, në mënyrë të gabuar kanë aplikuar të drejtën materiale, duke e aprovuar pjesërisht kërkesëpadinë e paditëses, dhe duke e detyruar të paditurën që paditëses ti kompensoj dëmin më detaisht si në dispozitiv të aktgjykimit të shkallës së parë, dhe të dytë.
Vlerësimi i gabuar i gjendjes faktike të vërtetuar nga gjykata e shkallës së parë dhe të dytë, konsiston në vlerësimin e gabuar të provave të administruara, kjo për faktin se gjykata e shkallës së parë me rastin e aprovimit të pjesshëm të kërkesëpadisë, dhe gjykata e shkallës së dytë duke vepruar sipas ankesës, sa i përket vërtetimit të faktit nëse ekziston përgjegjësia dhe detyrimi i të paditurës që paditëses t’i kompensoj dëmin e pësuar më datë 18.11.2011, ku paditësja duke zbritur në shkallët e jashtme të ndërtesës së Raiffaisen Banke J.S.C., dega në Fushë Kosovë,ka rrëshqitur dhe është rrëzuar, dhe ka pësuar lëndime trupore, në momentin e rrëzimit ishte duke kryer detyrat e punës si arkëtare në Distriktin e Prishtinës në Fushë Kosovë si punëtore në marrëdhënie të rregullt pune në KEK Divizioni i Furnizimit në Prishtinë, aktgjykimin e ka bazuar në mendimin e dhënë në ekspertizë nga eksperti i mbrojtjes në punë Hamid Nuredini,e cila ekspertizë në këtë rast nuk ka qenë e nevojshme.
Gjykata Supreme vlerëson se në rastin konkret përgjegjësia e të paditurës nuk rrjedh nga raporti i marrëdhënies së punës të paditëses me të paditurën, pasi paditësja nuk ka qenë në marrëdhënie pune te e paditura, andaj ka qenë plotësisht e pa nevojshme që të nxirret si provë ekspertiza e mbrojtjes në punë, kjo ekspertizë është e nevojshme vetëm në ato raste të kompensimit të dëmit kur i paditur është punëdhënësi, që nuk është në rastin konkret. Fakti se paditësja ka qenë duke i kryer detyrat e punës, si arkëtare në Distriktin e Prishtinës në Fushë Kosovë si punëtore në marrëdhënie të rregullt pune në KEK Divizioni i Furnizimit në Prishtinë, në raport me të paditurën është tërësisht jo relevant, dhe paditësja në këtë rast në raport me të paditurën është vetëm klient si çdo klient (qytetar) tjetër që merr shërbime, andaj edhe nuk mund të aplikohen dispozitat e mbrojtjes në punë në raport me të paditurën.
Gjykata Supreme vlerëson se në rastin konkret nuk është vërtetuar përgjegjësia e të paditurës në raport me lëndimet e marra nga paditësja, kjo për faktin se në shkresat e lëndës nuk ka ndonjë raport të policisë për të përshkruar aksidentin e ndodhur, apo raport të inspekcionit komunal, me të cilin do të krijohej një pasqyrë mbi faktet që do të ishin të rëndësishme për aksidentin siç janë nëse ditën kritike ka pasur të reshura atmosferike, ngrica, dhe cila ka qenë gjendja e shkallëve në të cilat ka ndodhur aksidenti, dhe nëse e paditura ka pasur ndonjë lëshim me të cilin është kontribuar në shkaktimin e aksidentit, po ashtu nuk është bërë sigurimi i marrjes së provës menjëherë pas ndodhjes së aksidentit, ndërsa pas ndryshimit të gjendjes faktike, me ndërrimin e gjendjes së shkallëve, fakt që nuk është kontestues nga deklarimet e palëve si në shkresat e lëndës, është e pamundur të jepet një mendim objektiv nga cilido ekspert, lidhur me rrethanat e ndodhjes së aksidentit, dhe në rastin konkret edhe vërtetimin e përgjegjësisë së të paditurës në shkaktimin e dëmit. Edhe nëse e marrim parasysh ekspertizën e ekspertit të mbrojtjes në punë Hamid Nuredini, e cila gjendet në shkresat e lëndës, mendimi i dhënë nga ky ekspert është ndërtuar në hipoteza dhe jo mbi gjendjen faktike, pasi edhe vet eksperti në ekspertizë me shkrim dhe me deklarimin në seancë, deklarohet se pllakat e shkallëve janë ndërruar pas ndodhjes së aksidentit, dhe në të njëjtën kohë deklaron se përgjegjësia e të paditurës rrjedh pasi shkallët kanë qenë të rrëshqitshme, ndonëse nuk ka dhënë asnjë arsye se si ka ardhur deri te ky përfundim, të cilin kjo gjykatë nuk mund ta pranoj.
Për më tepër Gjykata Supreme vlerëson se për shkak të ndryshimit të gjendjes në vendin e ngjarjes, për shkak të ndryshimit të pllakave të shkallëve, dhe mungesës së provave tjera me të cilat do të mund të provohej përgjegjësia e të paditurës për kompensimin e dëmit, nuk është parë e arsyeshme që çështja të kthehet në rigjykim, pasi me të dhënat që ekzistojnë nuk mund të kemi një ekspertizë objektive që do të mund të mbështetej aktgjykimi.
Ndërsa duke marrë parasysh provat e administruara nga gjykata e shkallës së parë, siç janë kontrata e punës e dt. 01.03.2011 nr. 9876/0, konfirmimi i transaksionit i lëshuar nga e paditura i datës 18.11.2011, certifikata e transferimit e datës 21.12.2005, fletë lëshimi i lëshuar nga ambulanca specialistike ortopedike AS, e datës 06.12.2011, udhëzimi i lëshuar nga IMP i datës 25.12.2011, fletëparaqitja e fatkeqësisë në punë e datës 22.11.2011, raporti i radiologut specialistik i datës 18.11.2011, ekspertiza e lëmisë së mbrojtjes në punë e datës 19.07.2015, ekspertizat mjekësore të datës 27.06.2016, si dhe deklarimin e dëshmitarit Fehmi Dervisholli, nuk provojnë përgjegjësinë e të paditurës në raport me paditësen, andaj duke marrë parasysh arsyet e dhëna si më lart, gjendjen faktike të vërtetuar nga gjykata e shkallës së parë, dhe të pranuar nga gjykata e shkallës së dytë, nuk mund ta pranoj Gjykata Supreme, pasi vlerëson se me të njëjtat prova nuk është vërtetuar fakti qenësor se e paditura është përgjegjëse për shkaktimin e dëmit, nga e cila përgjegjësi edhe do të ekzistonte edhe detyrimi për kompensimin e dëmit, dhe në këtë mënyrë aktgjykimet e dy instancave më të ulëta në mënyrë të gabuar janë bazuar në dispozitat e nenit 173 dhe 174 e lidhur me nenin 192 par 1, të Ligjit mbi Marrëdhëniet e Detyrimeve (LMD, Gz. 29/78).
Gjykata Supreme nga provat e administruara në këtë çështje, dhe nga shkresat e lëndës gjen se nuk është provuar bazueshmëria e kërkesëpadisë së paditëses, andaj edhe nuk ka bazë për të aprovuar kërkesëpadinë, kjo për faktin se në bazë të provave të administruara nuk është provuar përgjegjësia objektive e të paditurës në shkaktimin e lëndimeve të paditëses. Për çdo kërkesë duhet të provohet bazueshmëria e saj, në rastin konkret paditësja ka dështuar të provoj bazushmërinë e kërkesës, ndërsa bazuar në nenin 319, par.1, të Ligjit të procedurës kontestimore, në bazë të cilit, secila palë ka për detyrë të provojë faktet mbi të cilat i bazon kërkimet dhe pretendimet e veta, si dhe nenit 322 të LPK-së, në bazë të së cilit në qoftë se gjykata në bazë të provave të marra, nuk mund të konstatojë me siguri ndonjë fakt, për ekzistimin e faktit do të përfundojë duke i aplikuar rregullat për barrën e provave, në rastin konkret gjykata ka refuzuar kërkesën e paditëses si në dispozitiv të këtij aktgjykimi, në mungesë të ekzistimit të provave të cilat do të provonin bazueshmërinë e kërkesëpadisë të refuzuar të paditëses”.
Parashtruesja e kërkesës në kërkesën e saj të dorëzuar në Gjykatë theksoi se: “[...] aktgjykimi i goditur [i Gjykatës Supreme] ngërthen në veti elaborim dhe gjykim të çështjes që ka të bëjë me konstatim të gabuar apo jo të plotë të gjendjes faktike për çka REVIZIONI nuk është i lejuar [...]”. Në këtë kontekst, parashtruesja e kërkesës pohon se Gjykata Supreme arsyetimin e saj për refuzim të kërkesëpadisë e mbështet në çështje të vërtetimit të gjendjes faktike duke vlerësuar nëse pala e paditur [Raiffeisen Bank] është përgjegjëse për dëmin e shkaktuar.Sipas parashtrueses së kërkesës, Gjykata Supreme në këtë rast çështjen është dashur ta kthejë në rivendosje në gjykatën e shkallës më të ulët. Në vijim, parashtruesja e kërkesës specifikon se: “[...]“rasti i këtij Aktgjykimi paraqet jo siguri juridike dhe humbje besimi në gjyqësor, si kundër që nuk do të ishte as praktikë e mirë gjyqësore që aktgjykimi i goditur të përdoret më tej si burim që ndihmon gjykatat e rregullta që të interpretojnë në mënyrë të duhur normën ligjore, zhvillimin e procesit gjyqësor dhe kualifikimin e fakteve të secilit rast në mënyrë adekuate, krejt këtë me qëllim rritje besueshmërie në gjyqësor dhe sigurie juridike përgjithësisht, si dhe të vlej edhe si rekomandim që udhëzon gjyqtarët për standardet që do garantohen nga ana e gjykatave gjatë zhvillimit të proceseve gjyqësore të kësaj natyre dhe të ngjashme”.
Nga pretendimet e lartcekura të parashtrueses së kërkesës rezulton se pretendimet e ngritura në kërkesën e saj ndërlidhen me tejkalimin e kompetencës së Gjykatës Supreme që rastin ta kthejë në rigjykim në gjykatat e shkallës më të ulët, të cilat pretendime në thelb ndërlidhen me kriterin e së drejtës për një gjykatë të themeluar me ligj, të garantuar me paragrafin 2 të nenit 31 të Kushtetutës, në lidhje me paragrafin 1 të nenit 6 të KEDNJ-së.
Në rrethanat e rastit konkret, shumica ka vendosur që pretendimet e parashtrueses së kërkesës t’i trajtojë nga këndvështrimi i të drejtës së saj për një gjykatë të themeluar me ligj, si pjesë përbërëse e të drejtave të garantuara përmes nenit 31 të Kushtetutës në lidhje me nenin 6 të KEDNJ-së, duke aplikuar edhe parimet e vendosura përmes praktikës gjyqësore të GJEDNJ-së, në të cilin rast Gjykata në pajtim me nenin 53 [Interpretimi i Dispozitave për të Drejtat e Njeriut] të Kushtetutës është e obliguar që: “Të drejtat e njeriut dhe liritë themelore të garantuara me këtë Kushtetutë, interpretohen në harmoni me vendimet gjyqësore të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut”.
Për të vazhduar me vlerësimin e pretendimeve të parashtrueses së kërkesës, është e nevojshme të përcaktohet kompetenca e Gjykatës Supreme dhe të elaborohet baza ligjore, përkatësisht dispozitat e ligjit të aplikueshëm, të cilat përcaktojnë kompetencën e Gjykatës Supreme për të vendosur në procedurën e revizionit.
Rikujtoj dispozitat përkatëse ligjore në lidhje me mjetin e jashtëzakonshëm juridik-revizionin dhe juridiksionin e Gjykatës Supreme për të vendosur sipas revizionit. Fillimisht Gjykata vëren se paragrafi 1 i nenit 211 të Ligjit për Procedurën Kontestimore (në tekstin e mëtejmë: LPK) përcakton që: “Kundër aktgjykimit të gjykatës së shkallës së dytë, palët mund të paraqesin revizion brenda afatit prej tridhjetë (30) ditësh nga dita në të cilën u është dorëzuar aktgjykimi”. Në anën tjetër, neni 212 saktëson se për revizion vendos Gjykata Supreme.
Në vijim, konstatoj se përmes paragrafit 1 të nenit 214 janë përcaktuar shkaqet për të cilat mund të paraqitet revizioni në Gjykatën Supreme, përkatësisht përcaktohet që revizioni mund të paraqitet:
a) për shkak të shkeljes së dispozitave të procedurës kontestimore nga neni 188 i këtij ligji e cila është bërë në procedurën e gjykatës së shkallës së dytë;
b) për shkak të zbatimit të gabuar të së drejtës materiale;
c) për shkak të tejkalimit të kërkesëpadisë, po që se kjo parregullsi është bërë në procedurën e zhvilluar në gjykatën e shkallës së dytë.
Më tej, theksoj se paragrafi 2 i nenit 214 përcakton që: “Revizioni nuk mund të paraqitet për shkak të konstatimit të gabuar apo jo të plotë të gjendjes faktike”.
Në vazhdim, theksoj se neni 224 i LPK-së në paragrafin 1 përcakton se: “Në qoftë se gjykata e revizionit konstaton se e drejta materiale është zbatuar gabimisht, me aktgjykim e aprovon revizionin e paraqitur dhe e ndryshon aktgjykimin e goditur”.
Nga ana tjetër, me paragrafin 2 të nenit 224 përcaktohet se: “Po që se gjykata e revizionit konstaton se për shkak të zbatimit të gabueshëm të së drejtës materiale, apo për shkak të shkeljeve të rregullave procedurale, gjendja faktike nuk është vërtetuar plotësisht dhe se për këtë arsye nuk ekzistojnë kushtet për ndryshimin e aktgjykimit të goditur, atëherë ajo me aktvendim e aprovon revizionin dhe e anulon pjesërisht apo tërësisht aktgjykimin e shkallës së parë dhe të dytë, apo vetëm aktgjykimin e shkallës së dytë, dhe çështjen ia dërgon për rigjykim gjyqtarëve të njëjtë apo të tjerë të gjykatës të shkallës së parë apo të dytë”.
Fillimisht theksoj semjeti i jashtëzakonshëm, gjegjësisht revizioni në rrethanat e rastit konkret ishte i lejuar dhe se Gjykata Supreme kishte shqyrtuar dhe vendosur në pajtim me juridiksionin e saj të përcaktuar me nenin 211 të LPK-së i cili parashikon se: “Kundër aktgjykimit të gjykatës së shkallës së dytë, palët mund të paraqesin revizion brenda afatit prej tridhjetë (30) ditësh nga dita në të cilën u është dorëzuar aktgjykimi“.
Më tej, neni 212 i LPK-së parashikon se:“Për revizionin vendos Gjykata Supreme e Kosovës”.
Në bazë të sa më sipër, konkludoj se revizioni, në pajtim me nenin 211 të LPK-së, parashikohet si mjet juridik dhe se, në pajtim me nenin 212 të LPK-së, Gjykata Supreme ishte kompetente për të vendosur mbi revizionin.
Më tej, duhet të shqyrtohet dhe vlerësohet nëse Gjykata Supreme gjatë vendimmarrjes së saj në procedurë të revizionit ka vendosur në pajtim me ligjin apo ka tejkaluar kompetencën e saj. Këtë vlerësim do ta bazoj në parimet e përgjithshme të vendosura përmes praktikës gjyqësore të GJEDNJ-së.
Më konkretisht, Gjykata, gjatë vlerësimit të kërkesës do të bazohet në parimet dhe konstatimet e GJEDNJ-së në praktikën relevante gjyqësore që ndërlidhet me rastet kur një gjykatë duke tejkaluar kompetencën e saj të përcaktuar me ligj ka cenuar kriterin e gjykatës së themeluar me ligj në kuptim të nenit 6 të KEDNJ-së.
Unë konsideroj se shumica, gjatë vlerësimit të çështjes nëse Gjykata Supreme ka tejkaluar kompetencat e saj të përcaktuara me ligj, i është referuar praktikës së gabuar gjyqësore të GJEDNJ-së, më saktësisht rastit Sokurenko dhe Strygun kundër Ukrainës, përmes të cilës ishte konsideruar se shprehja “gjykata e themeluar me ligj”mbulon jo vetëm bazën ligjore për vetë ekzistencën e një “gjykate”, por gjithashtu edhe vendimmarrjen e saj në pajtueshmëri me rregullat e veçanta që e qeverisin atë (paragrafi 24 i Aktgjykimit në rastin Sokurenko dhe Strygun kundër Ukrainës) .
Për më tepër, konsideroj se shumica është dashur të përdorë parimet e përgjithshme lidhur me tejkalimin e kompetencave të gjykatës e cila vendos, sepse ndërmjet palëve nuk ekziston kontesti nëse Gjykata Supreme ishte kompetente për të vendosur mbi revizionin.
Për këtë arsye, konsideroj se praktika e duhur juridike lidhur me kompetencën është shpjeguar hollësisht në rastin Ramos Nunes de Carvalho e Sá kundër Portugalisë [GC], 2018, paragrafët 179–181.Kështu, për të përcaktuar nëse organi gjyqësor në fjalë e ka ofruar një rishikim të mjaftueshëm, tre kriteret e mëposhtme duhet të merren parasysh bashkërisht:
Objekti i vendimit të ankimuar:
nëse vendimi administrativ ka të bëjë me një çështje të thjeshtë fakti, shqyrtimi i gjykatës do të duhet të jetë më intensiv sesa nëse ka të bëjë me një fushë të specializuar që kërkon njohuri teknike specifike;
sistemet ekzistuese në Evropë zakonisht kufizojnë kompetencën e gjykatave për të shqyrtuar çështjet faktike, duke mos i penguar ato që të rrëzojnë vendimin për arsye të ndryshme. Kjo nuk vihet në dyshim nga praktika gjyqësore.
Mënyra në të cilën është marrë vendimi: cilat masa mbrojtëse procedurale ishin vendosur përpara autoritetit administrativ në fjalë?
Nëse ankuesi gëzonte garanci procedurale që plotësonin shumë nga kërkesat e nenit 6 gjatë procedurës paraprake administrative, kjo mund të justifikojë një formë më të lehtë të kontrollit të mëvonshëm gjyqësor [Bryan kundër Mbretërisë së Bashkuar, 1995, paragrafët 46–47; Holding dhe Barnes PLC kundër Mbretërisë së Bashkuar (Aktv.), 2002].
Përmbajtja e kontestit, duke përfshirë arsyet e dëshiruara dhe aktuale të apelimit (Bryan kundër Mbretërisë së Bashkuar, 1995, paragrafi 45):
i) Aktgjykimi duhet të merret në një procedurë në të cilën ofrohet mundësia për të shqyrtuar të gjitha parashtresat e ankuesit për bazueshmërinë e tyre, pikë për pikë, pa refuzuar të shqyrtojë asnjërën prej tyre dhe të japë arsye të qarta për refuzimin e tyre. Sa u përket fakteve, gjykata duhet të autorizohet për të rishqyrtuar ato që janë thelbësore për çështjen e ankuesit. Prandaj, nëse ankuesi bën vetëm parashtresa procedurale, ai ose ajo nuk mund të kritikojë më pas gjykatën se nuk ka vendosur mbi faktet (Potocka dhe të tjerët kundër Polonisë, 2001, paragrafi 57).
Në kuptim të ligjit të aplikueshëm në rastin konkret, e përsëris se çështja e kompetencës së Gjykatës për të vendosur për revizion është e përcaktuar me dispozitat e LPK-së, përkatësisht me nenet 211 deri 224 të këtij ligji. Më saktësisht, këto dispozita ligjore përcaktojnë bazën ligjore për vetë ekzistencën apo juridiksionin e Gjykatës Supreme për të vendosur në procedurë të revizionit.
Deri në këtë fazë, apo në lidhje me juridiksionin e Gjykatës për të vendosur në kuptim të neneve 212 deri 224, unë vërej se Gjykata Supreme kishte juridiksion për të vendosur në procedurën e revizionit. Në këtë kuptim, vërej se revizioni i parashtruar nga pala e paditur është paraqitur për shkak të shkeljeve të dispozitave të procedurës kontestimore, si dhe zbatimit të gabuar të së drejtës materiale.
Pala e paditur [Raiffeisen Bank] në revizionin e saj kishte specifikuar se: “[...] konsideron se Aktgjykimi i goditur përmes këtij revizioni është nxjerrë nëkundërshtim të plotë me dispozitat e Ligjit të Procedurës Kontestimore dhe atë në kuptim të nenit 182.2 n) të LPK-së, i cili përcakton qartë që shkelja thelbësore e dispozitave të procedurës kontestimore ekziston gjithmonë: “në qoftë se aktgjykimi ka të meta për shkak të të cilave nuk mund të ekzaminohet, e sidomos në qoftë se dispozitivi i aktgjykimit është i pakuptueshëm apo kontradiktor me vetvete ose me arsyet e aktgjykimit, apo nëse aktgjykimi nuk ka fare arsye apo në të nuk janë treguar fare arsyet për faktet vendimtare, ose ato arsye janë të paqarta, ose kontradiktore, ose nëse për faktet vendimtare ekzistojnë kundërthënie midis asaj që në arsyet e aktgjykimit thuhet për përmbajtje të dokumentit ose të procesverbalit për thëniet e dhëna në procedurë dhe të vet atyre dokumenteve ose të procesverbalit”. Duke qenë se, Gjykata në të dy instancat ka përshkruar dhe trajtuar vetëm provat e paraqitura nga ana e palës paditëse ndërsa në të njëjtën kohë i shpërfillë krejtësisht duke mos i përmendur fare faktet dhe provat e paraqitura nga e paditura, aktgjykimet kanë përmbajte të njëanshme dhe kontradiktore me vet përmbajtjen e lëndës”.
Më tej, në kuptim të kriterit të përcaktuar me paragrafin 2 të nenit 31 të Kushtetutës në lidhje me nenin 6 tëKEDNJ-së, që një gjykatë duhet të jetë e themeluar me ligj, vlerësoj se gjykatat në përgjithësi, e në rastin konkret Gjykata Supreme gjatë vendimmarrjes duhet që t’i përmbahen kompetencës së tyre shprehimisht të përcaktuar me ligj, në rastin konkret dispozitave të LPK-së.
Kjo për arsye se e drejta për një gjykatë të themeluar me ligj apo në pajtim me ligjin është një tipar qendror i gjykimit të drejtë dhe të paanshëm pasi që i referohet vetë thelbit të së drejtës, dhe rrjedhimisht konsideroj se vlerësimi dhe shqyrtimi i çështjes nëse Gjykata Supreme gjatë vendimmarrjes në këtë procedurë të revizionit ka tejkaluar kompetencën e saj ligjore është thelbësor dhe parësor para se të konstatojë nëse edhe garancitë tjera procedurale të përcaktuara në nenin 31 të Kushtetutës, në lidhje me nenin 6 të KEDNJ-së, janë respektuar apo jo.
Vërej se në këtë rast konkret nga arsyetimi i Gjykatës Supreme rezulton se përgjegjësia e të paditurit nuk është vërtetuar. Gjykata Supreme kërkesëpadinë e parashtrueses së kërkesës e kishte refuzuar si të pabazuar, dhe për pasojë vendimet e nxjerra nga Gjykata Themelore dhe ajo e Apelit i kishte prishur duke refuzuar në tërësi kërkesëpadinë e parashtrueses së kërkesës.
Në vijim, rikujtoj se Gjykata Supreme gjatë arsyetimit kishte vlerësuar se: “nga shkresat e lëndës ka gjetur, se gjykata e shkallës së parë dhe gjykata e shkallës së dytë, bazuar në provat e administruara, mbi gjendjen faktike të vërtetuar, në mënyrë të gabuar kanë aplikuar të drejtën materiale, duke e aprovuar pjesërisht kërkesëpadinë e [parashtrueses së kërkesës], dhe duke e detyruar të paditurën [Raiffeisen Bank] që [parashtrueses së kërkesës] t’ia kompensoj dëmin me detaisht si në dispozitiv të aktgjykimit të shkallës së parë dhe të dytë”.
Në lidhje me këtë të fundit, unë e vendosi theksin në nenin 224 të LPK-së. Në paragrafin 1 të këtij neni përcaktohet se: “Në qoftë se gjykata e revizionit konstaton se e drejta materiale është zbatuar gabimisht, me aktgjykim e aprovon revizionin e paraqitur dhe e ndryshon aktgjykimin e goditur“.
Në rastin konkret, Gjykata Supreme e bëri këtë, duke arsyetuar se: “Duke marrë parasysh provat e administruara nga gjykata e shkallës së parë, siç janë kontrata e punës e dt. 01.03.2011 nr. 9876/0, konfirmimi i transaksionit i lëshuar nga e paditura i datës 18.11.2011, certifikata e transferimit e datës 21.12.2005, fletë lëshimi i lëshuar nga ambulanca specialistike ortopedike AS, e datës 06.12.2011, udhëzimi i lëshuar nga IMP i datës 25.12.2011, fletëparaqitja e fatkeqësisë në punë e datës 22.11.2011, raporti i radiologut specialistik i datës 18.11.2011, ekspertiza e lëmisë së mbrojtjes në punë e datës 19.07.2015, ekspertizat mjekësore të datës 27.06.2016, si dhe deklarimin e dëshmitarit Fehmi Dervisholli, nuk provojnë përgjegjësinë e të paditurës në raport me paditësen, andaj duke marrë parasysh arsyet e dhëna si më lart, gjendjen faktike të vërtetuar nga gjykata e shkallës së parë, dhe të pranuar nga gjykata e shkallës së dytë, nuk mund ta pranoj Gjykata Supreme, pasi vlerëson se me të njëjtat prova nuk është vërtetuar fakti qenësor se e paditura është përgjegjëse për shkaktimin e dëmit, nga e cila përgjegjësi edhe do të ekzistonte edhe detyrimi për kompensimin e dëmit, dhe në këtë mënyrë aktgjykimet e dy instancave më të ulëta në mënyrë të gabuar janë bazuar në dispozitat e nenit 173 dhe 174 e lidhur me nenin 192 par. 1, të Ligjit mbi Marrëdhëniet e Detyrimeve (LMD, Gz. 29/78)”.
Kështu, Gjykata Supreme, “...vlerëson se me të njëjtat prova nuk është vërtetuar fakti qenësor se e paditura është përgjegjëse për shkaktimin e dëmit, nga e cila përgjegjësi edhe do të ekzistonte edhe detyrimi për kompensimin e dëmit, dhe në këtë mënyrë aktgjykimet e dy instancave më të ulëta në mënyrë të gabuar janë bazuar në dispozitat e nenit 173 dhe 174 e lidhur me nenin 192 par 1, të Ligjit mbi Marrëdhëniet e Detyrimeve (LMD, Gz. 29/78)”.
Në këtë kuptim, rikujtoj praktikën e duhur të GJEDNJ-së, rastin e lartpërmendur të GJEDNJ-së,Ramos Nunes de Carvalho e Sá kundër Portugalisë [GC], 2018, e cila arsyeton se, “sistemet ekzistuese në Evropë zakonisht kufizojnë kompetencën e gjykatave për të shqyrtuar çështjet faktike, duke mos i penguar ato që të rrëzojnë vendimin për arsye të ndryshme. Kjo nuk vihet në dyshim nga praktika gjyqësore”.
Nëse një bazë ankimore miratohet, gjykata rishikuese duhet të ketë kompetencën të prishë aktvendimin e kundërshtuar dhe, ose të marrë vetë një vendim të ri ose ta kthejë çështjen për rivendosje nga i njëjti ose një organ tjetër (Kingsley kundër Mbretërisë së Bashkua r[DHM], 2002, paragrafët 32 dhe 34, dhe Ramos Nunes de Carvalho e Sá kundër Portugalisë[DHM], 2018, paragrafi 184). Në të gjitha rastet, gjykatat vendase duhet të kryejnë një shqyrtim të thellë dhe të plotë të argumenteve të parashtruesit të kërkesës dhe të japin arsyet për rrëzimin e ankesave të këtij të fundit (Pişkin kundër Turqisë, 2020, paragrafët 146–151).
Duke iu kthyer rastit konkret, unë konsideroj se Gjykata Supreme ka vendosur në kuadër të kompetencës së saj, sepse, në pajtim me nenet 211 dhe 212, ajo është kompetente për të vendosur për revizionet e paraqitura kundër vendimeve të Gjykatës së Apelit.
Gjithashtu, Gjykata Supreme është kompetente për të ndryshuar vendimin e Gjykatës së Apelit, në pajtim me nenin 224 të LPK-së, i cili parashikon: “Në qoftë se gjykata e revizionit konstaton se e drejta materiale është zbatuar gabimisht, me aktgjykim e aprovon revizionin e paraqitur dhe e ndryshon aktgjykimin e goditur”.
GJEDNJ-ja nuk konstatoi shkelje të nenit 6, që kishte të bënte me gjykatën e krijuar në bazë të ligjit në rastin Potocka dhe të tjerët kundër Polonisë, 2001: fushëveprimi i juridiksionit të Gjykatës Supreme Administrative të përcaktuar me Kodin e Procedurës Administrative ishte i kufizuar në vlerësimin e ligjshmërisë së vendimeve administrative të kontestuara. Megjithatë, gjykata ishte gjithashtu e autorizuar të anulonte një vendim tërësisht ose pjesërisht nëse vërtetohej se kërkesat procedurale të drejtësisë nuk ishin përmbushur në procedurat që kishin çuar në miratimin e tij. Arsyetimi i Gjykatës Supreme Administrative tregoi se në fakt ajo kishte shqyrtuar aspektin e përshtatshmërisë së lëndës. Edhe pse gjykata mund ta kishte kufizuar analizën e saj në konstatimin se vendimet e kontestuara duhej të mbështeteshin në dritën e të metave procedurale dhe thelbësore në aplikimin e ankuesve, ajo kishte shqyrtuar të gjitha parashtresat e tyre në bazë të meritave të tyre, pikë për pikë, pa pasur nevojë ndonjëherë të refuzojë juridiksionin për t'iu përgjigjur atyre ose në konstatimin e fakteve përkatëse. Gjykata kishte nxjerrë një vendim i cili ishte i arsyetuar me kujdes dhe argumentet e ankuesve të lidhura me rezultatin e lëndës ishin trajtuar tërësisht. Rrjedhimisht, fushëveprimi i rishqyrtimit të Gjykatës Supreme Administrative kishte qenë i mjaftueshëm për të përmbushur nenin 6 paragrafi 1 (paragrafët 56-59).
Vërej se Gjykata Supreme kishte dhënë një arsyetim konkret duke theksuar se: “… nga provat e administruara në këtë çështje, dhe nga shkresat e lëndës gjen se nuk është provuar bazueshmëria e kërkesëpadisë së paditëses, andaj edhe nuk ka bazë për të aprovuar kërkesëpadinë, kjo për faktin se në bazë të provave të administruara nuk është provuar përgjegjësia objektive e të paditurës në shkaktimin e lëndimeve të paditëses. Për çdo kërkesë duhet të provohet bazueshmëria e saj, në rastin konkret paditësja ka dështuar të provoj bazushmërinë e kërkesës, ndërsa bazuar në nenin 319, par.1, të Ligjit të procedurës kontestimore, në bazë të cilit, secila palë ka për detyrë të provojë faktet mbi të cilat i bazon kërkimet dhe pretendimet e veta, si dhe nenit 322 të LPK-së, në bazë të së cilit në qoftë se gjykata në bazë të provave të marra, nuk mund të konstatojë me siguri ndonjë fakt, për ekzistimin e faktit do të përfundojë duke i aplikuar rregullat për barrën e provave, në rastin konkret gjykata ka refuzuar kërkesën e paditëses si në dispozitiv të këtij aktgjykimi, në mungesë të ekzistimit të provave të cilat do të provonin bazueshmërinë e kërkesëpadisë të refuzuar të paditëses”.
Nëse pretendimi ankimor pranohet, gjykata që rishqyrton duhet të ketë kompetencë të anulojë vendimin e apeluar, të marrë një vendim të ri vetë ose t'ia kthejë rastin për rivendosje të njëjtës ose një autoriteti tjetër (Kingsley kundër Mbretërisë së Bashkuar [DHM], 2002, paragrafët 32 dhe 34 dhe Ramos Nunes de Carvalho e Sá kundër Portugalisë [DHM], 2018, paragrafi 184)
Më tej, GJEDNJ në rastin (Ramos Nunes de Carvalho e Sá kundër Portugalisë [DHM], 2018, paragrafët 183-186) që është rast kryesor në të cilin gjykata vendosi parimet bazë të një gjykate të krijuar në bazë të ligjit, theksoi si më poshtë;
184. Për më tepër, Gjykata konsideroi se përgjithësisht është e natyrshme në konceptin e rishikimit gjyqësor që, nëse baza e ankesës mbështetet, gjykata e revizionit duhet të ketë kompetencën të anulojë vendimin e kontestuar dhe ose të marrë një vendim të ri ose ta kthejë rastin në të njëjtin ose në një organ tjetër (shih Kingsley kundër Mbretërisë së Bashkuar [DHM], Nr. 35605/97, paragrafët 32 dhe 34, GJEDNJ 2002-IV, dhe Oleksandr Volkov, cituar më lart, paragrafi 125).
185. Neni 6 gjithashtu kërkon që gjykatat e brendshme të deklarojnë në mënyrë adekuate arsyet mbi të cilat bazohen vendimet e tyre. Pa kërkuar një përgjigje të detajuar për çdo argument të paraqitur nga ankuesi, ky detyrim gjithsesi presupozon që pala në procedurë gjyqësore mund të presë një përgjigje konkrete dhe të qartë ndaj atyre parashtresave që janë vendimtare për rezultatin e procedurës në fjalë (shih, ndër shumë autoritetet e tjera, Ruiz Toria kundër Spanjës, nr. 18390/91, 9. dhjetor 1994, f. 29-30, Seria A nr. 303-A).
186. Gjykata gjithashtu përsërit se nuk është detyrë e saj të zëvendësojë gjykatat e brendshme. I takon kryesisht autoriteteve kombëtare, veçanërisht gjykatave, të zgjidhin problemet e interpretimit të legjislacionit vendas (shih, ndër të tjera, Nejdet Sahin dhe Perihan Sahin kundër Turqisë [DHM], nr. 13279/05, paragrafi 49, 20 tetor 2011 ). Gjykata nuk është një gjykatë apeli përpara gjykatave vendase dhe nuk është funksioni i saj të merret me gabimet e faktit ose ligjit që pretendohet se janë bërë nga një gjykatë kombëtare, përveç rasteve dhe në masën që ato mund të cenojnë të drejtat dhe liritë e mbrojtura me Konventë (shih, në mesin e shumë autoriteteve të tjera, Garcia Ruiz kundër Spanjës [DHM], nr. 30544/96, paragrafi 28, GJEDNJ 1999-I).
Duke pasur parasysh të gjitha sa më sipër, konsideroj se Gjykata Supreme ka vepruar drejt në pajtim me kompetencat e saj kur ka anuluar vendimin e Gjykatës së Apelit, sepse fushëveprimi i revizionit të Gjykatës Supreme në procedurën e rishikimit gjyqësor në këtë lëndë ishte i mjaftueshëm për të respektuar nenin 6 të Konventës dhe nenin 31 të Kushtetutës.
Përfundimi në lidhje me shkeljet e pretenduara të të drejtave të parashtruesit të kërkesës
Bazuar në sa më sipër, unë konsideroj se shumica zbatoi praktikën e gabuar gjyqësore të GJEDNJ-së në rastin Sokurenko dhe Stuygun kundër Ukrainës, rrethanat e të cilit ndërlidheshin me faktin se parashtruesit e kërkesës pretendonin se Gjykata Supreme e Ukrainës nuk ishte kompetente për të vërtetuar vendimin e Gjykatës së Lartë Komerciale, pasi që sipas Kodit për Procedurën Komerciale, kjo gjykatë pas anulimit të vendimeve të Gjykatës së Lartë Komerciale, mund ta kthejë çështjen në rivendosje ose t’i anulojë të gjitha procedurat, si dhe në rastet Veritas kundër Ukrainës, nr. 39157/02, Aktgjykim i 13 nëntorit 2008, Basat Impeks, TOV kundër Ukrainës, nr. 39051/07, Aktgjykim i 1 dhjetorit 2011; dhe AVIAKOMPANIYA ATI, ZAT kundër Ukrainës nr. 1006/07, Aktgjykim i 5 tetorit 2017, në të cilat është vlerësuar se rrethanat faktike dhe juridike ishin të njëjta si ato në rastin Sokurenko dhe Stuygun, dhe rrjedhimisht në të dyja këto raste është konstatuar shkelje e nenit 6 të KEDNJ-së, si rezultat i cenimit të së drejtës për një gjykatë të themeluar me ligj.
Në të gjitha këto raste të referuara nga shumica, Gjykata Supreme e Ukrainës veproi jashtë juridiksionit të saj dhe bëri një gjë që është plotësisht në kundërshtim me ligjin e Ukrainës, vetë ajo e zgjeroi juridiksionin e saj dhe nxori një vendim jashtë juridiksionit të saj.
Krejt ndryshe, në rastin konkret, Gjykata Supreme e Kosovës ka qenë kompetente për të vepruar sipas revizionit të paraqitur nga pala dhe ka qenë kompetente për të anuluar dhe ndryshuar vendimine Gjykatës së Apelit, prandaj konsideroj se fushëveprimi i revizionit të Gjykatës Supreme në procedurën e rishikimit gjyqësor në këtë lëndë ishte i mjaftueshëm për të respektuar nenin 6 të Konventës dhe nenin 31 të Kushtetutës.
Unë mendoj se me një vendim të tillë dëmtohet vetë parashtruesja e kërkesës sepse nga arsyetimi i Gjykatës Supreme është e qartë se parashtruesja e kërkesës nuk do të jetë në gjendje tërealizojë të drejtën e saj thelbësore, përkatësisht kërkesën për kompensimin e dëmit dhe kompensimin material.
Unë konsideroj se asnjë parashtrues i kërkesës nuk i është drejtuar Gjykatës Kushtetuese vetëm për të pasur të drejtën për një gjykatë të krijuar me ligj apo ndonjë të drejtë tjetër procedurale, përkundrazi, çdo parashtrues i kërkesës i është drejtuar Gjykatës për të realizuar ndonjë të drejtë thelbësore, përkatësisht një të drejtë efektive për të cilën ai beson se i takon.
Në rastin konkret, parashtruesja e kërkesës i është drejtuar Gjykatës për të realizuar kompensimin material për dëmin e pësuar dhe gjykatat e rregullta i ofruan asaj mundësinë për t’i paraqitur provat e saj, ku parashtruesja e kërkesës e bëri një gjë të tillë.
Detyra e Gjykatës është që pikësëpari të përcaktojë nëse ka shkelje dhe ta korrigjojë të njëjtën, duke i mundësuar parashtruesit të kërkesës ta realizojë të drejtën thelbësore të kërkuar nga ai, dhe jo t’i mundësojë atij një të drejtë procedurale që nuk është efektive.
Unë konkludoj se në rrethanat e rastit konkret, shumica e Gjykatës, (I)duke mos arsyetuar garancitë e përgjithshme: kërkesat institucionale lidhur me “gjykatën e themeluar me ligj”; (II)duke mos arsyetuar fare vetë nocionin e gjykatës; (III)duke mos bërë dallim ndërmjet parimeve të përgjithshme të gjykatës së themeluar me ligj: aspekti penal;dhe parimeve të përgjithshme të gjykatës së themeluar me ligj: aspekti civil;(IV)duke mos arsyetuar parimet e përgjithshme lidhur me nivelin e juridiksionit të gjykatave; (V) duke mos arsyetuar rishikimin nga një gjykatë që ka juridiksion të plotë, me zbatimin e një rasti të pakrahasueshëm të GJEDNJ-së i cili nuk përputhet me rastin konkret, në një mënyrë të gabuar arrin në përfundim se Gjykata Supreme vendosi jashtë juridiksionit të saj dhe krijon një precedent të gabuar që nuk do t'i rezistojë testit të kohës.
Unë konsideroj se parimet e përgjithshme duhet të merren parasysh në tërësinë e tyre, siç është parashtruar në këtë mendim të ndarë dhe me këtë rast duhen të përdoren rastet kryesore të GJEDNJ-së, dhe jo përjashtimet individuale siç është bërë në aktgjykim, dhe se duhet bërë dallimi në mes të aspektit penal dhe atij civil të Gjykatës së themeluar në bazë të ligjit, sepse kërkesat e aspektit penal janë më të rrepta, dhe për më tepër, konsideroj se normat ligjore duhet të lexohen në tërësi dhe jo të nxjerra nga konteksti, si dhe që parimet e përgjithshme duhet të interpretohen në tërësinë e tyre.
Për sa më sipër, konkludoj se nuk ka shkelje të së drejtës për një gjykatë të themeluar me ligj nga neni 31 [E Drejta për Gjykim të Drejtë dhe të Paanshëm] të Kushtetutës në lidhje me nenin 6 (E drejta për një proces të rregullt) tëKEDNJ-së, në mënyrën siç është paraqitur në aktgjykim.
Për më tepër, konsideroj se me këtë vendim të shumicës e ekspozojmë parashtruesen e kërkesës ndaj procedurave të reja gjyqësore dhe shpenzimeve shtesë që janë rreptësisht formale në kuptim të procedurave të përsëritura para Gjykatës Themelore dhe asaj të Apelit, pa mundësi që parashtruesja e kërkesës të realizojë të drejtën e saj thelbësore.
Mendimi mospajtues është paraqitur nga gjyqtari:
Radomir Laban, gjyqtar
_________________
Më 27 shkurt 2023, në Prishtinë.
Shpresa Gërvalla
KI - Kërkesë individuale
Urdhëra tjerë
Mendim mospajtues