Gjykata Kushtetuese

KI129/21, parashtruese, Velerda Sopi, Vlerësim i kushtetutshmërisë së veprimeve dhe mosveprimeve” të Gjykatës Themelore në Gjilan, Prokurorisë Themelore në Gjilan, Stacionit Policor në Graçanicë dhe Prokurorisë Themelore në Prishtinë.

KI129/21, Aktgjykim, i 7 marsit 2023, publikuar më 22 mars 2023

Fjalët kyçe: kërkesë individuale, e drejta për jetën, dhuna në familje, dështimi i autoriteteve obligimi pozitiv i autoriteteve shtetërore për mbrojtje e të drejtës për jetë të nënës së parashtrueses, Konventa e Stambollit, kërkesë e pranueshme, shkelje e të drejtës për jetën

Gjykata Kushtetuese e Republikës së Kosovës, ka vendosur dhe publikuar Aktgjykimin në rastin KI129/21, të parashtruar nga Velerda Sopi. Kjo e fundit, bazuar në paragrafin 7 të nenit 113 [Juridiksioni dhe Palët e Autorizuara] të Kushtetutës së Republikës së Kosovës para Gjykatës kontestoi “veprimet dhe mosveprimet” e autoriteteve shtetërore, përkatësisht, Gjykatës Themelore në Gjilan, Prokurorisë Themelore në Gjilan, Stacionit Policor në Graçanicë dhe Prokurorisë Themelore në Prishtinë, dhe të cilat sipas saj, rezultuan në cenimin e të drejtës për jetë të nënës së saj, përkatësisht të ndjerës S.M., në kundërshtim me: (i) të drejtën për jetë të garantuar me nenin 25 [E drejta për Jetën] të Kushtetutës së Republikës së Kosovës dhe nenin 2 (E drejta për jetën) të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut; dhe (ii) detyrimet e autoriteteve shtetërore të përcaktuara me nenet 18 (Detyrimet e Përgjithshme), 50 (Reagim, parandalim dhe mbrojtje të menjëhershme) dhe 51 (Vlerësimi i rrezikut dhe menaxhimi i rrezikut) të Konventës së Këshillit të Evropës për Parandalimin dhe Luftimin e Dhunës ndaj Grave dhe Dhunës në Familje, përkatësisht Konventës së Stambollit.

Gjykata, njëzëri vendosi që kërkesa është e pranueshme dhe konstatoi se Policia e Kosovës, përkatësisht Stacioni Policor në Graçanicë dhe Prokurori i Shtetit, përkatësisht Prokuroria Themelore në Prishtinë, kanë dështuar në përmbushjen: (i) e detyrimeve të tyre pozitive për mbrojtje të jetës së S.M.-së, të garantuar me paragrafin 1 të nenit 25 [E Drejta për Jetën] të Kushtetutës dhe paragrafin 1 të nenit 2 (E drejta për jetën) të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut; dhe (ii) e detyrimeve të përcaktuara me paragrafin 4 të nenit 18 (Detyrimet e Përgjithshme), paragrafin 1 të nenit 50 (Reagim, parandalim dhe mbrojtje të menjëhershme), paragrafin 1 të nenit 51 (Vlerësimi i rrezikut dhe menaxhimi i rrezikut) dhe paragrafin 1 të nenit 55 (Procedimet ex parte dhe ex officio) të Konventës për Parandalimin dhe Luftimin e Dhunës ndaj Grave dhe Dhunës në Familje.

Gjykata thekson se në rrethanat e rastit konkret, dhe të cilat janë detajisht të shtjelluara në Aktgjykimin e publikuar, bazuar në shkresat e lëndës, ishin zhvilluar dy kategori procedurash, sipas raportimeve përkatëse për dhunë në familje. E para, sipas rastit për dhunë në familje të raportuar më 10 nëntor 2019 dhe për të cilën procedurat përkatëse ishin zhvilluar nga Stacioni Policor, Prokuroria Themelore dhe Gjykata Themelore në Gjilan. Ndërsa e dyta, sipas rastit për dhunë në familje të raportuar më 3 mars 2021 dhe për të cilën procedura ishte zhvilluar në Stacionin Policor në Graçanicë dhe Prokurorinë Themelore në Prishtinë.

Përkitazi me kategorinë e parë të procedurave, bazuar në shkresat e lëndës, rezulton që procedura kishte filluar me lajmërimin e rastit për dhunë në familje më 10 nëntor 2019 në Stacionin Policor në Gjilan dhe kishte përfunduar me 27 janar 2020 me Aktgjykimin e Gjykatës Themelore në Gjilan përmes të cilit, bashkëshorti i të ndjerës S.M., ishte shpallur fajtor për kryerjen e veprave penale të saktësuara paragrafin 1 të nenit 248 (Dhuna në Familje) dhe nënparagrafin 3.1 të nenit 184 (Sulmi) të Kodit Penal të Republikës së Kosovës. Siç është sqaruar në Aktgjykimin e publikuar, përgjatë kësaj periudhe kohore, autoritetet respektive në Gjilan sipas kompetencave përkatëse kishin: (i) vendosur masën e paraburgimit; (ii) nxjerrë Urdhrin Mbrojtës në kohëzgjatje prej dymbëdhjetë (12) muajsh; (iii) parashtruar kallëzimin penal; (iv) ngritur aktakuzën; dhe (v) shpallur fajtor L.S.-në për veprat penale të saktësuara si më lart. Thënë këtë, Aktgjykimi i publikuar vë theks në faktin që Gjykata Themelore në Gjilan, kishte zëvendësuar dënimin me burg të L.S.-së në dënim me gjobë prej një mijë e treqind (1,300) euro. Urdhri përkatës i Mbrojtjes kishte skaduar më 26 nëntor 2020.

Përkitazi me kategorinë e dytë të procedurave, bazuar në shkresat e lëndës, rezulton që procedura kishte filluar me lajmërimin e rastit për dhunë në familje më 3 mars 2021 në Stacionin Policor në Graçanicë. Siç është sqaruar në Aktgjykimin e publikuar, bazuar në shkresat e lëndës, rezulton që të nesërmen: (i) ishte marrë deklarata e L.S-së; dhe (ii) S.M-së, dhe e cila sipas raportit përkatës të policisë, ndër të tjera, kishte theksuar që “nuk është interesuar që të vazhdoj me rastin”. Më 14 mars 2021, S.M., u privua nga jeta me armë zjarri nga L.S., i cili më pas kreu vetëvrasje.

Në kontekst të sqarimeve të lartcekura dhe bazuar në pretendimet e parashtrueses së kërkesës, Gjykata u fokusua në vlerësimin e përmbushjes së detyrimeve pozitive të shtetit përkitazi me kategorinë e dytë të procedurave, gjithnjë në kontekst edhe të kategorisë së parë. Në këtë aspekt, Gjykata fillimisht shtjelloi parimet e përgjithshme në kontekst të detyrimeve pozitive të shtetit që burojnë, ndër të tjera, nga neni 25 i Kushtetutës, neni 2 i Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut dhe praktikës relevante gjyqësore të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, dhe Konventës për Eliminimin e të gjitha Formave të Diskriminimit ndaj Gruas dhe Konventës së Stambollit.

Bazuar në parimet e lartcekura, dhe me theks në kriteret që burojnë nga praktika gjyqësore e Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, përfshirë Aktgjykimet në rastet Opuz kundër Turqisë, Kurt kundër Austrisë, X dhe Y kundër Bullgarisë dhe Landi kundër Italisë, Gjykata vlerësoi nëse autoritetet shtetërore, përkatësisht Stacioni Policor në Graçanicë dhe Prokuroria Themelore në Prishtinë: (i) kishin reaguan menjëherë: (ii) kishin bërë vlerësimin e mirëfilltë të rrezikut, dhe i cili, bazuar në praktikën e lartcekur gjyqësore, duhet të jetë autonom, proaktiv dhe gjithëpërfshirës; (iii) ishin në dijeni apo duhet të ishin në dijeni në lidhje me rrezikun e menjëhershëm dhe real për jetën e S.M.-së; dhe (iv) kishin ndërmarrë masa parandaluese për të mbrojtur apo parandaluar privimin nga jeta të S.M.-së.

Bazuar në vlerësimin e kritereve të lartcekura, Gjykata vë theks në faktin që: (i) zyrtarët policorë të Policisë në Graçanicë, kishin reaguar menjëherë duke dalë në vend të ngjarjes dhe marrë në intervistë të dyshuarin L.S., megjithatë të njëjtit, ndër të tjera, nuk kishin ndjekur hapat procedural të përcaktuar përmes Ligjit kundër Dhunës në Familje dhe Procedurave Standarde të Veprimit, duke anashkaluar edhe plotësimin e formave standarde përkitazi me vlerësimin e rrezikshmërisë dhe duke mos njoftuar Qendrën për Punë Sociale dhe Mbrojtësin e Viktimave, dhe të cilët sipas ligjit të lartcekur, do të kishin mundur të marrin hapa shtesë në mbrojtje të S.M,-së; ndërsa (ii) Prokuroria Themelore në Prishtinë, përgjatë një periudhe dhjetë (10) ditëshe “ishte në fazën e grumbullimit të provave dhe informatave të nevojshme për ndriçimin e rrethanave faktike që nuk kanë qenë të njohura për organet përkatëse”, përkundër faktit që autoritet kompetente kishin të dhëna të sakta, pas raportimit të dhunës së 10 nëntorit 2019, përkitazi më L.S.-në, (i) ishte lëshuar një urdhër mbrojtës në kohëzgjatje prej dymbëdhjetë (12) muajsh; dhe (ii) kishte një dënim për veprën penale të dhunës në familje dhe sulmit nga Gjykata Themelore në Gjilan. Gjykata gjithashtu vuri theks në faktin se deklarimi i të ndjerës S.M. që “nuk kishte mundësi të paraqitej në polici dhe kishte kërkuar që L.S. të mos burgosej, por mundësisht të lirohej”, bazuar në detyrimet pozitive të shtetit të garantuara me nenin 25 të Kushtetutës në lidhje me nenin 2 të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, si dhe nenet 18, 50, 51 dhe 55 të Konventës së Stambollit, nuk e liron asnjë institucion shtetëror nga detyrimi për të ndërmarrë të gjitha masat e nevojshme të përcaktuara me ligje dhe rregullativë të aplikueshme në mbrojtje të viktimës të dhunës në familje.

Pas vlerësimit përkatës për secilin kriter veç e veç, Gjykata konstatoi që në kundërshtim me garancitë e lartcekura kushtetuese, por edhe ligjet e aplikueshme në Republikën e Kosovës, përfshirë Ligjin kundër Dhunës në Familje dhe Procedurat Standarde të Veprimit, por edhe praktikën gjyqësore të GJEDNJ-së, në harmoni me të cilën, të gjitha autoritetet publike janë të detyruara të interpretojnë të drejtat dhe liritë themelore, autoritetet kompetente: (i) nuk kanë reaguar menjëherë; (ii) nuk kanë bërë një vlerësim të mirëfilltë të rrezikut, dhe i cili duhet të jetë autonom, proaktiv dhe i menjëhershëm; (iii) në rrethanat e rastit konkret, dhe marrë parasysh që L.S., tashmë ishte i dënuar paraprakisht për veprën penale të dhunës në familje, ishin në dijeni apo ishin dashur të jenë në dijeni në lidhje me rrezikun e menjëhershëm dhe real për jetën e S.M.-së; dhe (iv) nuk kishin ndërmarrë masa parandaluese për të mbrojtur apo parandaluar privimin nga jeta të S.M.-së.

Në fund dhe përkitazi me efektin e këtij Aktgjykimi, ky i fundit, vuri theks në faktin që Gjykata nuk ka autorizime ligjore për të caktuar kompensim të dëmit për rastet kur konstaton shkelje të dispozitave respektive kushtetuese, por sqaroi që parashtruesja e kërkesës ka të drejtën për të shfrytëzuar mjetet e tjera juridike në dispozicion për realizimin e mëtejmë të të drejtave për kompensimin përkatës në përputhje me gjetjet e këtij Aktgjykimi.

Në fund, duhet të theksohet që përtej Aktgjykimit të publikuar sot, dhe i cili saktëson detyrimet e shtetit në kontekst të dhunës në familje dhe mbrojtjes së të drejtës në jetë, bazuar në garancitë kushtetuese, por edhe instrumentet ndërkombëtare drejtpërdrejtë të aplikueshme në rendin juridik të Republikës së Kosovë, përshirë parimet që burojnë nga praktika gjyqësore e Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, Gjykata gjithashtu përmes Aktgjykimit në rastin KI41/12, me parashtrues Gëzim dhe Makfire Kastrati, të publikuar më 26 shkurt 2013, kishte konstatuar shkelje të nenit 25 të Kushtetutës dhe nenit 2 të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, përfshirë shkelje të neneve 32 [E drejta në Mjet Juridik] dhe 54 [Mbrojtja Gjyqësore e të Drejtave] të Kushtetutës. Ky Aktgjykim i vitit 2013, gjithashtu kishte vënë theks në detyrimet e autoriteteve shtetërore në kontekst të ndërmarrjes së masave të nevojshme kundër dhunës në familje dhe mbrojtjes së të drejtës në jetë. Për më tepër, Gjykata rikujton që Konventa e Stambollit është drejtpërdrejtë e aplikueshme në Republikën e Kosovës që nga miratimi i amendamenteve kushtetuese më 25 shtator 2020. Kjo e fundit, përfshin edhe detyrimin e shtetit, përkatësisht Republikës së Kosovës, për të përcaktuar mjete juridike efektive dhe kompensim adekuat për viktimat e dhunës në familje në rast të dështimit të shtetit për të përmbushur detyrimet përkatëse në këtë kontekst.